Document Type : Feed Safety
Authors
1 1Culture and Breeding Center of Shahid Rajaei, Sari, Iran
2 2Animal Sciences and Fisheries Faculty, Fisheries Department, Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University, Sari, Iran
3 3Animal Sciences and Fisheries Faculty, Fisheries Department, Gorgan University, Gorgan, Iran
4 4Department of Aquatic Animal Health, Faculty of Veterinary Medicine, University of Tehran, Tehran, Iran
5 5Agriculture Organization of Kerman, Fisheries Branch Management, Kerman, Iran
Abstract
Keywords
ماهی کپور دریای خزر (Cyprinus carpio) از خانواده کپور ماهیان (Cyprinidae) به عنوان یکی از مهم‌ترین ماهیان بومی دریای خزر برای صیادان محلی و همچنین بازسازی ذخائر محسوب می‌شود (9). به طور کلی، تلفات بالا در پرورش لارو و بچه ماهیان یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت آبزی‌پروری بوده که می‌تواند هزینه‌های هنگفتی را در پرورش آبزیان و یا بازسازی ذخائر آن‌ها به شیلات کشور وارد کند (16). با توجه به اشتغال‌زایی ماهی کپور دریای خزر برای اقتصاد محلی و منطقه‌ای، ضروری است تا جهت کاهش تلفات لارو و بچه ماهیان در مراحل مختلف پرورش از جیره‌ها و یا افزودنی‌های غذایی استفاده نمود تا با افزایش مقاومت ماهیان بتوان میزان بازماندگی آن‌ها را بهبود بخشید (4).
با توجه به خطرات ناشی از کاربرد آنتی‌بیوتیک‌ها و ممنوعیت آن‌ها در بسیاری از کشورهای پیشرفته و تأثیر آن‌ها بر سیاست دولت‌ها در آبزی‌پروری، توسعه روش‌های دیگر برای کنترل بیماری‌ها و افزایش سرعت رشد در سال‌های اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از مکمل‌های غذایی، پروبیوتیک‌ها، پربیوتیک‌ها و ترکیبات محرک سیستم ایمنی از جمله روش‌های مهم در تکنولوژی‌های نوین تغذیه آبزیان در آبزی‌پروری محسوب می‌شوند (5،12،۱۵،19). مواد افزودنی جیره (پروبیوتیک و پربیوتیک) به عنوان ترکیبات فعال در صنعت آبزی‌پروری استفاده می‌شوند تا در حفظ و بهبود تعادل میکروبی روده جهت حفظ سلامت ماهی نقش‌آفرینی کنند (8،22). پروبیوتیک پری‌مالاک دارای گونه‌های مختلفی از باکتری‌های جنس باسیلوس، لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم بوده که با کمک به افزایش ترشح آنزیم‌های گوارشی و هضم و جذب بهتر جیره غذایی در آبزیان نقش‌آفرینی می‌نماید (24). همچنین، پربیوتیک ایمنووال از دیواره سلولی مخمر تک سلولی Saccharomyces cerevisiae تهیه و در بسیاری از مطالعات مشخص شد که این مخمر حتی می‌تواند جایگزین 50- 25درصد از پروتئین پودر ماهی در جیره آبزیان بدون تأثیر منفی بر میزان رشد گردد (20). همچنین ایمنووال دارای 40 درصد کربوهیدرات مانان‌الیگوساکارید و منبع اسیدهای نوکئلیک بوده که از یک‌طرف محرک سیستم ایمنی آبزیان و از طرف دیگر سبب افزایش کارآیی تغذیه‌ای از غذا می‌شوند (18).
در سال‌های اخیر، شــرکت‌هــای مختلــف تجــاری در سراسر دنیا اقــدام بــه تولیــد انواع متفاوت از باکتری‌های پروبیـوتیک، محصولات پربیوتیک و حتـی مخمر کردند که بسیاری از آن‌ها نتایج رضایت‌بخشی در انواع آبزیان داشته‌اند (15،19). با این حال، مقادیر مورد استفاده از آن‌ها در جیره که بتواند بالاترین میزان رشد، بازماندگی و بهبود سیستم ایمنی بدن را بسته به نوع گونه آبزی در هـر یک از گونـه‌های پرورشـی ایجاد نماید بایست مورد بررسی و آزمـون‌هـای عملی بیشتر در شرایط پرورش قرار گیرد. با توجه به اهمیت بازسازی ذخائر آبزیان دریای خزر از جمله کپور دریایی (خزری) و نظر به این که تاکنون مطالعات محدودی در زمینه کاربرد پروبیتیک و پربیوتیک بر عملکرد رشد، تغذیه، ترکیب بدن و فاکتورهای خونی در این گونه انجام شده است، بنابراین در این مطالعه تأثیر سطوح مختلف کاربرد جداگانه دو نوع پروبیتیک پری‌مالاک و پربیوتیک ایمنووال در جیره غذایی بچه ماهیان کپور دریایی (خزری) بررسی شد.
مواد و روش کار
این مطالعه در مرکز تکثیر، پرورش و بازسازی ذخایر آبزیان شهید رجایی ساری در تابستان سال 1395 به مدت 56 روز انجام شد. بچه ماهی کپور دریایی خزری (به تعداد 2100 قطعه با میانگین وزنی mg 560) از استخرهای بازسازی ذخائر صید و به منظور سازگاری ابتدا به مدت دو هفته در تانک‌های ذخیره‌سازی با جیره شاهد تغذیه شدند (جدول 1).
تیماربندی ماهیان: پس از سازگاری، بچه ماهیان در 21 تانک فایبرگلاسی به ظرفیت تقریبیL 500 (ابعادcm 60 × 200 × 200) و با تراکم 100 قطعه در هر تانک توزیع و به مدت 8 هفته با تیمارهای آزمایشی در شرایط یکسان پرورشی تغذیه شدند. هوادهی به صورت جداگانه برای هر یک از تانک‌ها و متصل به کمپرسور مرکزی در نظر گرفته شد. تیمارهای این مطالعه در 7 تیمار (هر کدام در سه تکرار) شامل یک گروه شاهد (فاقد پربیوتیک و پروبیوتیک در جیره) و 6 تیمار حاوی بچه ماهیان تغذیه شده با سطوح مختلف پربیوتیک ایمنووال و پروبیوتیک پری‌مالاک به شرح زیر بود:
تیمار شاهد: ماهیان تغذیه شده فقط با غذای SFC(Starter food carp) (فاقد پربیوتیک و پروبیوتیک در جیره)
تیمار 1: ماهیان تغذیه شده با غذای SFC همراه با 05/0 درصد پربیوتیک ایمنووال
تیمار 2: ماهیان تغذیه شده با غذای SFC با 1/0 درصد پربیوتیک ایمنووال
تیمار 3: ماهیان تغذیه شده با غذای SFC با 15/0 درصد پربیوتیک ایمنووال
تیمار 4: ماهیان تغذیه شده با غذای SFC با 05/0 درصد پروبیوتیک پری‌مالاک
تیمار 5: ماهیان تغذیه شده با غذای SFC با 1/0 درصد پروبیوتیک پری‌مالاک
تیمار 6: ماهیان تغذیه شده با غذای SFC با 15/0 درصد پروبیوتیک پری‌مالاک
پربیوتیک ایمنووال از شرکت ICC (کشور برزیل) تهیه و با یک حامل (آرد گندم) به مدت min 20 در هم‌زن برقی مخلوط شد. سپس مواد اولیه مایع به مواد خشک اضافه و ترکیب حاصله به طور کامل با هم‌زن همگن گردید. پس از افزودن مقداری آب به خمیر، مخلوط از چرخ گوشت عبور داده تا غذا به پلت‌های استوانه‌ای تبدیل گردد. پلت‌ها در خشک‌کن در دمای C˚30 به مدت h 24 خشک و نهایتاً در ظروف پلاستیکی پوشش‌دار نگهداری شدند. پروبیوتیک پری‌مالاک از شرکت گلپاد تهران خریداری و در سطوح مورد نظر به جیره افزوده شد (20).
نمونه‌گیری از ماهیان: جهت زیست‌سنجی، از هر تکرار هر دو هفته یکبار تعداد 20 قطعه بچه ماهی به صورت تصادفی انتخاب و طول و وزن بچه ماهیان به ترتیب با کولیس و ترازوی دیجیتالی NADGF300 (با دقت g 01/0) اندازه‌گیری شد. میزان غذای مورد نیاز با توجه به وزن توده زنده پس از هر بار زیست‌سنجی و به میزان 10درصد از وزن بدن به طور روزانه محاسبه و به صورت خمیری در دو وعده (ساعات 7 صبح و 17 بعد از ظهر) در اختیار بچه ماهیان قرار گرفت. پارامترهای کیفی آب شامل دمای آب، میزان اکسیژن محلول وpH آب به ترتیب با دماسنج، اکسیژن‌متر (مدل WTW320I) و pH متر (مدل WTW330I) به صورت روزانه اندازه‌گیری شدند. روزانهh 1 پس از هر بار غذادهی بخشی از حجم آب تانک‌ها (20-15درصد) همراه با سیفون کردن کف تانک تعویض گردید.
فاکتورهای مورد بررسی: شاخصه‌های رشد، تغذیه و میزان بازماندگی ماهیان در انتهای دوره پرورش بر اساس Sink و Lochmann در سال 2008 و با استفاده از روابط زیر تعیین شد:
- ضریب تبدیل غذایی (Feed conversation ratio):
افزایش وزن بدن (g) / مقدار غذای خورده شده (g)ا= FCR
-درصد افزایش وزن (Weight gain percentage):
Weight gain (درصد) = [(W2 - W1) / W1] ×l100
- ضریب چاقی (Condition factor; Cf):
Cf = W2 / L 100ا×ا3ا2
- ضریب رشد ویژه (Specific growth rate; SGR):
100 ×Tا/(LnW2-LnW1) =SGR
- نرخ رشد روزانه (Daily growth rate; DGR):
100 ×[طول دوره پرورش / (W1- W2)] =DGR
میزان بازماندگی (Survival rate):
Survival rate (درصد) = [تعداد ماهیان سالم باقیمانده / تعداد اولیه ماهیان ذخیره‌سازی شده] ×100
بر این اساس در فرمول‌ها، W1 و W2 به ترتیب وزن اولیه و نهایی ماهی (g)،اL2 طول نهایی ماهی (cm) و T طول دوره پرورش (day) می‌باشند.
ترکیب بیوشیمیایی بدن: آزمایشات تجزیه تقریبی ترکیب بدن بچه ماهیان در انتهای دوره پرورش از نظر میزان پروتئین، چربی، رطوبت و خاکستر انجام گرفت. برای آنالیز پروتئین از دستگاه کجلدال (مدل BAP40 ساخت آلمان) و آنالیز چربی با دستگاه سنجش چربی سوکسله (مدل BOHR ساخت آلمان) و با روش AOAC (2005) اندازه‌گیری شد.
فراسنجه‌های خونی: در پایان دوره پرورش، از هر تیمار تعداد 30 قطعه بچه ماهی کپور به طور تصادفی جهت خون‌گیری و سنجش فراسنجه‌های خونی انتخاب شد. ابتدا ماهیان توسط پودر گل میخک (mg/l 150) بیهوش و خون‌گیری با قطع باله دمی توسط سرنگ صورت گرفت. نمونه‌های خون جمع‌آوری در لوله‌های حاوی ماده ضدانعقاد قرار گرفته تا شمارش گلبول-های قرمز و سفید (با لام هماسیتومتر) و میزان هماتوکریت (با میکروهماتوکریت) صورت گیرد. همچنین میزان اندیس‌های گلبولی بر اساس روش Campbell و Ellis در سال 2007 محاسبه شد.
تجزیه و تحلیل آماری: بدین منظور داده‌های حاصل با روش کولموگروف- اسمیرنوف برای نرمال بودن بررسی شدند. سپس به منظور بررسی جداگانه تأثیر سطوح مختلف پربیوتیک و پروبیوتیک از آزمون آنالیز تجزیه واریانس یک‌طرفه (One-way ANOVA) و برای مقایسه میانگین بین تیمارها بر اساس آزمون چند دامنه‌ای از تست جداساز دانکن استفاده شد. وجود یا عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح 5 درصد با استفاده از نرم‌افزار (Version 21) SPSS بررسی شد.
نتایج
فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب: مقادیر پارامترهای کیفی آب (انحراف معیار ± میانگین) شامل دما، میزان اکسیژن محلول و pH آب در طول دوره پرورش به ترتیب در محدوده C˚2/0±61/23، mg/l 06/0±09/7 و 1/0±8 بود و اختلاف معنی‌داری بین تیمارهای مختلف پرورشی مشاهده نشد (05/0≤P) (جدول 2).
شاخصه‌های رشد: بالاترین میزان وزن نهایی بدن در ماهیان تغذیه شده حاوی 15/0 درصد ایمنووال به دست آمد که اختلافات معنی‌داری (05/0≥P) با کلیه گروه‌های تغذیه‌ای داشت. افزایش وزن 3/2 برابری بچه ماهیان در تیمار حاوی 15/0 درصد ایمنووال به عنوان بهترین عملکرد رشدی محسوب شده اگرچه هیچ‌گونه اختلاف معنی‌داری در طول نهایی بدن ماهیان مشاهده نشد (05/0≤P). شاخصه‌های رشدی شامل ضریب رشد ویژه، درصد افزایش وزن و میزان سرعت رشد روزانه اختلافات معنی‌داری (05/0≥P) در بین گروه‌های تغذیه‌ای نشان داد به طوری که ماهیان تغذیه کرده از 15/0 درصد پربیوتیک روند بهتری در مقایسه با سایر گروه‌ها و حتی ماهیان تغذیه کرده از پروبیوتیک نشان داد. بهترین ضریب تبدیل غذایی در ماهیان تغذیه شده حاوی 15/0 درصد ایمنووال (42/1) و بالاترین مقادیر (54/1) در گروه شاهد همراه با اختلافات معنی‌دار (05/0≥P) در بین گروه‌های مختلف تغذیه‌ای ثبت شد. بیشترین میزان بازماندگی در بچه ماهیان تغذیه شده در تیمارهای حاوی 1/0 درصد پربیوتیک و پروبیوتیک (88 درصد) و کمترین آن در تیمار شاهد (83 درصد) بدون اختلافات معنی‌دار بین تیمارها مشاهده شد (05/0≥P) (جدول 3).
ترکیب بیوشیمیایی بدن: ترکیب بدن در بچه کپور ماهی تغذیه شده در تیمارهای مختلف نشان از اختلافات معنی‌دار بین گروه‌های تغذیه‌ای داشت (05/0≥P). میزان رطوبت بدن در گروه‌های تغذیه کرده از سطوح 05/0 و 1/0 درصد از پروبیوتیک بالاترین مقادیر همراه با اختلافات معنی‌دار (05/0≥P) با سایر گروه‌ها را نشان داد. میزان پروتئین بدن (7/63-35/62 درصد) در ماهیان تغذیه کرده از پروبیوتیک روند بالاتری در مقایسه با گروه‌های تغذیه کرده از پربیوتیک (7/61-8/60 درصد) و روند معنی‌داری (05/0≥P) با گروه شاهد (8/58 درصد) داشت. میزان چربی بدن (بین 5/20-14 درصد) در تیمارهای مختلف تغذیه‌ای اختلافات فاحشی (05/0≥P) در بین گروه‌ها نشان داد و در این میان ماهیان تغذیه کرده از سطوح مختلف پروبیوتیک و پربیوتیک مقادیر بالاتری را نشان دادند (جدول 4).
فراسنجه‌های خونی: مقادیر فاکتورهای خونی در بچه ماهیان کپور دریای خزر تغذیه کرده از سطوح مختلف گنجاندن پروبیوتیک و پربیوتیک نشان از اختلافات معنی‌دار در بین گروه‌های تغذیه‌ای داشت (05/0≥P). بالاترین مقادیر گلبول‌های قرمز در گروه شاهد و 15/0 درصد پربیوتیک ایمنووال بدون اختلافات معنی‌دار (05/0≥P) بین گروه‌های مختلف تغذیه‌ای به دست آمد. در عین حال، بالاترین میزان گلبول‌های سفید در ماهیان تغذیه شده با 15/0 درصد پروبیوتیک پری‌مالاک همراه با اختلافات معنی‌دار (05/0≥P) با سایر گروه‌ها و کمترین مقادیر در سطوح پایین‌تر تغذیه با پربیوتیک به ثبت رسید (جدول 5).
بحث
پربیوتیک‌ها عمدتاًً به خاطر دارابودن بتاگلوکان و مانان‌اولیگوساکارید باعث افزایش کارآئی تغذیه، کاهش تلفات، بهبود ضریب تبدیل غذایی و افزایش مصرف غذا در موجودات می‌شوند (6،10،18). همچنین پروبیوتیک‌ها حاوی باکتری‌های گروه باسیلوس با قابلیت تولید انواع ویتأمین‌ها و سم‌زدایی از جیره غذایی و با قابلیت تجزیه ترکیبات غیرقابل هضم سبب تحریک اشتها شده که مجموع این روند سبب بهبود شرایط تغذیه‌ای در آبزیان می‌گردند (15،24). نتایج مطالعه حاضر نشان از وجود اختلاف معنی‌دار در میزان ضریب تبدیل غذایی در تیمارهای مورد بررسی داشت به طوری که بهترین ضریب تبدیل در تیمارهای حاوی سطوح بالای پروبیوتیک و پربیوتیک (تیمار حاوی 15/0 درصد پربیوتیک ایمنووال) دیده شد. سایر شاخصه‌های رشد شامل سرعت رشد و ضریب رشد ویژه روند بهتری در ماهیان تغذیه شده با 15/0 درصد ایمنووال و 10/0 درصد پری‌مالاک نشان دادند. بهبود ضریب تبدیل غذایی و شاخصه‌های رشدی قبلاً در سایر مطالعات از جمله Irianto و Austine در سال 2002 و Abd El-Rhman و همکاران در سال 2009 گزارش گردید به طوری که علت این امر به افزایش میزان اشتهای ماهیان به دلیل تحریک سیستم گوارشی ناشی از وجود پربیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها نسبت داده شد. این محققین بیان کردند که ترکیبات زیستی با تولید ویتأمین‌ها (مانند ویتأمین‌های گروه B (بیوتین و 12B)، آنزیم‌های گوارشی (نظیر پروتئازها) و تولید آنزیم‌هایی مانند آنزیم‌های پروتئولیتیک و پپتیدولیتیک سبب تجزیه ترکیبات غیرقابل هضم و ترکیبات ماکرومولکول و یا هیدرولیز آن‌ها به پپتیدها و آمینواسیدها شده که نهایتا منجر به جذب بهتر منابع مختلف موجود در غذا، بهبود شرایط تغذیه‌ای ماهی و افزایش سرعت رشد می‌گردند.
به طور کلی، پایین‌تر بودن ضریب تبدیل غذایی همراه با افزایش سرعت رشد ویژه نشان‌دهنده کاهش میزان مصرف غذا در ماهیان به موازات استفاده از پربیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها و صرفه اقتصادی بهتر برای پرورش‌دهندگان می‌باشند. در مطالعه حاضر بهترین ضریب تبدیل غذایی در گروه‌های تغذیه کرده از پربیوتیک ایمنووال در مقایسه با سایر سطوح تغذیه‌ای حاوی پربویتیک و پروبیوتیک مشاهده شد. مطالعات قبلی در بسیاری از آبزیان نشان داد که میزان مصرف غذا با افزودن پربیوتیک به جیره افزایش یافت به طوری که نرخ رشد ویژه، نسبت کارآیی پروتئین و ضریب تبدیل غذایی در بچه ماهیان تغذیه شده با پربیوتیک بهبود یافت (19،23). چنین روندی در مورد استفاده از پروبیوتیک‌ها نیز در بسیاری از مطالعات قبلی گزارش شد (1،2،14). از این نظر یافته‌های مطالعه حاضر با تحقیق Abedian Kenari و همکاران در سال 2008 مبنی بر اثرات مثبت استفاده از پروبیوتیک پروتکسین (حاوی باکتری‌های گروه باسیلوس) در تغذیه لارو قزل‌آلای رنگین‌کمان (Oncorhynchus mykiss) مطابقت دارد. همچنین، Abd El-Rhman و همکاران در سال 2009 در ماهی تیلاپیای نیل (Oreochromis niloticus) تغذیه شده با پروبیوتیک Microccus luteus بیان کردند که افزودن پروبیوتیک به جیره سبب افزایش نسبت جذب مواد غذایی موجود در جیره شده که نهایتاً سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی جیره‌های حاوی پروبیوتیک می‌شود. از طرفی Imanpour و همکاران در سال 2015 در بررسی تأثیر پروبیوتیک پری‌مالاک (در سطوح صفر، 05/0، 1/0 و 15/0 درصد از جیره غذایی) بر عملکرد رشد بچه ماهی کپور معمولی دریایی در مدت پرورش 45 روز نشان دادند که پری‌مالاک عملکرد رشد را افزایش و ضریب تبدیل غذایی را کاهش داد؛ به طوری که گنجاندن سطوح 05/0 و 1/0 درصد عملکرد رشدی بهتری در مقایسه با سطح بالاتر نشان داد. یافته‌های مطالعه حاضر تا حدی با آن‌ها مطابقت دارد به طوری که با افزایش سطح پری‌مالاک، برخی از شاخصه‌های رشدی روند کاهشی معنی‌داری را نشان دادند. در عین حال، Taati و همکاران در سال 2013 در فیل ماهی (Huso huso) تغذیه شده با پربیوتیک ایمنووال عملکرد به مراتب بهتری را در شاخصه‌های رشد و تغذیه‌ای از جمله وزن و طول نهایی، درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، میانگین رشد روزانه، کارآیی پروتئین، ضریب تبدیل غذایی و ضریب چاقی در سطوح 1 درصد و 3 درصد نشان دادند. با این حال، این محققین سطح 3 درصد را به عنوان بهترین سطح از نظر افزایش عملکرد رشد و کارآیی تغذیه پیشنهاد کردند. از این نظر یافته‌های تحقیق حاضر با آن‌ها مطابقت دارد؛ اگرچه سطح 15/0 درصد به عنوان بالاترین سطح از گنجاندن پربیوتیک ایمنووال در مطالعه حاضر بود که این اختلاف مقادیر را می‌توان به نوع گونه پرورشی و احتمالاًً نیازهای بالاتر فیل ماهی در مقایسه با کپور معمولی دریایی نسبت داد.
شاخصه‌های خونی در ماهیان متأثر از عواملی مانند نوع گونه پرورشی، وضـعیت فیزیولـوژیکی، سن و اندازه، شرایط محیطی و تغذیـه‌ای می‌باشـند؛ به طوری که بررسی این عوامل می‌تواند ارزیابی مناسبی از وضعیت سلامتی ماهی را نشان دهد. نتایج این مطالعه نشان داد که افزودن جداگانه سطوح مختلف پروبیوتیک و پربیوتیک به جیره غذایی ماهی کپور خزری سبب ایجاد اختلاف معنی‌دار در شاخصه‌های میزان گلبول سفید، هماتوکریت، هموگلوبین، MCH و MCHC در بین تیمارهای آزمایشی گردید، با این حال مقادیر گلبول‌های قرمز ماهیان در تیمارهای مختلف اختلاف واضح آماری نداشت. اگرچه برخی از شاخصه‌ها دارای نوساناتی در بین تیمارهای مختلف بودند ولی ارائه یک ارزیابی دقیق از سلامت و ایمنی ماهیان و مقایسه نتایج آن با سایر گونه‌ها به دلیل اختلافات بین گونه‌ای، شرایط محیطی و تغذیه‌ای بسیار مشکل می‌باشد. با این وجود، ماهیان تغذیه کرده از سطوح بالاتر پروبیوتیک از میزان گلبول سفید به مراتب بالاتری در مقایسه با گروه‌های پربیوتیک خورده و گروه شاهد برخوردار بودند. بنابراین در این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که پروبیوتیک عملکرد بهتری از نظر شاخصه گلبول سفید و ایجاد مقاومت بیشتر در برابر بیماری‌ها و افزایش میزان سلامتی ماهی در مقایسه با پربیوتیک (در این ماهی و در این شرایط وزنی و سنی) برخوردار بود. از این نظر نتایج این مطالعه با یافته‌های Hosseini و همکاران در سال 2014 در تأثیر پروبیوتیک Pediococcus acidilactici در ماهی آزاد دریای خزر (Salmo caspius) و همچنین Aly و همکاران در سال 2008 در ماهی تیلاپیای نیل مطابقت ندارد. چنین اختلافاتی را می‌توان احتمالاً به نوع گونه، نوع و میزان گنجاندن پروبیوتیک در جیره و عوامل دیگر مانند عوامل محیطی نسبت داد.
از نظر ترکیب بیوشیمیایی بدن نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان پروتئین بدن در ماهیان تغذیه کرده از سطوح مختلف پروبیوتیک روند به مراتب بالاتری در مقایسه با ماهیان تغذیه کرده با پربیوتیک و بخصوص ماهیان گروه شاهد داشت. در مطالعه حاضر، پروبیوتیک پری‌مالاک غنی از باکتری‌های جنس باسیلوس بوده که این باکتری‌ها قادر به ترشح آنزیم‌های خارج سلولی (از جمله پروتئاز، آمیلاز و لیپاز) هستند. این آنزیم‌ها احتمالاً می‌توانند نقش یک آنزیم گوارشی را در دستگاه گوارش ماهی ایفاء کرده و منجر به هضم بهتر پروتئین موجود در غذا و جذب بهتر آن در بدن گردند (11). بالاتر بودن مقادیر پروتئین در بدن ماهی کپور دریایی مطالعه حاضر با نتایج دیگر مطالعات از جمله Naseri و همکاران در سال 2007 با افزودن بیوپلاس BioPlus 2-B به جیره غذایی قزل‌آلای رنگین‌کمان و ابقای بالاتر میزان پروتئین در تیمارهای حاوی این پروبیوتیک مطابقت دارد.
در مطالعه حاضر، ماهیان تغذیه شده در گروه شاهد از رشد پایین‌تری در مقایسه با ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی ایمنووال و پری‌مالاک برخوردار بودند. مجموع این شرایط نشان می‌دهد که افزودن پربیوتیک و پروبیوتیک سبب بهبود فاکتورهای رشدی در لارو ماهی کپور دریای خزر می‌شوند. با توجه به رهاسازی سالانه میلیون‌ها قطعه بچه ماهی کپور دریایی به دریای خزر (جهت بازسازی ذخائر)، بایست ارزیابی اقتصادی کاملی در خصوص استفاده از پربیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها در این گونه در مطالعات آینده صورت گیرد. بر اساس نتایج این مطالعه و نظر به بهبود و افزایش شاخصه‌های رشدی و احتمالاًً کاهش طول دوره پرورش پیشنهاد می‌گردد تا در ابتدای دوره پرورش از مقادیر مناسب این مکمل‌ها (سطوح 1/0 و 15/0 درصد پربیوتیک ایمنووال و پروبیوتیک پری‌مالاک) در جیره غذایی بچه ماهیان کپور دریای خزر استفاده گردد.
تشکر و قدردانی
از ریاست محترم مرکز تکثیر و پرورش و بازسازی ذخایر شهید رجایی ساری و کارشناسان و همکاران محترم آن مرکز و همچنین کلیه عزیزانی که در انجام این تحقیق ما را یاری فرمودند نهایت تشکر به عمل می‌آید.
تعارض در منافع
بین نویسندگان هیچ گونه تعارض در منافع گزارش نشده است.
)
