Document Type : Large Animal Health Management
Authors
1 Department of Internal Medicine, Faculty of Veterinary Medicine, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Department of Clinical Sciences, Faculty of Veterinary Medicine, University of Semnan, Semnan, Iran
3 Department of Food Hygiene, Faculty of Veterinary Medicine, University of Semnan, Semnan, Iran
4 Graduated from the Faculty of Veterinary Medicine, Islamic Azad University, Garmsar, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
کاهش حرکات شیردان نقش مهمی را در بیماریزایی برخی اختلالات شیردانی ایفا میکند که از این اختلالات میتوان به جابهجایی شیردان به چپ، چرخش و انباشتگی این عضو در گاوان بالغ و نفخ شیردان در نوزاد نشخوارکنندگان اشاره نمود (17). پژوهشگران عرصه دامپزشکی، تا به امروز کوشیدهاند تا با استفاده از داروهای سنتتیک همچون مشتقات ماکرولیدی (اریترومایسین، آیورمکتین، تایلوزین، تیل مایکوزین) (16)، ترکیبات پاراسمپاتومیمتیک (نئوستیگمین، بتانکول) (25) و برخی آنتاگونیستهای دوپامینی و سروتونینی (متوکلوپرامید و سیزاپراید) (15) بر کاهش حرکات شیردان فایق آیند. با توجه به مقاومت آنتیبیوتیکی و باقی مانده دارویی این قبیل داروها (8)، استفاده از ترکیبات گیاهی میتواند به عنوان راه حل مناسبی در جهت رفع کاهش حرکات شیردان مطرح گردد. داروهای گیاهی ضمن این که دارای طیف متنوعی از اثرات درمانی هستند حداقل اثرات جانبی را دارا بوده و میتوان از آنان به عنوان راهکاری مناسب در مقابله با مقاومت دارویی استفاده نمود. در ضمن با نوجه به تنوع پوشش گیاهی در ایران میتوان از آنان در جهت حمایت از تولید ملی-بومی و کاهش واردات دارویی بهره جست (2،4). زردچوبه با نام علمی Curcuma longaگیاهی از خانواده زنجبیل است. این گیاه بومی نواحی گرم آسیا (شامل هند، پاکستان، اندونزی و جنوب چین)، آفریقا و آمریکای جنوبی بوده و در ایران رویش ندارد (10). در متون سنتی به خواصی همچون بادشکنی، بهبود دهندگی هضم غذا و کاهش نفخ معده برای آن اشاره شده و ریزومهای خشک شده آن در کشور ایران یک ادویه غذایی پر مصرف است (6). ترکیب مؤثر زرد چوبه کورکومین (Curcumin) است (12) که اثرات ضد التهابی (9)، ضد سرطانی (19)، محافظت کبدی (23)، کاهندگی چربی خون (12) و بهبود دهندگی زخم معده (7) آن به اثبات رسیده است. اریترومایسین یک ترکیب ماکرولیدی بوده که یکی از داروهای شناخته شده در جهت تحریک تخلیه شیردان حیوانات نشخوار کننده است. این ترکیب با نشستن بر گیرندههای موتیلینی دستگاه گوارش و یا تحریک تولید موتیلین سبب افزایش حرکات دودی و یا فشار داخل شیردان میشود که خود سبب افزایش تخلیه شیردان میشود (17). هدف از این مطالعه بررسی اثر مقایسهای تجویز خوراکی عصاره آبی زردچوبه نسبت به اریترومایسین بر سرعت تخلیه شیردان برههای نوزاد است.
مواد و روشکار
پس از تهیه 1 کیلوگرم چوب زرد چوبه، این چوب به تأیید واحد پژوهشهای گیاهی موسسه تحقیقات جهاد کشاورزی شهرستان سمنان رسید و پس از خشک شدن در سایه، چوب مذکور به وسیله هاون پودر گردید. پودر به مدت 15 دقیقه با رعایت نسبت 1 به 10 در آب جوشانده شد که برای جوشاندن از روش قرار دادن ظرف حاوی آب و پودر در حمام جوش استفاده گردید. محلول بدست آمده با استفاده از کاغذ صافی واتمن شماره 1 صاف شد، سپس محلول صاف شده با دستگاه تبخیر تحت خلاء (روتاری) خشک گردید. عصاره بدست آمده در شیشههای تیره تا زمان استفاده در دمای 4 درجه سانتیگراد گراد نگهداری شد. در زمان آزمایش عصارهی حاصل از گیاه بر اساس غلظتهای مورد نیاز به صورت مستقل با استفاده از نرمال سالین رقیق گردید (20). با توجه به مطالعه پیشین صورت گرفته بر اثر زرد چوبه بر قابلیت هضم شکمبه در برههای نوزاد، در این پژوهش از دزهای 200، 250 و 300 میلیگرم بر کیلوگرم وزن بدن استفاده گردید (13).
حجم نمونه در این مطالعه با استفاده از نرمافزار G-Power تعیین گردید و مشخص گردید که برای انجام این مطالعه حداقل جامعه آماری 4 راس بره میباشد (22) سپس 12 راس بره ماده پنج روزه از نژاد سنگسری، با میانگین وزن 1/0 ± 3 کیلوگرم تحت مطالعه قرار گرفتند. این برهها در یک فضای بسته نگه داری شدند و هر 8 ساعت با شیر مادر به میزان 150 میلیلیتر (حدود 50 میلیلیتر بر کیلوگرم) با استفاده از روش سطل پستانکدار تغذیه گردیدند و همواره به آب دسترسی داشتند. سلامت این برهها قبل از ورود به مطالعه با انجام معاینه بالینی تأیید گردید. بر اساس تاریخچه، از ورود برههایی که تولد سختی داشته و یا دوقلو بودند به مطالعه جلوگیری به عمل آمد و در صورت وجود هر گونه بیماری (اسهال، پنومونی، سپتی سمی و غیره) همزمان با نمونه برداری، از مطالعه خارج میشدند. روز پیش از آزمایش یک کاتتر 24 در سیاهرگ وداج سمت چپ تعبیه گردید. این کاتترها روزی سه مرتبه با نرمال سالین حاوی ماده ضدانعقاد هپارین مورد شست و شو قرار گرفته و هر 4 روز یک بار نیز تعویض میشدند (16). هر یک از برهها تحت پنج درمان به شرح زیر قرار گرفت به طوری که فاصله بین هر یک از درمانها با در نظر گیری نیمه عمر اریترومایسین (25) و زمان پاکسازی زردچوبه در خون رت که 24 ساعت بود (13)، 36 ساعت در نظر گرفته شد.
کنترل منفی (سالین): خوراندن 30 میلیلیتر نرمال سالین از طریق لوله معدی و خون گیری در زمانهای مقرر.
کنترل مثبت (اریترومایسین): خوراندن 30 میلیلیتر محلول سالین حاوی 400 میلیگرم سوسپانسیون اریترومایسین ساخت شرکت دارویی فارابی، از طریق لوله معدی و خونگیری در زمانهای مقرر که این دز از اریترومایسین بر اساس مطالعات پیشین (3) و توصیه نامهی شرکت سازندهی دارو برای تحریک حرکات معدهی نوزاد انسان، انتخاب گردید.
تیمار یک: خوراندن 200 میلیگرم بر کیلوگرم از عصاره آبی زردچوبه از طریق لوله معدی و خون گیری در زمانهای مقرر.
تیمار دو: خوراندن 250 میلیگرم بر کیلوگرم از عصاره آبی زردچوبه از طریق لوله معدی و خون گیری در زمانهای مقرر.
تیمار سه: خوراندن 300 میلیگرم بر کیلوگرم از عصاره آبی زردچوبه از طریق لوله معدی و خون گیری در زمانهای مقرر.
در هر یک از درمانها بلافاصله پس از دریافت دارو 150 میلیلیتر شیر تازه حاوی 50 میلیگرم بر کیلوگرم استامینوفن توسط لوله معدی به بره خورانده شد و بلافاصله در دقایق صفر، 30، 60، 90، 120، 150، 180، 240 از برهها خون گیری به عمل آمد (14)؛ سپس هر نمونه خون درون لوله حاوی ضد انعقاد اتیلن دیآمین تترا استیک اسید ریخته شد و بلافاصله در مجاورت یخ به آزمایشگاه ارسال گردید. پس از اخذ خون، طی بازهی زمانی 2 ساعته پلاسما نمونهها با سانتریفیوژ (3000 دور به مدت 10 دقیقه) جداسازی شد و 1 میلیلیتر پلاسما از هر نمونه برای سنجش غلظت استامینوفن پلاسما در دمای 20- درجه سانتیگراد منجمد گردید (16). تمامی برهها به مدت 5 روز پس از آخرین خونگیری از لحاظ بالینی تحت نظر قرار گرفتند. برای تعیین سرعت تخلیه شیردان از تست جذب استامینوفن به روش اسپکتروفتومتری استفاده شد (21). استامینوفن ترکیبی است که در معده به هیچ طریق قابل جذب نمیباشد ولی به سرعت در دوازدهه جذب شده و تخلیه کلیوی کندی دارد پس میزان تخلیه معده پس از خوراندن شیر به بره به زمان ظهور استامینوفن در خون بستگی دارد (22). این تست علاوه بر ارزان بودن و سهولت انجام آن با روش سینتی گرافی و HPLC در گوسالههای شیرخوار و انسان مقایسه گردیده و روش معتبری دانسته شده است (14). دادههای حاصل با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22 طی روشهای رگرسیون غیر خطی تحت مدل سازی غلظت-زمان قرار گرفتند، سپس از آنالیز واریانس یک طرفه (One way ANOVA) و تست تکمیلی توکی با سطح اطمینان 95 درصد جهت آنالیز دادهها استفاده شد. همه نتایج به صورت میانگین ± انحراف استاندارد ارائه گردید.
نتایج
جهت ارزیابی میزان و سرعت تخلیه شیردان از سه شاخص مساحت زیر منحنی (AUC)، حداکثر غلظت پلاسمایی (Cmax) و زمان رسیدن به حداکثر غلظت پلاسمایی (Tmax) استفاده گردید. از لحاظ مساحت زیر منحنی در نمودار غلظت-زمان، درمان کنترل مثبت (اریترومایسین) به صورت معنیداری از درمانهای کنترل منفی (سالین)، تیماریک، تیماردو و تیمار سه بالاتر بود (05/0>P). درمان سالین به صورت معنیداری نسبت به درمانهای اریترومایسین، تیماریک، تیماردو و تیمارسه پایینتر بود (05/0>P). سه درمان تیمار هم نسبت به هم فاقد اختلاف معنیدار بودند (05/0<P). از لحاظ حداکثر غلظت پلاسمایی، درمان سالین به صورت معنیداری از درمانهای اریترومایسین و تیمار سه کمتر بود (05/0>P) و با درمانهای تیمار یک و تیمار دو اختلاف معنیداری نداشت (05/0<P). درمان اریترومایسین به صورت معنیداری از درمانهای سالین، تیماریک و تیماردو بیشتر بود (05/0>P) و نسبت به درمان تیمارسه اختلاف معنیداری نداشت (05/0<P). در میان سه درمان تیمار هم، تیمارهای یک و دو نسبت به یکدیگر فاقد اختلاف معنیدار بودند (05/0<P) ولی تیمار سه در عین نداشتن اختلاف معنیدار با تیمار دو (05/0<P) از تیمار یک به صورت معنیداری بیشتر بود (05/0>P). زمان رسیدن به حداکثر غلظت پلاسمایی در چهار درمان اریترومایسین، تیماریک، تیمار دو و تیمار سه در دقیقهی 60 و در درمان سالین در دقیقه 90 مشاهده گردید.
بحث
بشر از گذشته تاکنون از گیاهان در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها استفاده کرده است (12). امروزه به صورت وسیع از ترکیبات گیاهی در درمان اختلالات گوارشی نشخوارکنندگان همچون سوءهضم ساده پیشمعدهها استفاده میشود و مصرف داروهای گیاهی در اختلالات پیشمعده نشخوارکنندگان متداول است (24). یافتههای این پژوهش شامل تأثیر تحریکی تجویز سوسپانسیون خوراکی اریترومایسین و عصاره آبی زردچوبه برافزایش سرعت تخلیه شیردان در برههای نوزاد میباشد. این پژوهش نشان داد که تجویز خوراکی 400 میلیگرم از سوسپانسیون خوراکی اریترومایسین و 200، 250 و 300 میلیگرم بر کیلوگرم از عصاره آبی زردچوبه سبب افزایش معنیدار سرعت تخلیه شیردان نسبت به درمان کنترل منفی، در برههای نوزاد گردید، علاوه بر این در برههای دریافت کنندهی این ترکیبات هیچ گونه عوارض جانبیای مشاهده نشد. بنابر مطالعات صورت گرفته تاکنون اریترومایسین یکی از داروی محرک تخلیه شیردان میباشد و احتمالاً این تأثیر از اثر اریترومایسین بر گیرندههای موتیلینی شیردان و یا تحریک آزادسازی موتیلین اندوژن از مسیرهای کولینرژیک یا سروتونرژیک ناشی میشود (17). اجزای اصلی عصاره زردچوبه شامل کورکومین، دمتوکسی کورکومین و بیس دمتوکسی کورکومین است (4). هر سه جزء مذکور عملکرد یکسان دارند و به همین دلیل کورکومین به عنوان ترکیب موثرهی اصلی زرد چوبه در نظر گرفته میشود (4). کورکومین یک پلی فنول آب دوست بوده که اثرات آنتاگونیسیتی بر گیرندههای هیستامینی نوع 2 معده دارد و که این اثر سبب کاهش ترشح اسید معده میگردد (11). طی مطالعاتی مشخص گردیده که سرکوب تولید اسید معده با آنتاگونیستهای گیرندههای هیستامینی نوع 2 سبب افزایش حرکات آنتروم معده میشود (5،18). بنابراین با توجه به شواهد موجود، تأثیر زردچوبه در افزایش سرعت تخلیه شیردان ممکن است از اثر آنتاگونیستی کورکومین بر گیرندههای هیستامینی نوع 2 معده و به واسطهی تضعیف تولید اسید در معده ایجاد گردد. در ضمن این مطالعه نشان داد که اثر سه دوز 200، 250 و 300 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره آبی بذر زردچوبه در تحریک تخلیه شیردان یکسان است ولی هر سه دوز به صورت معنیداری از اریترومایسین ضعیفتر هستند. تاکنون مطالعات بسیاری در زمینهی اثرات مختلف درمانی زردچوبه و کورکومین انجام گرفته است لیکن در جستجوهای صورت گرفته مطالعهای در زمینهی اثر این ترکیبات بر تخلیه شیردان یا معده مشاهده نشد. Michel و همکاران در سال 2003 اثر متوکلوپرامید، سیزاپراید و بتانکول را بر تخلیه شیردان گوسالههای نوزاد مورد مطالعه قرار دادند و مشخص شد که تجویز تزریقی این داروها نمیتواند سبب افزایش حرکات و سرعت تخلیه شیردان در شرایط فیزیولوژیک گردد (15). Wittek و Constable در سال 2005 اثر نئوستیگمین و متوکلوپرامید را بر تخلیه شیردان گوسالههای نوزاد مورد مطالعه قرار دادند و مشخص گردید که تجویز تزریقی این داروها نمیتواند سبب افزایش حرکات و سرعت تخیه شیردان در شرایط فیزیولوژیک شود (25). Nouri و Constable در سال 2007 اثر اریترومایسین، تایلوزین و تیلمایکوزین را بر تخلیه شیردان گوسالههای نوزاد مورد مطالعه قرار دادند و مشخص شد که تجویز تزریقی اریترومایسین میتواند سبب افزایش سرعت تخیه شیردان در شرایط فیزیولوژیک گردد (16). Nouri و همکاران در سال 2008 نشان دادند که تجویز تزریقی جنتامایسین فاقد اثر تحریکی برا سرعت تخلیه شیردان گوساله است (17). Afshari و همکاران در سال 2009 اثر اریترومایسین و آیورمکتین را بر تخلیه شیردان گوسالههای نوزاد مورد مطالعه قرار دادند و مشخص گردید که تجویز تزریقی این داروها میتواند سبب افزایش حرکات و سرعت تخیه شیردان در شرایط فیزیولوژیک شود (1).طی مطالعات مختلفی که روی زردچوبه انجام گرفته است مشخص گردیده که کورکومین موجود در زردچوبه به واسطهی سرکوب فعالیت فاکتور هستهای کاپا بی (NF-KB)، سرکوب مسیر سیکلواُکسیژناز2 (COX-2)، سرکوب مسیر لیپواُکسیژناز، کاهش بیان فاکتورهای التهابی (IL6- TNFα- IL1B) و تقلیل فعالیت برخی از آنزیمهای دخیل در التهاب و تکثیر سلولهای توموری همچون پروتئین کیناز سی فعالیت ضدالتهابی و ضدسرطانی دارد (2،13). مطالعات فراوانی در زمینهی اثر محافظتی زردچوبه بر کبد موجود است به عنوان مثال تجویز خوراکی جوشاندهی گرم زردچوبه در موش به میزان 20 میلیگرم بر کیلوگرم، 30 دقیقه پیش از مصرف الکل به واسطهی کاهش سایتوکاینهای التهابی IL6و TNFα سبب سرکوب اُکسیداسیون و التهاب کبدی ناشی از مصرف الکل گردید (5). تا به امروز مشخص گردیده که مصرف خوراکی زردچوبه یا کورکومین به واسطهی القای تغییراتی در متابولیسم اسیدهای چرب سبب کاهش کلسترول تام، کاهش کلسترول بد (LDL-Cholestrol) و افزایش کلسترول خوب (HDL-Cholestrol) خون میگردد که موجب تقلیل میزان بروز آسیبهای قلبی عروقی از قبیل آترواسکلروز میشود. به عنوان مثال طی یک مطالعه روی 10 انسان، مصرف روزانهی 5/0 گرم زردچوبه به مدت 7 روز سبب کاهش 11 درصد کلسترول تام، کاهش 33 درصد کلسترول بد و افزایش 29 درصد کلسترول خوب گردید (6). کورکومین با داشتن خاصیت ضدالتهابی توانسته است پتانسیل درمانی مناسبی را در زمینهی بیماریهای التهابی از قبیل زخمهای معده، کولیتهای اولسراتیو، آرتریت روماتوئید، تجمع پروتئین بتاآمیلوئید در مغز، تقویت سیستم ایمنی و غیره به وجود آورد (9). با توجه به مطالعه صورت گرفته به نظر میرسد که با توجه به ضعیفتر بودن اثر تحریکی زردچوبه نسبت به اریترومایسین در حال حاضر استفاده از زردچوبه برای درمان هیپوموتیلیتی شیردان قابل پیشنهاد نبوده ولی شاید بتوان در آینده و با توجه به این پژوهش و مطالعات بیشتر به ترکیبی حاوی چند داروی گیاهی با اثر سینرژیسمی دست یافت که بتوان از آن به عنوان جایگزینی برای اریترومایسین استفاده نمود. در ضمن پیشنهاد میگردد که اثر کورکومین بر حرکات دستگاه گوارش و تخلیه شیردان نشخوار کنندگان یا معدهی تک معدهایها مورد بررسی قرار گیرد.
سپاسگزاری
از جناب آقایان دکتر امیر اصغری باغ خیراتی و احمد بهرامینسب (مالک گوسفندداری آهوان روستای دوزهیر شهرستان سمنان) به واسطهی همکاری در این پژوهش قدردانی میشود.
تعارض منافع
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.
جدول 1. شاخصهای ارزیابی سرعت تخلیه شیردان در گروههای تحت مطالعه (Mean ± SD).
AUC (میکروگرم بر میلیلیتر بر 4ساعت) |
Cmax (میکروگرم بر میلیلیتر) |
Tmax (دقیقه) |
|
کنترل منفی |
c623 ± 5130 |
c8/3 ± 32 |
90 |
کنترل مثبت |
a542 ± 9117 |
a7/1 ± 46 |
60 |
تیمار یک |
b763 ± 7191 |
c3/4 ± 2/35 |
60 |
تیمار دو |
b770 ± 7368 |
bc6/4 ± 6/37 |
60 |
تیمار سه |
b457 ± 7587 |
ab8/1 ± 42 |
60 |
حروف انگلیسی نامشابه نشاندهندهی اختلاف معنیدار و حروف انگلیسی مشابه نشان دهندهی عدم اختلاف معنیدار در سطح اطمینان 95 درصد میباشند.
نمودار 1.روند تغییرات میانگین غلظت استامینوفن بر اساس زمان در گروههای مختلف (میکروگرم بر میلیلیتر).