Document Type : Feed Safety
Authors
Department of Fisheries, Talesh Branch, Islamic Azad University, Talesh, Iran
Abstract
Keywords
آنزیم‌ها به طور طبیعی وجود داشته و به وسیله همه موجودات زنده به عنوان کاتالیزورهای طبیعی تولید می‌شوند. آنزیم‌ها سبب تسریع واکنش‌های بیوشیمیایی در همه موجودات زنده از موجودات تک سلولی تا انسان می‌شوند. بدون حضور آنزیم‌ها غذا هضم نمی‌شود. بالغ بر 3000 نوع آنزیم متفاوت تاکنون کشف شده اند. آنزیم‌ها پروتئینی بوده و از زنجیره‌های اسید آمینه با پیوند پپتیدی تشکیل شده اند. آنزیم‌ها با اتصال به سوبسترا سبب تسریع یا تسهیل واکنش‌ها و با تشکیل محصول، سبب پایدار شدن واکنش می‌شوند (14).
غذا و غذادهی از مهمترین فاکتورهای مؤثر بر رشد، ضریب تبدیل غذایی و ترکیب لاشه ماهیان در پرورش متراکم آبزیان می‌باشد (29). به جهت محدود بودن منابع پروتئین حیوانی استفاده از پروتئین گیاهی در غذای ماهیان الزامی است. اما پروتئین‌های گیاهی در برابر آنزیم‌های گوارشی مقاومت نشان می‌دهند. در نتیجه متابولیسم پروتئین‌ها مختل شده و کارایی تغذیه کاهش می‌یابد (18). لوله گوارش ماهیان و به خصوص زواید پیلوریک و روده محل ترشح آنزیم‌های گوارشی شامل پروتئازها، لیپازها و آمیلازها با فعالیت بالا می‌باشند (33). مولتی آنزیم‌های تجاری به طور خاص، ترکیبی از چندین نوع آنزیم می‌باشند که بر روی انواع مختلفی از اجزاء تشکیل دهندة مواد غذایی مؤثر می‌باشند. از مهمترین دلایل استفاده از مولتی آنزیم‌های خارجی در جیره غذایی ماهیان پرورشی می‌توان به تجزیه مواد ضد مغذی موجود در خوراک، افزایش قابلیت دسترسی به نشاسته، پروتئین‌ها و مواد معدنی، شکستن پیوندهای شیمیایی در غذا که قابل تجزیه به وسیله آنزیم‌های خود جانور نیست و کمک به آنزیم‌های داخلی در لاروها و بچه ماهیان (بدلیل عدم بلوغ دستگاه گوارش، مقدار آنزیم‌های داخلی آن‌ها کافی نیست) اشاره نمود (11،14).
ماهی کپور معمولی(Cyprinus carpio) دارای ارزش شیلاتی بالایی بوده و متداول ترین ماهی پرورشی گرمابی در جهان می‌باشد. این گونه همه چیزخوار بوده و قادر به تغذیه از اقلام مختلف غذایی شامل کفزیان، حشرات و گیاهان آبزی می‌باشد. خصوصیاتی نظیر پرورش در آب‌های با کیفیت نه چندان مطلوب، سرعت رشد بالا، هزینه‌های پایین تغذیه، امکان تولید مثل در شرایط اسارت و سازگاری با سایر گونه‌ها و شرایط اقلیمی متفاوت، آن را به گونه‌ای بسیار مطلوب جهت پرورش در دنیا تبدیل نموده است (26). مولتی آنزیم‌های به کار رفته در تحقیق حاضر عبارتند از: Combo شامل آنزیم‌های سلولاز، آمیلاز، پروتئاز قارچی، پروتئاز خنثی، پروتئاز قلیایی، زایلاناز، بتاگلوکاناز، همی سلولاز و لیپاز و مولتی آنزیم Natuzyme Plus با آنزیم‌های گوناگون از قبیل سلولاز، آلفا-آمیلاز، زایلاناز، بتاگلوکاناز، پکتیناز، فیتاز، پروتئاز اسیدی، پروتئاز قلیایی و لیپاز که در بازار موجود می‌باشند. البته مقادیر آنزیم‌های مشترک در هر دو مولتی آنزیم مذکور متفاوت است. تأثیر انواع مختلف مولتی آنزیم‌ها بر شاخص‌های رشد و کارایی تغذیه در ماهی آزاد اقیانوس اطلس (Salmo salar) (9)، قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) (12،24)، کپور معمولی (Cyprinus carpio) (1)، گربه ماهی آفریقایی (Clarias gariepinus) (34)، فیل ماهی (Huso huso) (13) و ماهی آزاد دریای خزر (Salmo trutta caspius) (35) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. هدف از انجام این تحقیق مقایسه اثرات سطوح مجزا و توام مولتی آنزیم‌های کومبو و ناتوزایم پلاس بر کارایی تغذیه و ترکیب لاشه ماهی کپور معمولی می‌باشد.
مواد و روش کار
تهیه ماهی و نگهداری: اجرای این تحقیق در روستای درازلو شهرستان تالش در بهار و تابستان 1394 انجام گردید. پس از انجام زیست سنجی اولیه و تعیین زیتوده، تعداد 96 عدد بچه ماهی کپور با میانگین وزنی g 56/2 ± 06/13 به 12 عدد وان 70 لیتری با تراکم 8 عدد ماهی در هر وان (3 kg/m 74/1) توزیع شدند.
تیمارهای آزمایشی: پس از یک هفته سازگاری، تیماربندی در قالب 6 تیمار هر یک دارای 2 تکرار شامل شاهد (بدون مکمل آنزیمی)،g/kg 1 کومبو ،g/kg 5/1 کومبو (شرکتAmerican biosystems - ویرجنیا، آمریکا)،g/kg 1 ناتوزایم پلاس، g/kg 5/1 ناتوزایم پلاس (شرکت Bioproton- بریزبن، استرالیا) و ترکیب g/kg 1 کومبو+g/kg 1 ناتوزایم پلاس در جیره طراحی شد (21). میانگین وزنی تیمارها فاقد اختلاف معنی‌دار آماری بود (05/0<P). جیره پایه اکسترود مخصوص کپور معمولی (FFC1) از شرکت فرادانه (ایران) تهیه گردید (جدول 1). ابتدا جیره پایه با میکسر به صورت پودر درآمد. سپس مکمل‌های آنزیمی به صورت پودر براساس مقادیر ذکر شده فوق به جیره اضافه و به مدت min 30 با همزن برقی مخلوط گردیده تا یکنواخت شوند. پس از افزودن مقداری آب و تشکیل خمیر، خمیر توسط چرخ گوشت به صورت پلت درآمد. اندازه پلت‌ها mm 5/2 بود. پلت‌ها در خشک کن در دمای C˚30 به مدت h 24 خشک شدند. در نهایت پلت‌ها بسته بندی و در دمای C˚14- نگهداری شدند. تغذیه بچه ماهیان براساس 5-4درصد وزن توده زنده (4) در 3 نوبت (9 صبح، 14 عصر و 19 غروب) به مدت 8 هفته انجام گرفت.
نمونه برداری: جهت ارزیابی میزان رشد و تعیین زیتوده هر وان زیست سنجی در اول، وسط و آخر دوره انجام گرفت. شاخص‌های رشد از قبیل درصد افزایش وزن بدن (BWI)، ضریب تبدیل غذایی(FCR)، میانگین رشد روزانه (ADG)، شاخص رشد ویژه (SGR)، ضریب چاقی(CF) و درصد زنده مانی (SR) طبق فرمول‌های ذیل (22) اندازه گیری شدند:
[میانگین وزن اولیه(g)/ (میانگین وزن اولیه(g)- میانگین وزن نهایی(g) )] ×100 =BWI
میزان افزایش وزن بدن(g)/ مقدار غذای خورده شده (g)ا=FCR
3طول (cm) / 100 × وزن (g)ا=CF
[دوره پرورش(d) × میانگین وزن اولیه(g)/ (میانگین وزن اولیه(g)- میانگین وزن نهایی(g))] ×100 =ADG
[دوره پرورش(d)/ (لگاریتم نپرین میانگین وزن اولیه(g)- لگاریتم نپرین میانگین وزن نهایی(g))] ×100=SGR
(تعداد ماهیان درابتدای دوره/ تعداد ماهیان در پایان دوره) ×100 = SR
در پایان آزمایش، جهت تعیین کیفیت لاشه ماهیان، تعداد 2 عدد ماهی از هر تکرار (مجموعاً 24 نمونه) انتخاب و پس از سر و دم زنی، کندن پوست و خارج نمودن امعاء و احشاء چرخ شده و به آزمایشگاه اداره کل دامپزشکی استان گیلان منتقل شدند. برای اندازه گیری میزان رطوبت از دستگاه آون Memmert (آلمان) با دمایC˚105 به مدتh 6 تا رسیدن به وزن ثابت استفاده گردید. کوره الکتریکی Gallenkamp (انگلیس) برای تعیین خاکستر با دمای C˚550 به مدت h6 به کار برده شد. جهت سنجش میزان پروتئین از سیستم کجلدال Bushi (سوئیس) و برای ارزیابی میزان چربی از سیستم سوکسله Bushi (سوئیس) استفاده شد (5). در طول دوره پرورش، میانگین دما، اکسیژن محلول و pH به ترتیب C˚14/1 ± 63/25، mg/L 17/0± 08/7 و 26/0± 43/7 بودند.
تجزیه و تحلیل داده‌های آماری: طرح این آزمایش به طور کاملاًمی‌شود تصادفی اجرا گردید. در ابتدا نرمالیتی داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف و همگنی گروه‌ها با کمک آزمون Levene بررسی شدند. با توجه به همگنی داده‌ها، از آزمون تجزیه واریانس یک طرفه برای مقایسه میانگین بین تیمارهای تغذیه‌ای و از آزمون LSD برای جداسازی گروه‌های همگن در سطح احتمال 5درصد استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزار آماریSPSS نسخه 19 استفاده به عمل آمد. نتایج به صورت میانگین ± انحراف معیار (SD) ثبت گردید.
نتایج
جدول 2 نتایج پارامترهای رشد را در بچه کپور ماهیان پرورشی نشان می‌دهد. در تحقیق حاضر، هیچ رفتار غیر عادی و علائمی از بیماری در طول 8 هفته آزمایش در ماهیان کپور دیده نشد. نرخ زنده مانی در بین تیمارهای مورد بررسی اختلاف معنی‌دار آماری را نشان نداد (05/0<P). اختلاف معنی‌داری در پارامترهای وزن نهایی، درصد افزایش وزن بدن، شاخص رشد ویژه، ضریب تبدیل غذایی و میانگین رشد روزانه در تیمار g/kg 1 ناتوزایم پلاس نسبت به سایر تیمارهای آزمایشی مشاهده گردید (05/0>P).
بچه کپور ماهیان تغذیه شده با جیره ترکیبی ناتوزایم پلاس+کومبو افزایش بسیار جزیی را نسبت به بقیه تیمارهای آزمایشی در میزان پروتئین لاشه از خود نشان دادند. اگرچه مقادیر کمی پروتئین‌های لاشه در همه تیمارها تقریباً یک اندازه بود. در پارامترهای چربی، خاکستر و رطوبت لاشه اختلاف معنی‌داری در بچه کپور ماهیان رویت نشد (05/0<P) (جدول 3).
بحث
افزودن آنزیم‌ها علاوه بر افزایش کارایی جذب مواد مغذی، سبب کاهش پراکنش در ارزش غذایی مواد خوراکی مختلف شده و صحت فرمولاسیون جیره را افزایش می‌دهد. آزمایش‌های متعددی نشان داده است که تهیه مواد خوراکی به این ترتیب سبب افزایش یکنواختی رشد جانوران شده و به بهبود مدیریت و افزایش سود واحد تولیدی کمک می‌کند (8،27).
جیره مطالعه حاضر از اقلام مختلف غذایی نظیر پودر ماهی، آرد سویا، آرد گندم، گلوتن گندم، سبوس گندم، روغن ماهی و مکمل‌های معدنی و ویتأمینی تشکیل شده است. کربوهیدرات‌ها منبع غذایی ارزانی برای ماهیان همه چیز خوار محسوب می‌شوند. دیواره سلولی گندم، جو، چاودار، سویا و تعداد زیادی از غلات، خصوصیات ضد تغذیه‌ای را دارا می‌باشند. یکی از عوامل ضد تغذیه‌ای، پلی ساکاریدهای غیر نشاسته‌ای است. اثرات ضد تغذیه‌ای پلی ساکاریدهای غیر نشاسته‌ای محلول به خواص ویسکوزیته و حضور بتا-گلوکان‌های محلول در غلات بستگی دارد که از دلایل عمده پایین آوردن کارایی تغذیه در ماهیان است (23). وجود عناصر ضد مغذی، خصوصاً بازدارنده‌های تریپسین، کموتریپسین، ساپونین و لکتین در سویا می‌توانند باعث بروز اثرات کاهنده بر میزان هضم غذا و همین طور بروز تغییرات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در دستگاه گوارش ماهیان شوند. باید توجه داشت که وجود عوامل ضد تغذیه‌ای در سویا علاوه بر تأثیر مستقیم بر کاهش هضم پذیری پروتئین باعث بروز التهابات دستگاه گوارش شده و به طور غیر مستقیم هضم پروتئین را دچار اختلال نموده و در نهایت منجر به کاهش رشد خواهند شد (16،28).
در تحقیق حاضر، وزن نهایی، درصد افزایش وزن بدن، شاخص رشد ویژه، ضریب تبدیل غذایی و میانگین رشد روزانه در تیمار g/kg 1 ناتوزایم پلاس نسبت به سایر تیمارهای آزمایشی وضعیت بهتری را نشان دادند (05/0>P). البته کلیه تیمارهای آزمایشی در شاخص‌های فوق وضعیت بهتری نسبت به شاهد داشتند که با توجه به وجود منابع گیاهی فراوان در جیره غذایی بچه ماهیان کپور می‌توان اذعان نمود که عملکرد مولتی آنزیم‌ها تا حدی مثبت و مفید واقع شده است. بهبود عملکرد رشد و کارایی تغذیه جیره‌های غذایی با مکمل‌های آنزیمی می‌تواند به دلیل کاهش اثرات منفی مواد ضد مغذی جیره باشد (15). همسو با پژوهش حاضر، اثر سطوح mg/kg 250، 500 ، 750 و 1000 مولتی آنزیم کمین (فیتاز، لیپاز، زایلاناز، پروتئاز، بتاگلوکاناز، آلفا آمیلاز، پنتوسوناز، همی سلولاز، سلولاز و پکتیناز) در جیره غذایی ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio) نشان داد که شاخص‌های افزایش وزن، نرخ رشد ویژه و ضریب تبدیل غذایی سطوح آنزیمی mg/kg 500 ، 750 و 1000 با گروه شاهد تفاوت معنی‌داری داشتند (1).
Carter و همکاران در سال 1994 مکمل آنزیمی (تریپسین، لیپاز، پروتئاز قلیایی، پروتئاز اسیدی، آمیلوگلوکسیداز، آمیلاز و سلولاز) را در جیره حاوی آرد سویا ماهی آزاد اقیانوس اطلس (Salmo salar) در سطح mg/kg 10 به کار بردند. نتایج حاکی از افزایش قابلیت جذب غذا، افزایش وزن نهایی، نرخ رشد و کارایی تغذیه بود (9). در ماهی کپور هندی روهو (Labeo rohita) کاربرد سطوح mg/kg 50، 100 و 150 آلفا آمیلاز در جیره نشاسته ذرت ژلاتینه و غیر ژلاتینه نشان داد که سطح mg/kg 50 باعث بهبود رشد، ارتقا قابلیت هضم مواد خشک، افزایش گلیکوژن کبد، افزایش آمیلاز و پروتئاز روده‌ای در جیره نشاسته ذرت غیر ژلاتینه شد. محققین در توجیه عدم تأثیر در جیره ذرت ژلاتینه اظهار داشتند که ژلاتینه شدن نشاسته سبب جذب سریع گلوکز شده و استرس متابولیک در ماهی ایجاد می‌کند. اما در جیره‌های نشاسته ذرت غیر ژلاتینه، گلوکز به آرامی و همزمان با مصرف نشاسته آزاد می‌شود (19،20). از طرف دیگر، Lin و همکاران در سال 2007 افزایش رشد، کارایی تغذیه و افزایش قابلیت هضم جیره را در هیبرید تیلاپیا (Oreochromis niloticus × O. aureus) تغذیه شده با مکمل آنزیمی (پروتئاز، بتاگلوکاناز و زایلاناز) در سطوح g/kg 1 و 5/1 بدست آوردند. آن‌ها علت تأثیر مثبت مولتی آنزیم را فعال شدن آنزیم‌های داخلی دستگاه گوارش ماهی عنوان کرده و اضافه نمودند که با افزایش سطح مکمل شاخص‌های رشد بهبود بیشتری پیدا کردند(21). گربه ماهیان آفریقایی (Clarias gariepinus) تغذیه شده با سطوح g/kg 25/0، 5/0 و 75/0 مکمل آنزیمی فارمازایم (زایلاناز، بتا آمیلاز، بتاگلوکوناز، پکتیناز و سلولاز) در پارامترهای افزایش وزن، سرعت رشد ویژه، ضریب تبدیل غذایی و میزان زنده مانی با ماهیان شاهد اختلاف معنی‌داری داشتند و بهترین وضعیت پارامترهای فوق در سطح g/kg 75/0 ثبت گردید (34). در مطالعه‌ای دیگر، در فیل ماهیان (Huso huso) تغذیه شده با سطوح mg/kg 0، 250، 500 ، 750 و 1000 مکمل آنزیمی کمین (پروتئاز، آلفا-آمیلاز، فیتاز، سلولاز، زایلاناز، همی سلولاز، پنتوزاناز و لیپاز)، Ghomi و همکاران در سال 2012 ثابت کردند که ماهیان تغذیه شده با سطح mg/kg 250 افزایشی را در وزن نهایی، سرعت رشد ویژه و کاهش ضریب تبدیل غذایی نشان دادند (13). Zamini و همکاران در سال 2014 با بررسی تأثیر سطوح g/kg 25/0 و 5/0 مکمل‌های آنزیمی ناتوزایم پلاس و همی سل (بتاماناز، آمیلاز، زایلاناز، سلولاز و آلفا گالاکتوسیداز) و ترکیب g 5/0+ 5/0 این دو مکمل در ماهی آزاد دریای خزر (Salmo trutta caspius) اذعان نمودند که میزان رشد در تیمار ترکیبی دو آنزیم بالاتر از سایر تیمارها بوده و بهترین ضریب تبدیل غذایی مربوط به همین تیمار می‌باشد (35).
ضریب تبدیل غذایی به عنوان شاخصی جهت ارزیابی توانایی ماهی در تبدیل مواد غذایی خورده شده به بافت بدن مورد مطالعه قرار می‌گیرد. فاکتورهایی از قبیل تعداد دفعات تغذیه‌ای (2)، کیفیت جیره غذایی، پارامترهای محیطی نظیر دما و اکسیژن محلول و سلامت ماهی بر میزان ضریب تبدیل غذایی تأثیرگذار هستند (6). در مطالعه حاضر، پایین ترین ضریب تبدیل غذایی در جیره حاوی g/kg 1 ناتوزایم پلاس مشاهده شد که نشان دهنده قابلیت هضم بهتر جیره و کاهش اثرات سوء مواد ضد مغذی ترکیبات گیاهی جیره نظیر آرد سویا بوده است. غذاهای آبزیانی که بر پایه پروتئین‌های گیاهی هستند، غنی از فسفر هستند. اما 70 درصد فسفر در گیاهان به صورت فیتات است که برای ماهیان قابل جذب نیست (30). فیتاز یک آنزیم ویژه برای هیدرولیز فیتات است. این آنزیم در دستگاه گوارش بسیاری از حیوانات وجود دارد، اما میزان آن پایین است و یا در برخی از ماهیان فاقد معده وجود نداشته و در نتیجه قابلیت هضم فیتات کم می‌شود، در نتیجه دسترسی به مواد معدنی، پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه‌ها در جیره‌های غذایی بر پایه پروتئین‌های گیاهی به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد (32). در تحقیق حاضر، در مولتی آنزیم ناتوزایم پلاس آنزیم فیتاز وجود داشت. مطلوب بودن شاخص‌های رشد در تیمار ناتوزایم پلاس g/kg 1 گویای کارایی بهتر تغذیه، قابلیت هضم بهتر جیره و کاهش اثرات سوء فیتات می‌باشد. افزودن فیتاز به جیره سبب بهبود قابلیت هضم فیتات و افزایش مقدار مواد معدنی در ماهیان می‌شود (7). در مطابقت با تحقیق حاضر، Ghobadi و همکاران در سال 2009 با جایگزینی 25، 50، 75 و 100 درصد پروتئین سویا با سطوح mg/kg 0، 500 و 1000 مکمل آنزیمی آویزایم در قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) اعلام نمودند که مولتی آنزیم آویزایم کارایی مثبتی در برطرف نمودن اثرات منفی آرد سویا در جیره غذایی ماهی قزل آلای رنگین کمان دارد و به تبع آن موجب بهبود شاخص‌های رشد و بقا می‌گردد. همچنین ثابت گردید که می‌توان با اضافه نمودن mg 1000 آویزایم به جیره غذایی ماهی قزل آلای رنگین کمان، میزان آرد سویا موجود در جیره را تا 39 درصد افزایش داد، بدون اینکه روی شاخص‌های رشد و بقای ماهی تأثیری منفی داشته باشد (12).
در تضاد با مطالعه حاضر، Mortazavi Tabrizi و همکاران در سال 2012 با کاربرد سطوح kg/ton 5/0 ، 1 و 5/1 مولتی آنزیم کمین به همراه آنزیم فیتاز در جیره ماهی قزل آلای رنگین کمان، نتایج ملموسی را از شاخص‌های رشد بدست نیاوردند. این محققین اظهار داشتند که نوع و سطح مولتی آنزیم مورد استفاده در این تحقیق مناسب نبوده است (24). Ogunkoya و همکاران در سال 2006 عدم رشد و اثر جزیی در قابلیت هضم ماهی قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با مکمل آنزیمی SuperzymeCS (آمیلاز، سلولاز، زایلاناز و بتاگلوکاناز) را اعلام نمودند. طبق اظهارنظر این محققین، وقتی ماهیان در شرایط پرورشی با جیره‌های غذایی خاص و فرموله تغذیه می‌شوند اثرات مولتی آنزیم‌ها به دلیل افزایش جذب غذا به خاطر تغذیه تا حد سیری مخفی می‌ماند (25).
بچه کپور ماهیان تغذیه شده با جیره ترکیبی ناتوزایم پلاس+کومبو افزایش بسیار جزیی را نسبت به بقیه تیمارهای آزمایشی در میزان پروتئین لاشه از خود نشان دادند. این خود تا حدودی نشانه کارایی تغذیه و افزایش بازده پروتئین است. اگرچه مقادیر کمی پروتئین‌های لاشه در همه تیمارها تقریباًمی‌شود یک اندازه بود. لیکن اثرات مولتی آنزیم‌ها بر میزان پروتئین لاشه نیاز به آزمایش‌های طولانی مدت دارد. در پارامترهای چربی، خاکستر و رطوبت لاشه اختلاف معنی‌داری در بین تیمارها رویت نشد. همسو با تحقیق حاضر، Ai و همکاران در سال 2007 اعلام نمودند که مولتی آنزیم تجاری (فیتاز، گلوکوناز، پنتوساناز، سلولاز و زایلاناز) در میزان ترکیبات شیمیایی لاشه باس دریایی ژاپنی (Lateolabrax japonicus) تغییر معنی‌داری ایجاد نکرد. به عقیده آن‌ها کارایی پروتئین‌ها زمانی بالا می‌رود که پدیده جایگزین شدن پروتئین با منابع غیر پروتئینی نظیر کربوهیدرات‌ها از طریق هیدرولیز کمپلکس پروتئین - کربوهیدرات توسط مولتی آنزیم‌ها صورت گیرد (3). بر خلاف نتایج پژوهش حاضر، طبق گزارشYildirim و Turan در سال 2010 از بین سطوح g/kg 25/0، 5/0 و 75/0 مولتی آنزیمی فارمازایم استفاده شده در گربه ماهی آفریقایی بالاترین میزان پروتئین لاشه در سطح g/kg 75/0 ثبت شد. میزان چربی لاشه زیاد شد لیکن معنی‌دار نبود (34). در تحقیقی دیگر، میزان پروتئین و رطوبت لاشه فیل ماهی با افزایش سطوح آنزیم کمین از mg/kg 250 تا 1000 کاهش جزیی را نشان دادند (13).
استفاده از انواع مولتی آنزیم‌ها به منظور بهبود عملکرد رشد ماهیان نیاز به مطالعات بیشتری دارد تا بتوان نتایج متناقض محققان گوناگون را تجزیه و تحلیل نمود. اختلافات موجود در نتایج بررسی‌ها را می‌توان به نوع آبزی پرورشی، سن، طول دوره پرورش، فاکتورهای فیزیکوشیمیایی، فیزیولوژی آبزی، فرمولاسیون جیره‌های غذایی، منابع و میزان پروتئین گیاهی موجود در جیره، نوع مولتی آنزیم مصرفی و میزان سطح مورد استفاده ربط داد. سطوح بیش از اندازه آنزیم‌ها سبب افزایش آزادسازی مونوساکاریدها شده که باعث افزایش قند خون می‌شوند (31). همچنین استفاده بیش از حد از آنزیم‌های تجزیه کننده کربوهیدرات سبب رهاسازی گالاکتوز و زایلوز از پلی ساکاریدهای غیر نشاسته‌ای شده که بسیاری از ماهیان قابلیت هضم این مقدار از مونوساکاریدهای اضافی را نداشته و در نتیجه رشد و سلامت آن‌ها در خطر می‌افتد (10،17). اما از طرف دیگر، سطوح پایین مولتی آنزیم‌ها سبب افزایش چسبندگی دستگاه گوارش شده که از طریق افزایش پلی ساکاریدهای غیرنشاسته‌ای محلول باعث کاهش قابلیت هضم و جذب خواهند شد.
با توجه به بالا بودن وزن نهایی و شاخص‌های رشد در اکثر تیمارهای آزمایشی و به خصوص سطح g/kg 1 مولتی آنزیم ناتوزایم پلاس، داشتن قیمت بسیار پایین مکمل‌های آنزیمی و مقرون به صرفه بودن آن‌ها در تولید بالای مزارع پرورشی و با در نظر گرفتن این نکته که از منابع گیاهی نظیر غلات در جیره ماهیان کپور به وفور استفاده می‌شود، جهت حذف یا کاهش اثرات مضر مواد ضد مغذی منابع گیاهی جیره افزودن مولتی آنزیم‌ها به جیره غذایی ماهی کپور معمولی توصیه می‌شود.
تشکر و قدردانی
از آقای مهندس انوشیروان جعفر زاده کارشناس ارشد محترم آزمایشگاه اداره کل دامپزشکی استان گیلان صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نماییم.
تعارض در منافع
بین نویسندگان هیچ گونه تعارض در منافع گزارش نشده است.
)
