Document Type : Aquatic Animal Health Management
Authors
1 Department of Aquaculture, Faculty of Natural Resources and Marin Sciences, Tarbiat Modares University, Noor, Iran
2 Department of Aquaculture, Faculty of Fisheries and Environmental Sciences, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
3 Inland Waters Aquatic Stocks Research Center, Iranian Fisheries Science Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Gorgan, Iran
Abstract
Keywords
برخی از گیاهان دارویی با داشتن ترکیباتی که خاصیت ضد اکسیدانی و ضد هیپوکسی دارند می‌توانند در خنثی سازی رادیکال‌های آزاد تولید شده در بدن نقش مهمی بازی کنند و از ایجاد آسیب بافتی و استرس ناشی از کاهش اکسیژن جلوگیری کنند. در عین حال در استفاده از این داروها حتما بابد جانب احتیاط رعایت شود و از عوارض احتمالی آن‌ها پیش از بکار گیری آگاهی حاصل شود. گیاه گلرنگ (C. tinctorius) گیاهی یکساله و گاهی دو ساله متعلق به خانواده Asteraceae از گیاهان دارویی سنتی با اثرات متعدد دارویی است (34). عصاره این گیاه غنی از فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، پلی‌اتیلن‌ها، آلکان-دیول (Alkane-diol)، اسیدهای چرب، استروئید‌ها، لیگنان‌ها بوده (34) و همچنین اثرات متعدد درمانی از جمله اثرات بهبود سیستم ایمنی، ضد اکسیداسیونی قوی، اثرات ضد هیپوکسی، اثرات ضد افسردگی و ضد التهاب نیز برای آن گزارش شده است (39). در رابطه با اثرات عصاره خوراکی و تزریقی عصاره گلرنگ در موش آزمایشگاهی بررسیهای متعددی صورت گرفته است (2،21،23،36)، در رابطه با اثرات این گیاه در ماهیان بررسیهای بسیار محدودی صورت گرفته است که همگی این بررسیها بر روی اثرات خوراکی عصاره مذکور در برخی گونههای بوده است (7،8،33).
برای استفاده از هر مکمل دارویی قبل از هر چیز باید از عوارض احتمالی آن آگاهی داشته باشیم، برای ارزیابی اثرات ترکیبات مختلف در ماهیان شاخصهای فیزیولوژیکی متعددی وجود دارد، یکی از این شاخص‌ها بررسیهای آسیب شناسی بافتی می‌باشد که به طور مستقیم ارزیابی کاملی از سلامت بافت فراهم می‌کند و منعکس کننده وضعیت سلامت موجود زنده است (27). تزریق به راحتی ماده مورد نظر را به خون وارد کرده و به سرعت به بافتهای مختلف بدن انتقال می‌یابد، مواد وارد شده به خون در نهایت از راه کلیه دفع و یا در چرخه سم زدایی متابولولیت‌های آن خنثی شده و از راه سیستم صفراوی از بدن خارج می‌گردد، در غیر این صورت طی فرایند سم زدایی رادیکال‌های آزاد تولید شده موجب پراکسیداسیون لیپید‌های موجود در غشا سلول‌ها و همچنین اکسید کردن ماکرومولکول‌های مهم مانند پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و DNA سبب از بین روفتن سلول‌ها و در نهایت نکروز بافتی می‌شود که در بررسیهای بافت شناسی میتوان این عوارض را شناسایی نمود (35). اگرچه بافتهای کبد و کلیه از جمله بافتهای با اهمیتی هستند که در مراحل اولیه درگیریهای دارویی و سموم دچار عوارض میشوند اما آگاهی کمتری نسبت به سمیت این بافتها در رابطه با داروهای گیاهی وجود دارد (31).
در عین حال بررسی برخی شاخصهای سرم خون نیز در ارزیابی عملکرد فیزیولوژیکی بدن میتواند به کار گرفته شود به عبارت دیگر ارزیابی پلاسما و سرم خون بهدلیل ارتباط گسترده در سراسر بدن با بافتهای مختلف، میتواند به عنوان یک شاخص مفید برای سنجش وضعیت تغذیه‌ای، سلامت و یا قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها بهکار گرفته شود (5،18). در ارزیابی اثرات ترکیبات مختلف خوراکی و تزریقی در ماهیان، با سنجش برخی متابولیت‌های سرمی و آنزیمها میتوان اثرات مثبت یا منفی ماده مورد استفاده در ماهی مورد مطالعه را شناسایی نمود (22،25). به عنوان مثال افزایش مقادیر آنزیم‌هایی مانند آلانین آمینو ترانسفراز (ALAT)، آسپارتات آمینو ترانسفراز (ASAT) و فسفاتاز قلیایی (ALP) نیز در سرم یا پلاسما با آسیبهای هپاتوسیتهای کبدی، کیسه صفرا و مجرای صفراوی در ارتباط است (22،25). با توجه به اطلاعات محدود در رابطه با اثرات عصاره گلرنگ در ماهیان و عدم وجود هیچ منبعی برای اثرات این ترکیب در ماهی قزل آلای رنگین کمان، در بررسی حاضر عوارض تزریق داخل صفاقی این عصاره در ماهی قزل الای رنگین کمان مورد بررسی قرار گرفت. هدف از این بررسی امکان سنجی بهکار گیری عصاره این گیاه بصورت تزریقی و همچنین بررسی اثرات و عوارض بافتی در دوزهای 50 تا 200 (میلیگرم/وزن ماهی) این دارو در ماهی قزلآلای رنگین کمان بوده است.
تهیه ماهی، اداپتاسیون و استخراج عصاره: ماهی‌های قزل‌آلای‌رنگین‌کمان (O. mykiss) با میانگین وزن 5 ± 100 گرم تهیه و در طی یک هفته آداپتاسیون با غذای تجاری GFT1 شرکت فرادانه تغذیه شدند. به منظور آماده سازی عصاره تزریقی، گل‌‌های خشک شده گیاه گلرنگ تهیه و از آن عصاره اتانولی طبق روش Harikrishnan و همکاران در سال 2009 تهیه شد (12). برای تهیه سوسپانسیون تزریقی مجدد با استفاده از سرم فیزیولوژی با دمای 45 درجه سانتیگراد عصاره حاصله به صورت محلول در دوزهای 50، 100 و 200 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن ماهی آماده (12) و پس محاسبه دقیق عصارههای مذکور در 2/0 سیسی سرم فیزیولوژی (حاوی 9/0 درصد NaCl) به صورت داخل صفاقی به ماهی تزریق شد. به این منظور پس از سازگاری ماهیان با شرایط آزمایش یک سه گروه تیمار، یک گروه کنترل منفی و یک گروه کنترل مثبت در نظر گرفته شد (هر گروه در 3 تکرار مورد بررسی قرار گرفتند). ماهیان گروه تیمار به ترتیب با دوزهای 50، 100 و 200 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن ماهی مورد تزریق قرار گرفتند. ماهیان گروه کنترل مثبت تنها با 2/0 سیسی سرم فیزیولوژی به روش داخل صفاقی تزریق شدند. هیچ تزریقی در ماهیان گروه کنترل منفی صورت نگرفت.
نمونه برداری و بررسی شاخصهای بافتی و سرمی: نمونه برداری از خون ماهی‌های از طریق ساقه دمی توسط سرنگ 2 سی سی و یر یوزن گیج 25 برای تمامی گروهها در روزهای سوم، هفتم و دهم به صورت انجام گرفت و بعد از لخته شدن در دمای 4 درجه سانتیگراد به مدت 40 دقیقه نمونه‌ها با دور 4000 دور در دقیقه به مدت 5 دقیقه سانتریفیوژ و سرم‌ها به میکروتیوب‌های جدید منتقل شدند و تا زمان انجام آزمایش در فریزر 80- قرار گرفتند. نمونه‌های بافت کبد و کلیه نیز در روز هفتم برداشته شد و به داخل محلول فرمالین 10درصد منتقل شدند و مجدد بعد از 12 ساعت محلول فرمالین مربوط به هر ظرف نمونه تعویض گردید. مقاطع بافتی طبق روش استاندارد تهیه شد (27). در این راستا، پس از طی مراحل آبگیری، شفافسازی، پارافینه کردن و قالبگیری مقاطع 5 میکرومتری از بافتهای کبد و کلیه تهیه و بر روی لام چسبانده شد. سپس رنگآمیزی به روش هماتوکسیلین-ائوزین (H&E) صورت گرفت. مقدار پروتئین کل، آلانین آمینو ترانسفراز (ALAT)، آسپارتات آمینو ترانسفراز (ASAT) و فسفاتاز قلیایی (ALP) با استفاده از کیت (شرکت پارس آزمون) صورت گرفت و محاسبات طبق بروشور موجود در هر کیت صورت گرفت. در مطالعات بافت شناسی، آسیبهای احتمالی بافتی پس از رنگآمیزی به وسیله میکروسکوپ نوری با بزرگنمایی 100 تا 400 برابر (Nikon ECLIPSE E100) مورد مطالعه قرار گرفت.
آنالیز آماری: جهت بررسی آماری نتایج نهایی از نرم افزار SPSS نسخه 22 و جهت رسم نمودار‌ها از نرم افزار Microsoft Excel نسخه 2016 استفاده شد. نتایج بررسی شاخصهای مورد مطالعه بهصورت میانگین ± انحراف استاندارد برای تیمار‌های مختلف بیان گردید. جهت مقایسهی میانگینها از آنالیز واریانس یک طرفه (one way ANOVA) در سطح اطمینان 95 درصد استفاده استفاده گردید.
مقدار پروتئین کل سرم خون: مقدار پروتئین کل سرم خون در هر دوره نمونه برداری نوسان‌هایی را نشان داد. در هر سه دوره نمونه برداری سطح پروتئین کل در تجویز دوز 200 میلیگرم بر کیلوگرم کاهش معنی‌داری داشت(05/0P <). به طوری که در سه دوره نمونه برداری کمترین سطح متعلق دوز 200 میلیگرم بر کیلوگرم بود. همچنین تزریق دوز 100 میلیگرم بر کیلوگرم در روز دهم نیز کاهش معنی‌داری (05/0P <) را نشان داد (جدول 1).
مقادیر آنزیمهای ALAT، ASAT و ALP در سرم خون: سنجش مقدار فعالیت آنزیم‌هایی از قبیل ALAT، ASAT و ALP میتواند اطلاعات مفید درباره سلامت بافت و اندام‌ها در اختیار محققیق قرار دهد بر اساس بررسی حاضر. مقدار فعالیت آنزیم آسپارتات آمینو ترانسفراز در روزهای سوم، هفتم و دهم پس از تزریق در مقایسه با شاهد منفی و شاهد مثبت مقادیر بیشتری را نشان داد (05/0P <). به عبارت دیگر کمترین میزان فعالیت مربوط به گروه‌های شاهد منفی و مثبت در روز سوم، هفتم و دهم بود (جدول 2)در اندازه‌گیری کمی سطوح آنزیم فسفاتاز قلیایی در روزهای سوم، هفتم و دهم بعد از تجویز عصاره، افزایش معنی‌داری در فعالیت این آنزیم در مقایسه با نمونه‌های شاهد دیده شد (05/0P <) و کمترین سطح در شاهد منفی مربوط به هر دوره نمونه‌برداری مشاهده شد (جدول 3).
مقدار سطوح آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز موجود در داخل سرم خون نیز برای هر سه دوره نمونه برداری در دوزهای 50، 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم در مقایسه با گروه‌های شاهد منفی و مثبت افزایش یافت (05/0P <) به طوری که بیشترین مقدار فعالیت این آنزیم در هر سه دوره نمونه برداری مربوط به دوز 200 میلیگرم بر کیلوگرم ثبت شد (جدول 4).
نتایج حاصل از مطالعات بافت شناسی:با توجه به بررسی مقاطع بافتی کلیه و کبد، به طور کلی میتوان گفت تزریق داخل صفاقی عصاره گلرنگ باعث افزایش آسیبهای بافتی کلیه و کبد گردید. در این مطالعه به موازات افزایش غلظت عصاره گلرنگ از 50 به 200 میلیگرم بر کیلوگرم، روند آسیبهای بافتی ثبت شده نیز افزایش یافت. عمده‌ترین علائم مشاهده شده در بررسی بافت کلیه ماهی‌های تزریق شده با عصاره گلرنگ شامل افزایش مراکز ملانوماکروفاژ و دژنره شدن توبول‌های کلیوی بوده است. در این بررسی شدت عوارض یاد شده در دوزهای بالا بیشتر بود (تصاویر1).
عمده آسیبهای مشاهده شده در بافت کبد شامل واکوئوله شدن هپاتوسیت‌ها بود که بر اساس بررسیهای بافت شناسی با افزایش دوز تزریقی عصاره گلرنگ شدت واکوئوله شدن هپاتوسیتهای کبدی افزایش معناداری داشت (تصاویر 2). در ماهی‌هایی که 200 میلیگرم بر گیلوگرم عصاره گلرنگ را از راه تزریق داخل صفاقی دریافت نمودند، واکوئوله شدن شدید و همچنین نکروز هپاتوسیتهای کبدی نیز ثبت شد (تصاویر 2).
جدول 1. پروتئین کل سرم (گرم/دسیلیتر) به تفکیک در روز سوم، هفتم و دهم بعد از تزریق غلظتهای مختلف عصاره گلرنگ در ماهی قزلآلای رنگین‌کمان، میانگین ± انحراف استاندارد.
|
|
روز سوم (گرم/دسیلیتر) |
روز هفتم (گرم/دسیلیتر) |
روز دهم (گرم/دسیلیتر) |
|
شاهد منفی |
a02/0 ± 4/5 |
a03/0 ± 1/6 |
ab01/0 ± 3/4 |
|
شاهد مثبت |
a03/0 ± 38/5 |
a04/0 ± 2/6 |
a07/0 ± 4/5 |
|
دوز 50 میلیگرم |
b06/0 ± 5 |
ab06/0 ± 4/5 |
ab08/0 ± 5 |
|
دوز 100 میلیگرم |
c05/0 ± 56/4 |
a05/0 ± 6 |
b03/0 ± 4 |
|
دوز 200 میلیگرم |
d01/0 ± 87/3 |
b03/0 ± 05/5 |
b02/0 ± 4 |
*حروف انگلیسی متفاوت در هر ستون نشان دهنده اختلاف معنی‌دار بین میانگینها می‌باشد (05/0P˂).
جدول 2. سطحوح آنزیم آسپارتات آمینو ترانسفراز (واحد/لیتر) به تفکیک در روز سوم، هفتم و دهم بعد از تزریق غلظتهای مختلف عصاره گلرنگ در ماهی قزلآلای رنگین‌کمان، میانگین ± انحراف استاندارد.
|
|
روز سوم (واحد/لیتر) |
روز هفتم (واحد/لیتر) |
روز دهم (واحد/لیتر) |
|
شاهد منفی |
d16/14 ± 83/111 |
d6/15 ± 41/210 |
c1/10 ± 51/153 |
|
شاهد مثبت |
d08/12 ± 13/115 |
d09/19 ± 77/207 |
b61/8 ± 33/177 |
|
دوز 50 میلیگرم |
c12/15 ± 03/131 |
c12/11 ± 82/244 |
a13/17 ± 61/227 |
|
دوز 100 میلیگرم |
b11/20 ± 17/154 |
b82/23 ± 58/231 |
a16/20 ± 221 |
|
دوز 200 میلیگرم |
a61/10 ± 12/205 |
a1/9 ± 16/287 |
b2/11 ± 5/198 |
*حروف انگلیسی متفاوت در هر ستون نشان دهنده اختلاف معنی‌دار بین میانگینها می‌باشد (05/0P˂).
جدول 3. سطحوح آنزیم فسفاتاز قلیایی (واحد/لیتر) به تفکیک در روز سوم، هفتم و دهم بعد از تزریق غلظتهای مختلف عصاره گلرنگ در ماهی قزلآلای رنگین‌کمان، میانگین ± انحراف استاندارد.
|
|
روز سوم (واحد/لیتر) |
روز هفتم (واحد/لیتر) |
روز دهم (واحد/لیتر) |
|
شاهد منفی |
b13/42 ± 25/689 |
d67/23 ± 1/623 |
c72/58 ± 15/486 |
|
شاهد مثبت |
b2/51 ± 17/690 |
c8/38 ± 11/702 |
bc9/60 ± 43/630 |
|
دوز 50 میلیگرم |
a62/38 ± 88/738 |
b9/24 ± 58/753 |
abc19/57 ± 74/683 |
|
دوز 100 میلیگرم |
a9/48 ± 42/755 |
a16/41 ± 36/960 |
ab32/22 ± 19/667 |
|
دوز 200 میلیگرم |
a12/29 ± 8/773 |
a32/30 ± 44/959 |
a7/43 ± 93/692 |
*حروف انگلیسی متفاوت در هر ستون نشان دهنده اختلاف معنی‌دار بین میانگینها می‌باشد (05/0P˂).
جدول 4. سطحوح آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز (واحد/لیتر) به تفکیک در روز سوم، هفتم و دهم بعد از تزریق غلظتهای مختلف عصاره گلرنگ در ماهی قزلآلای رنگین‌کمان، میانگین ± انحراف استاندارد.
|
|
روز سوم (واحد/لیتر) |
روز هفتم (واحد/لیتر) |
روز دهم (واحد/لیتر) |
|
شاهد منفی |
d1/0 ± 21/0 |
c13/0 ± 21/0 |
c9/0 ± 11/0 |
|
شاهد مثبت |
d32/0 ± 22/0 |
c39/0 ± 2/0 |
c6/0 ± 14/0 |
|
دوز 50 میلیگرم |
c4/0 ± 3/1 |
bc12/0 ± 2/1 |
c46/0 ± 2/1 |
|
دوز 100 میلیگرم |
b08/0 ± 2/1 |
b8/0 ± 1/1 |
b18/0 ± 1/3 |
|
دوز 200 میلیگرم |
a76/0 ± 31/3 |
a2/0 ± 4/4 |
a98/0 ± 16/4 |
*حروف انگلیسی متفاوت در هر ستون نشان دهنده اختلاف معنی‌دار بین میانگینها می‌باشد (05/0P˂).
تصاویر 1. آسیبهای بافتی کلیوی ناشی از تزریق داخل صفاقی عصاره گیاه گلرنگ در ماهی قزل الای رنگین کمان رنگآمیزی هماتوکسیلین –ائوزین (H & E) بزرگنمایی 400 برابر. تصویر A): بافت کلیه ماهی‌های تزریق شده با غلظت 50 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره گلرنگ. توبول‌های کلیوی نرمال (a)، گلومرول کلیوی نرمال (b)، بافت بینابینی کلیوی نرمال (c)، توسعه مراکز پراکنده ملانوماکروفاژ (d). تصویر B): بافت کلیه ماهی‌های تزریق شده با غلظت 100 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره گلرنگ، تجمع مایعات اکسودا در برخی توبول‌های کلیوی (a)، نفوذ گسترده مراکز ملانوماکروفاژ (b)، دژنره شدن مختصر سلولی در برخی از توبول‌های کلیوی (c). تصویر C): بافت کلیه ماهی‌های تزریق شده با غلظت 200 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره گلرنگ، دژنره شدن سلولی توبول‌های کلیوی (a)، تجمع مایعات در توبول‌های کلیوی (b)، نفوذ گسترده مراکز ملانوماکروفاژ (c)، تجمع مایعات اکسودا در توبول‌های کلیوی (d). تصویر D): بافت کلیه ماهی‌های تزریق شده با غلظت 200 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره گلرنگ، دژنره شدن توبول‌های کلیوی (a)، نفوذ گسترده مراکز ملانوماکروفاژ (b)، دژنره شدن بافت بینابینی کلیه (c).
تصاویر 2. آسیبهای بافتی کبدی ناشی از تزریق داخل صفاقی عصاره گیاه گلرنگ در ماهی قزل الای رنگین کمان رنگآمیزی هماتوکسیلین –ائوزین (H & E) بزرگنمایی 400 برابر . تصویر A): بافت کبد در ماهی‌های گروه شاهد، هپاتوسیتهای کبدی نرمال (a)، مجاری صفراوی نرمال (b)، فضای سینوزوئیدی نرمال (c). تصویر B): بافت کبد در ماهی‌های گروه تزریق شده با غلظت 50 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره گلرنگ، واکوئوله شدن هپاتوسیتهای کبدی (a)، سیاهرگ مرکزی نرمال (b)، فضای سینوزوئیدی نرمال تصویر C): بافت کبد در ماهی‌های گروه تزریق شده با غلظت 100 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره گلرنگ، واکوئوله شدن گسترده هپاتوسیتهای کبدی (a)، دژنره شدن و آغاز روند نکروز در هپاتوسیتهای کبدی (b). تصویر D): بافت کبد در ماهی‌های گروه تزریق شده با غلظت 200 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره گلرنگ، واکوئوله شدن گسترده هپاتوسیتهای کبدی (a)، دژنره شدن و آغاز روند نکروز در هپاتوسیتهای کبدی (b).
علی‌رغم گزارش‌های گسترده‌ای که در زمینه تاثیر عصاره گلرنگ بر پارامتر‌های سیستم ایمنی و مطالعات آسیب شناسی بافتی در پستانداران آزمایشگاهی مانند موش صورت گرفته است، مطالعات بسیار محدودی درباره تاثیر استفاده از مشتقات مختلف گیاه گلرنگ با اهداف متفاوت بر آبزیان انجام گرفته است که در تمامی آن‌ها این مشتقات به صورت خوراکی یا مکمل تغذیه‌ای در جیره ماهی استفاده شده است اما درباره کاربرد تزریقی ترکیبات مختلف گلرنگ در ماهی مطالعه‌ای صورت نگرفته است.
در بررسی سابقه تحقیق اثرات خوراکی عصاره گلرنگ در ماهیان میتوان به بررسی Dehghani Ghomeshani و همکاران در سال 2017 اشاره نمود بر اساس نتایج تحقیق مذکور عصاره گلرنگ خوراکی باعث افزایش مقاومت کپور معمولی در مواجهه با استرس شوری گردید همچنین 6 ساعت بعد از استرس شوری تعداد گلبول‌های قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین در ماهیان گروه تیمار افزایش داشت (8). Dadras و همکاران در سال 2016 گزارش دادند افزودن پودر گلرنگ در جیره فیل ماهی (Huso huso) موجب افزایش عملکرد سیستم ایمنی و افزایش فعالیت لایزوزیم، فعالیت کمپلمان سرم و تعداد گلبول سفید می‌شود (7). در گزارش Tudui و همکاران در سال 2016 درباره تاثیر این گیاه بر گنادهای ماهی، با تهیه مقاطع بافتی از گناد ماهی گوپی (Tribulus terrestris) مشخص شد که استفاده از عصاره آبی گلرنگ به مدت سه ماه در جیره غذایی میتواند موجب افزایش اسپرماتوژنز شده و نر سازی را در ماهی القای کند (33). Rahimi و همکاران در سال 2009 و Asgari و همکاران در سال 2013 در دو مطالعه مجزا نشان دادند تزریق داخل صفاقی عصاره گلرنگ در موش موجب کاهش معناداری در آسیبهای بافت پانکراس در برابر آلوکسان می‌شود (26،3). همچنین Zhang و همکاران در سال 2006 گزارش دادند که تزریق گلرنگ ممکن است آسیب ریوی را در موش‌هایی با ترومبو آمبولی ریوی کاهش دهد (37).
تقریباً بیشتر پروتئین‌های پلاسما در کبد سنتز میشوند و سطوح پایین پروتئین پلاسما میتواند نشان دهنده مشکلات کبدی یا سندروم نفروتیک باشد که در آن مقدار بیش از حد پروتیئن‌های پلاسما توسط کلیه‌ها از خون خارج می‌شود، در صورتی که سطوح بالای پروتئین پلاسما به طور کلی ممکن است به دلیل بیماری کبدی، پاسخ التهابی یا پاسخ ایمنی باشد (10). نشانگر‌های بیوشیمیایی سرم معمولا برای بررسی عملکرد کبد و کلیه استفاده میشوند. آنزیمهای آلانین آمینو ترانسفراز و آسپارتات آمینو ترانسفراز که به ترتیب به نام‌های گلوتامیک پیروویک ترانس آمیناز (GPT) و گلوتامیک اگزال استیک ترانس آمیناز (GOT) نیز خوانده میشوند از جمله مهمترین آنزیمهای گروه آمینوترانسفراز‌ها یا ترانس آمینازها هستند. آلانین آمینو ترانسفراز یک آنزیم اختصاصی کبدی است و در صورت ورود آسیب به کبد افزایش می‌یابد ولی آسپارتات آمینو ترانسفراز علاوه بر افزایش بر اثر آسیب وارد شده به کبد، در صدمات قلبی و ماهیچه‌ای نیز افزایش می‌یابند. آنزیم آلکالین فسفاتاز در پی-اچ‌های قلیایی بهترین فعالیت را دارد و در بافت‌هایی مانند کیله، جدار روده، غده تیموس و بیضه یافت می‌شود اما بیشترین مقدار آن در کبد وجود دارد. به طور معمول این آنزیم در ضایعه‌های کبدی افزایش یافته و در انسداد مجرا‌های صفراوی، کیست و آبسه کبدی افزایش می‌یابد.
در بررسی حاضر با تزریق داخل صفاقی عصاره اتانولی گلرنگ فعالیت آنزیمهای ALAT، ASAT و ALP در تمام تیمار‌های تجربی افزایش پیدا کرده است. در رابطه با اثرات محافظتی عصاره گلرنگ در بافتهای مختلف موش مانند بافت مغز، پانکراس، ریه و حتی قلب گزارشاتی وجود دارد (9،11،23،26،37،38،40). همچنین تعدادی گزارش نیز مبنی بر اثر‌های محافظتی این ماده در بافت کبد و کلیه وجود دارد (1،16). علی‌رغم بررسیها، Namjoo و همکاران در سال 2009 گزارش دادند که استفاده از عصاره گلرنگ در موش منجر به آسیب دیدن گلومرول‌های کلیه می‌شود (24). قلب، کبد، کلیه و طحال از جمله اندام‌های اولیه هستند که تحت تاثیر واکنش‌های متابولیکی ناشی از مواد مختلف قرار می‌گیرند (17). کبد، که یک عضو کلیدی در متابولیسم و سم زدایی ترکیبات زنوبیوتیک‌ها (Xenobiotics) است، در مقابل انواع مواد شیمیایی مختلف آسیب پذیر است (17)، زیرا کبد و کلیه از جمله ارگان‌های اصلی برای تصفیه پلاسما، هموستازی و دفع زنوبیوتیک‌ها از جمله داروها و مشتقات دارویی از بدن هستند (4). علاوه بر این، کبد مواد سمی را از خون پالایش می‌کند و ظرفیت‌های سوخت و ساز آن منجر به تبدیل مواد مضر به ترکیبات دیگر می‌شود. ممکن است ترکیبات سمی و فراورده‌های حد واسط به داخل کیسه صفرا برگردند و سپس به داخل روده ترشح و از بدن خارج شوند. روش دیگر برای خروج این ترکیبات برگرداندن آن‌ها به داخل جریان خون و حذف آن ترکیبات به واسطه کلیه صورت گیرد. مواد متعددی که به طور طبیعی در ترکیبات گیاهی وجود دارد میتواند بر عملکرد فیزیولوژیک ماهی اثر گذار باشد. از مواد ضد تغذیه‌ای که به صورت طبیعی در گیاهان یافت شده میتوان به مهار کننده تریپسین (20)، هماگلوتینه کننده‌های گلبول قرمز (15)، اسید فیتیک (29،30)، گوسیپول (6)، اسیدهای چرب سیکلوپروپنوئیک (14)، یون‌های تیوسیانات، ایزوتیوسیانات، گویترین ناشی از هیدرولیز آنزیمی گلیکوزینولات‌ها (32)، اسید اروسیک (28) و آلکالوئیدها (13) اشاره کرد که اثر‌های سمی و مخرب این مواد نسبتا شناخته شده هستند.
در مطالعه حاضر نیز که بر روی ماهی قزل آلای رنگین کمان صورت گرفت، مشخص شد تزریق داخل صفاقی عصاره گیاه گلرنگ منجر به ایجاد آسیب به بافت کلیه و کبد می‌شود و با افزایش دوز تزریق از 50 به 200 میلیگرم بر کیلوگرم آسیبهای وارد شده به کبد و کلیه بیشتر شده است که در راستای همین امر میزان آنزیمهای ALAT، ASAT و ALP در سرم خون نیز افزایش یافت. بنابراین تجویز این عصاره بصورت تزریق داخل صفاقی در غلظتهای یاد شده میتواند اثرات منفی بر عملکرد کبد داشته باشد. به طور کلی آسیب به پارانشیم کبد باعث افزایش ترانس آمینازها در خون می‌شود و بنابراین هر افزایشی نشانه‌ای از آسیب اولیه سلولی بوده که موجب افزایش این آنزیمها در سرم خون می‌شود (19). واکوئوله شدن به مقدار وسیع میتواند نشان دهنده ضایعه دیستروفی/هایپرتروفی ساده باشد که در ارتباط با اِدم سلولی احتمالا به بزرگ شدن کبد (Hepatomegaly) منجر شود. خروج لوکوسیت‌ها از جریان خون و ایجاد ارتباطات لوکوسیتی و سلول‌های اندوتلیال با تماس مکانیکی (Leucocytes Margination)، گرفتگی سیاهرگ (Venous Congestion) و گسترش عروق خونی (Vasodilation) از جمله واکنش‌های مشخص روند التهابی می‌باشد که میتواند مثالی از هپاتیت سمی (هپاتیت به علت آسیبهای شیمیایی ناشی از دوزهای بالای عصاره) به حساب آید (19). در بررسی حاضر افزایش فعالیت آنزیمهای ALT، ALP و AST نشان دهنده آسیب احتمالی به کبد و کلیه است که در بررسی بافت شناسی این موضوع به تایید رسیده است لذا میتوان عنوان نمود تزریق عصاره گلرنگ در دوزهای 50 میلیگرم/کیلوگرم و بالاتر میتواند عوارض بافتی در کبد و کلیه ماهی قزل آلای رنگین کمان ایجاد نماید به گونهای که با افزایش غلظت از 50 به 200 (میلیگرم/کیلوگرم وزن بدن) آسیبهای بافتی کبد و کلیه شدیدتر گردید. لذا با توجه به اثرات مفید عصاره گلرنگ، در صورتی که بخواهیم آن را بهصورت تزریقی تجویز نماییم غلظت بالای 50 (میلیگرم/کیلوگرم وزن بدن) برای بکار گیری غلظتهای پایینتر بصورت تزریقی نیز تحقیقات تکمیلی لازم است تا در این راستا به دوز بهینه برسیم.
بدینوسیله نویسندگان کمال تشکر و قدردانی را از کارشناسان آزمایشگاه گروه مهندسی شیلات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و نیز کارکنان محترم ایستگاه تحقیقات شیلاتی قره سو دارند.
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.
)
