Document Type : Surgery, Anesthesiology and Limb Disease
Authors
1 Graduated from the Faculty of Veterinary Medicine, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Department of Surgery and Radiology, Faculty of Veterinary Medicine, University of Tehran, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
لنگش در گاو شیری به عنوان یک معضل بهداشتی و اقتصادی در سطح گلههای گاو شیری مطرح است (17). کوتاهی انگشتان (Shortness of Claw) و نیز کف نازک (Thin Sole)، اگر چه در ابتدای امر به عنوان شاخصی در ارتباط با اصلاح بافت شاخی انگشت مورد ارزیابی بالینی قرار میگیرد، لیکن باید از آن به عنوان یک عارضه مستقل با سببشناسی مشخص نام برد (9). عارضههایی که بیشترین اثر را در هر دو حالت ایستاده و حرکت بر روی پاشنه و شیارهای جانبی آن وارد نموده و در نتیجه، زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه (Heel Horn Erosion) و لنگش شدید ایجاد خواهد شد (5). با توجه به فراوانی رخداد کف نازک در سطح گلههای گاو شیری به ویژه در سیستم نگهداری Free Stall، لنگش به دلیل درد ناشی از التهاب در نسج کوریوم کف که منجر به انتقال وزن بدن دام بر روی سطح پاشنه میشود دور از انتظار نخواهد بود (4،6).
در سالیان اخیر، در ارتباط با عارضه کف نازک و ایجاد لنگش آن هم به شکل گروهی در سطح گله گاوهای شیری گزارشاتی به ثبت رسیده است. Van Amestelو Jan Shearer بر اهمیت عارضه کف نازک و همزمانی این رخداد با زخمهای ناحیه پنجه و خط سفید تأکید داشتهاند (16،20). اگر چه در متون کلاسیک به عارضه زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه به عنوان یکی از رخدادهای لنگش عفونی اشاره شده است، ولی شواهد بالینی مبنی بر همزمانی این رخداد با کف نازک به ثبت نرسیده است. در مطالعه حاضر، کنجکاوی بالینی بر همزمانی دو رخداد کف نازک و زخم شیارهای جانبی پاشنه متمرکز شده است با این فرض که این دو رخداد میتوانند به شکل همزمان لنگش را در یک نسبت اپیدمیک در سطح گله پدید آورند. هدف این مطالعه نمایش همزمانی این دو رخداد آن هم در نسبتهای اپیدمیک در سطح یک گله است.
این مطالعه در یکی از گاوداریها در ورامین (جایگاه Free – stall با داشتن راهروهای مفروش از بتون سخت) انجام گرفت. مطالعه بالینی مزبور به شکل مشاهدهای (Observational) در سطح گله و در جمعیت تلیسههای تازهزا (در 100 روز اول تولید) جدیدالورود به دامپروری صورت پذیرفت.
انتخاب تلیسههای تازهزای لنگ با راه بردن آنها بر روی سطوح بتنی یکی از بهاربندها و مشاهده انفرادی هر گاو در دو نوبت توسط مجری صورت گرفت. در این مشاهده، از سیستم درجهبندی وضعیت گاوان به هنگام حرکت (Locomotion Scoring) ارائه شده توسط Sprecher و همکاران در سال 1997 و بر پایه درجهبندی 5 ـ1 استفاده شد و بدین ترتیب جداسازی گاوان لنگ با درجه 2 و 3 انجام گرفت (18). با توجه به شکل و روند مطالعه حاضر که در مزرعه و با توجه به محدودیتهای تصمیمگیری در زمینه درمانی انجام گرفته است، لذا گاوان لنگ با درجه 2 و 3 را در این مطالعه وارد نمودیم و از اشکال بالینی پیشرفته به همراه درجههای 4 و 5 پرهیز گردید. جهت تعیین ارتباط معنادار همزمانی دو رخداد نازکی کف و زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه، از آزمون chi square yates correction با در نظر گرفتن سطح معنادار (05/0= α) استفاده شد.
جهت جداسازی تلیسههای تازهزای لنگ مبتلا به تورم بافت مورق انگشت، هر گاو را در باکس اصلاح سم مقید و پس از برداشت بافت شاخی انگشت (برداشت پوست پیازی) و تعیین نوع ضایعه، گاوهای لنگ هدف مورد شناسایی قرار گرفتند. بدین ترتیب گاوان مبتلا به عارضه کف نازک براساس فرضیه پیشنهادی ارائه شده توسط Van Amestel و Jan Shearer مورد شناسایی قرار گرفتند (20). معیار انتخاب کف نازک شامل طول کمتر از 5/7 سانتیمتر در دیواره پشتی، ضخامت کف کمتر از 5 سانتیمتر و علایم بالینی مرتبط با عارضه بود. ضخامت کف و طول دیواره پشتی با استفاده از Claw Check مورد اندازهگیری قرار گرفت (تصویر 1). همچنین زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه براساس معیارهای پیشنهادی Greenough تشخیص داده شد (7). به طور خلاصه، این عارضه در حیوانات جوان ممکن است به صورت شکافی بروز کرده که به مرور زمان ادغام می گردد. به تدریج ضایعه منطقهی وسیعتری از کپسول پنجه را در بر میگیرد و به سرعت به رنگ تیره V شکل در میآید.
براساس دو فرضیه ارائه شده، در مجموع 50 رأس تلیسه تازهزا را که به طور همزمان مبتلا به دو عارضه کف نازک و زخم شیارهای جانبی پاشنه بودهاند مورد تأیید بالینی قرار گرفتند.
از مجموع 110 رأس تلیسه تازهزای خریداری شده، 76 رأس گاو مبتلا به لنگش با درجات مختلفی از وضعیت بدنی به هنگام ایستادن و حرکت (درجه 2 و 3) انتخاب شدند. با توجه به آزمونهای کلینیکی انجام گرفته (اندازهگیری ضخامت کف و طول دیواره پشتی با استفاده از Claw Checkجهت تشخیص کف نازک و مشاهده بالینی جهت تأیید زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه از مجموع گاوان لنگ، 50 رأس تلیسه تازهزا با همزمانی بروز دو رخداد در گله شناسایی شدند (جدول 1). درنمونههای کف نازک و زخم واقع در شیارهای جانبی بافت شاخی پاشنه با توزیعی مشابه عمدتاً در انگشتان اندام حرکتی خلفی مورد تأیید بالینی قرار گرفت (تصویر 2،3). در تلیسههای تازهزای مبتلا، بالاترین میانگین طول دیواره پشتی (54/1±66/73 میلیمتر) و بیشترین میانگین ضخامت کف (58/1±59/52 میلیمتر) در اندام قدامی سمت راست مشاهده شد. کمترین میانگین طول دیواره پشتی و ضخامت کف به ترتیب با (02/1±54/66 میلیمتر) و (78/1±98/43 میلیمتر) در اندام خلفی سمت چپ تلیسههای تازهزا گزارش شد. در 50 گاو مبتلا در هر چهار اندام میانگین طول دیواره پشتی در همه اندامها کمتر از 4/7 سانتیمتر و میانگین ضخامت کف کمتر از 3/5 سانتیمتر بدست آمد (جدول 2). لازم به ذکر است که در اندامهای حرکتی قدامی بیشتر انگشت داخلی و در اندامهای حرکتی خلفی بیشتر انگشت خارجی در معرض ضایعه قرار گرفته بود.
جدول 1. توزیع همزمانی موارد زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه و کف نازک در گاوان مبتلا به لنگش.
|
کف نازک |
|||
|
- |
+ |
جمع |
|
زخم ناحیه پاشنه |
+ |
b = 7 |
a = 50 |
a + b = 57 |
- |
d = 5 |
c = 14 |
d + c = 19 |
|
جمع |
b + d =12 |
a + c = 64 |
76 |
|
24/9 > =841/3 |
در آزمون مربع کای استنتاج براساس مقایسه اندازه محاسبهشده با اندزه بحرانی بر پایه دامنه اطمینان 95 درصد بود. در این مطالعه اندازه محاسبهشده 24/9 (با 05/0 =α و درجه آزادی برابر 1) از اندازه بحرانی (با 05/0 =α و درجه آزادی برابر 841/3) بزرگتر بوده و در نتیجه ارتباط معنیدار است.
جدول 2. توزیع کف نازک برحسب تعیین معیارهای طول دیواره پشتی (میلیمتر) و ضخامت کف (میلیمتر) در گاوان مبتلا به لنگش.
ردیف |
شماره گاو |
ضخامت کف (میلیمتر) |
طول دیواره پشتی (میلیمتر) |
||||||
|
|
HL |
HR |
FL |
FR |
HL |
HR |
FL |
FR |
1 |
9826 |
40 |
41 |
51 |
51 |
66 |
67 |
72 |
73 |
2 |
9898 |
44 |
44 |
52 |
52 |
66 |
66 |
74 |
75 |
3 |
1586 |
43 |
44 |
50 |
52 |
67 |
67 |
75 |
75 |
4 |
8312 |
45 |
45 |
50 |
50 |
66 |
66 |
73 |
73 |
5 |
9719 |
40 |
40 |
54 |
55 |
67 |
67 |
73 |
72 |
6 |
1032 |
41 |
41 |
55 |
55 |
66 |
68 |
73 |
72 |
7 |
9768 |
45 |
45 |
53 |
53 |
67 |
67 |
74 |
74 |
8 |
9565 |
44 |
44 |
54 |
52 |
65 |
65 |
76 |
76 |
9 |
9995 |
43 |
45 |
53 |
53 |
66 |
66 |
74 |
75 |
10 |
1028 |
45 |
46 |
55 |
55 |
67 |
67 |
72 |
73 |
11 |
9939 |
46 |
47 |
51 |
49 |
68 |
69 |
75 |
75 |
12 |
9843 |
46 |
46 |
50 |
50 |
68 |
68 |
71 |
71 |
13 |
9934 |
44 |
42 |
50 |
50 |
66 |
65 |
75 |
75 |
14 |
9694 |
43 |
43 |
51 |
52 |
68 |
68 |
75 |
75 |
15 |
1007 |
41 |
41 |
53 |
54 |
65 |
65 |
72 |
71 |
16 |
9879 |
40 |
40 |
51 |
53 |
66 |
68 |
73 |
73 |
17 |
9958 |
41 |
41 |
55 |
55 |
67 |
67 |
73 |
72 |
18 |
9996 |
44 |
44 |
51 |
50 |
66 |
66 |
74 |
74 |
19 |
9662 |
45 |
45 |
50 |
51 |
67 |
66 |
73 |
73 |
20 |
9744 |
44 |
44 |
53 |
53 |
68 |
68 |
75 |
75 |
21 |
9972 |
45 |
46 |
54 |
54 |
67 |
67 |
71 |
70 |
22 |
9699 |
44 |
44 |
52 |
53 |
66 |
66 |
74 |
74 |
23 |
1066 |
45 |
45 |
54 |
54 |
65 |
66 |
73 |
73 |
24 |
9691 |
45 |
45 |
51 |
52 |
67 |
67 |
72 |
72 |
25 |
1116 |
46 |
46 |
53 |
53 |
68 |
68 |
72 |
73 |
26 |
9807 |
44 |
44 |
54 |
54 |
66 |
66 |
71 |
73 |
27 |
8448 |
48 |
48 |
52 |
52 |
65 |
65 |
74 |
74 |
28 |
9991 |
46 |
47 |
52 |
52 |
68 |
67 |
75 |
75 |
29 |
9937 |
45 |
46 |
51 |
53 |
68 |
68 |
76 |
77 |
30 |
9693 |
42 |
43 |
53 |
52 |
65 |
65 |
70 |
70 |
31 |
9524 |
41 |
42 |
54 |
54 |
66 |
66 |
74 |
74 |
32 |
9933 |
44 |
44 |
53 |
53 |
65 |
66 |
75 |
74 |
33 |
9963 |
46 |
45 |
52 |
52 |
67 |
67 |
75 |
75 |
34 |
9987 |
46 |
46 |
54 |
54 |
68 |
68 |
74 |
74 |
35 |
1187 |
43 |
47 |
54 |
54 |
66 |
66 |
73 |
73 |
36 |
1119 |
44 |
44 |
53 |
53 |
66 |
66 |
73 |
73 |
37 |
1105 |
44 |
44 |
54 |
54 |
67 |
67 |
75 |
74 |
38 |
9615 |
46 |
45 |
52 |
52 |
68 |
67 |
74 |
74 |
39 |
1173 |
46 |
46 |
53 |
54 |
65 |
67 |
72 |
74 |
40 |
9287 |
45 |
45 |
53 |
53 |
68 |
66 |
72 |
72 |
41 |
9318 |
44 |
44 |
52 |
53 |
67 |
68 |
78 |
78 |
42 |
9754 |
43 |
43 |
52 |
52 |
65 |
65 |
73 |
73 |
43 |
1240 |
44 |
44 |
50 |
50 |
66 |
66 |
72 |
73 |
44 |
1005 |
43 |
44 |
51 |
50 |
67 |
67 |
73 |
73 |
45 |
9979 |
45 |
45 |
53 |
53 |
66 |
66 |
75 |
75 |
46 |
1037 |
43 |
43 |
51 |
51 |
67 |
68 |
76 |
75 |
47 |
1231 |
43 |
43 |
50 |
50 |
66 |
66 |
75 |
75 |
48 |
1085 |
44 |
44 |
55 |
55 |
68 |
68 |
74 |
74 |
49 |
9697 |
45 |
46 |
55 |
55 |
67 |
67 |
73 |
73 |
50 |
9734 |
46 |
47 |
50 |
52 |
65 |
66 |
76 |
74 |
|
میانگین |
98/43 |
26/44 |
38/52 |
59/52 |
54/66 |
68/66 |
64/73 |
66/73 |
|
انحراف معیار |
78/1 |
85/1 |
58/1 |
58/1 |
02/1 |
55/1 |
57/1 |
54/1 |
FL: اندام قدامی راست. FL: اندام قدامی چپ. HR: اندام خلفی راست. HL: اندام خلفی چپ.
تصویر1. استفاده از Claw Check جهت اندازهگیری ضخامت کف و طول دیواره پشتی.
تصویر 2. عارضه کف نازک.
تصویر 3. عارضه زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه.
تورم تحت بالینی بافت مورق انگشت در گاو، یکی از مهمترین اختلالات مسبب لنگش در سطح گلههای پرتولید به شمار میرود که در بسیاری از موارد با شیوعی در نسبتهای اپیدمیک بیش از 15 درصد بحرانی بهداشتی و اقتصادی را بر پیکر دامپروری وارد میسازد (11،12). تغذیه و محیط، دو عامل مستقل و در بعضی از مواقع در تعامل با یکدیگر در بروز چنین رخدادی نقش ایفا مینمایند (3،23). کف نازک و رخدادهای مرضی متعاقب (از جمله زخم پنجه، جراحات خط سفید، سایش و زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه و خونریزی در درجات مختلف و در نواحی ششگانه کف) از بارزترین چهرههای بالینی تورم بافت مورق انگشت با منشأ محیطی است که با التهاب کوریوم کف و لایههای زیرین بافت شاخی کف همراه بوده و باعث لنگش شدید در گاو مبتلا میشود(1،22). رفتار گاوان در استفاده از بستر و نحوه برخورد سطح کفی انگشت با سطوح بتنی و سخت به هنگام راه رفتن، تعیینکنندههای نهایی در بروز لنگش در سطح گله هستند (21). این مهم به ویژه هنگامیکه جمعیتی از گاوان (خصوصاً تلیسههای تازهزا) به محیط تازه ساخت دارای سطوح بتنی و ساینده وارد شوند بیشتر شیوع پیدا مینماید به طوریکه از آن به عنوان New Concrete Disease نیز نام برده میشود (4).
کف نازک همراه با عوارض ثانویه و لنگش ناشی از آن، یک مشکل مهم در گاوداری های بزرگ شیری محسوب میشود و عوامل بسیار متعددی در بروز این عارضه دخیل هستند. در بیشتر موارد، بستر خشن، مسیر شیبدار، میزان خرده سنگ در بستر سیمانی، مدیریت نامناسب در تعیین مسیر حرکت گاوها، استرس گرمایی، اصلاح نادرست سم و غیره عامل بروز کف نازک بخصوص در تلیسهها و گاوهای تازهزا معرفی میگردد (14،16،19). ساییدگی غیرطبیعی بافت شاخی پیاز پاشنه ممکن است به علت تأثیرات گل و لای، ادرار، التهاب بافت درم و اختلال در رشد بافت شاخی صورت گیرد. بروز این عارضه به دنبال کاهش کیفیت بافت شاخی ناشی از تورم بافت مورق افزایش مییابد. همچنین، با افزایش سن حیوان ضایعات بیشتر گسترش مییابد. فرسایش پاشنه ممکن است سم را مستعد به توسعه ضایعات به ویژه پس از زایمان نماید (16). زخم ناحیه پاشنه میتواند بر رفتار گاوهای شیری و حتی میزان تولید شیر آنها اثرگذار باشد (13).
در یک مطالعه، اثر کفپوش پلاستیکی پوشیده شده از کود در یک سیستم پرورش Free stall را با آغلی مشابه اما با بستر بتنی مورد مطالعه قرار دادند. گاوهای سالم در بستر بتنی نسبت به بستر پلاستیکی 5 برابر بیشتر در معرض ابتلا به لنگش بودند. همچنین امکان توسعه فرسایش بافت شاخی پاشنه در بستر بتنی به طور چشمگیری بیشتر بود (21). معیارهای انتخاب برای کف نازک شامل طول کمتر از 5/7 سانتیمتر در دیوارهی پشتی و علائم بالینی شامل راه رفتن دردناک، قوس ناحیه کمر و لنگش پا بوده است (15). در مطالعهی دیگر، با اندازهگیری تشریحی از لاشه گاو بالغ با طول دیواره پشتی 5/7 سانتیمتر ضخامت کف آن به طور متوسط 2/8 سانتیمتر گزارش شده است (20). این مطالعات نشان میدهند گاوی که دارای عارضه کف نازک است دارای پنجهای کوچکتر از 5/7سانتیمتر است (19). کف با ضخامت7 ـ 5 سانتیمتر حمایت کافی از کوریوم در گاوهای هلشتاین با وزن متوسط را در سیستم نیمه بسته فراهم مینماید. در مطالعه روی لاشه با روش دوچ، ضخامت متوسط کف کمی بیشتر از7 سانتیمتراندازهگیری شده است (20). بنابر تحقیقات صورت گرفته، استفاده از اولتراسوند نیز روش مناسبی برای اندازهگیری ضخامت کف مطرح گردیده است. متوسط ضخامت کف از طریق اولتراسونوگرافی برای کف نازک در سم خارجی اندام خلفی گاو هلشتاین23/4 سانتیمتر و 15/5 سانتیمتر برای سم داخلی اندام خلفی اندازهگیری شده است (2،10). باید اشاره نمود که روش عملی و کارآمد در شرایط مزرعه معمولاً استفاده ازclaw check است. اندازهگیریها نشان داد که ضخامت کف بین دوره گوسالهزایی و اواسط دوره شیردهی کاهش یافته اما پس از شیردهی افزایش یافت. علاوه بر این گاوهای با کف نازک، نسبت به گاوهایی با کف ضخیم بیشتر مستعد به مشکلات زودرس شیردهی بودند (8،13).
از آنجا که بروز عارضهی کف نازک و پیامدهای ناشی از آن نظیر زخم بافت شاخی ناحیه پاشنه به عنوان یک چالش در صنعت گاو شیری محسوب میشوند، یافتن علت وقوع عارضه به منظور پیشگیری، بررسی جنبههای مدیریتی به ویژه پس از گوسالهزایی نیازمند بررسیهای دقیق است. تغییر در پوشش بستر گاوان به هنگام استراحت، زیرانداز پلاستیکی، مفروش کردن راهروهای منتهی به محل شیردوشی و تجویز ضدالتهاب غیراستروئیدی از تمهیدات درمانی هستند که در هنگام بروز عارضه مورد توجه قرار میگیرند.
نویسندگان از آقای سیدجوادی جهت مساعدت در انجام این طرح کمال تشکر و قدردانی را دارند.
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.