Document Type : Food Hygiene
Authors
1 Department of Fisheries, Faculty of Marine Sciences, Chabahar Maritime University, Chabahar, Iran
2 Department of Marine Chemistry, Faculty of Marine Sciences, Chabahar Maritime University, Chabahar, Iran
Abstract
Keywords
در مبحث بستهبندی مواد غذایی، نانو کامپوزیتها با کارایی مکانیکی بالا و خواص قوی ضد باکتریایی در حال توسعه سریع میباشند (2). امروزه تکنیکهای افزودن نانو مواد به مواد بستهبندی مثل پلیمرها، کاغذها، شیشه، سرامیک و سطوح فلزی بهخوبی شناخته شده است. پس از سال 2020 حدود 25 درصد از بازار بستهبندی مواد غذایی در اختیار نانوتکنولوژی خواهد بود که حدود 100 میلیارد دلار برآورد میشود (۳۶).
از سوی دیگر پاتوژنهایی مانند سودوموناس آئروژینوزا و اشرشیا کولی در فرآوردههای گوشتی مانند گوشت آبزیان یافت میشود که میتواند عامل بیماریهای غذازاد باشد (۲۵،۳۱). سودوموناس آئروژینوزا یک باکتری گرم منفی است که دلیل اصلی برجستگی آن بهعنوان یک پاتوژن، مقاومت ذاتی آن به اکثر آنتیبیوتیکهای معمول است. سودوموناس آئروژینوزا اغلب در برابر رژیم تک دارویی مقاوم است و بیشتر از یک ترکیب ضد باکتریایی علیه این باکتری استفاده میشود. با توجه به اثرات جانبی آنتیبیوتیکهای مصرفی و مقاومتی که سودوموناس آئروژینوزا در برابر آنها کسب نمودهاند، استفاده از روشهای نوین و قطعی در مبارزه با این باکتری ضروری به نظر میرسد (۱۱). از سوی دیگر، یکی از عوامل مهم در بیماریهای غذازاد باکتری اشرشیا کولی است که درمان دارویی آن سیپروفلوکساسین میباشد و ناراحتیهای گوارشی و دستگاه سیستم عصبی ایجاد میکند (2۶،۳۹). علاوه بر موارد گفته شده استفاده از آنتیبیوتیکهای معمول نام برده شده در صنایع غذایی مجاز نمیباشد و میبایست ترکیبات جدید ضد باکتریایی که منشأ مخمر و قارچی ندارند مورد بررسی و استفاده قرار گیرند. لذا یافتن ترکیبات ضد باکتری جدید و مؤثر علیه این پاتوژنهای عامل بیماریهای غذازاد از اهمیت بالایی برخوردار است.
یکی از تلاشهای اخیر محققان برای یافتن ترکیبات ضد باکتری استفاده از فناوری نانو میباشد (۴۷). فناوری نانو اصطلاحاً به طراحی، بررسی خصوصیات، تولید و استفاده از ساختارها و ابزارها با کنترل شکل و اندازه در مقیاس نانومتریک اطلاق میشود (۹). بررسیها نشان داده است که هر چه اندازه نانو ذرات کوچکتر باشد، خصوصیات و فعالیتهای جدید و متفاوتتری از خود نشان میدهند. این ویژگیها باعث شده که امروزه سرعت استفاده از نانو مواد بسیار سریع گسترش یابد بهطوریکه در تمام ابعاد زندگی مانند صنایع غذایی، سیستمهای الکتریکی، مبارزه با میکروبها، تشخیص و درمان بیماریها کاربرد دارند (4،1۷،۳۶). مطالعات نانو ذرات فلزی و کامپوزیت آنها با احتمال سمیت اندک در آینده نزدیک به شدت مورد استفاده خواهد بود و بهعنوان جایگزینی برای آنتیبیوتیکهای معمول و غلبه بر مقاومت باکتریایی به کار خواهد رفت (۱۳). نانو ذراتی چون کروم، تیتانیوم، نقره، روی و اکسید آنها خاصیت باکتری کشی قوی دارند (۲۰). در چند دهه اخیر نانو مواد غیر آلی که دارای ساختار بسیار جدید، خواص بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی پیشرفته هستند با عملکردی که ناشی از اندازه نانویی آنهاست ساخته شده است. این مواد با ساختار و شکل نانویی خود توجه زیادی را به خود جلب کردهاند، زیرا پتانسیل بالقوه آنها برای رسیدن به عملکرد خاص و انتخابی بسیار زیاد است (۴۴).
به دلیل فعالیت ضد میکروبی نانو ذرات اکسید فلزی، این مواد مورد توجه متخصصین محیط زیست، کشاورزی و سلامت میباشند که به دنبال یافتن عوامل نوین و بهتر برای کنترل و مبارزه با باکتریها میباشند. به دلیل اینکه نانو ذرات اکسید فلزی مکانیسمهای ضد باکتری متفاوتی دارند، نانو ذرات اکسید فلزی ترکیبی از دو یا چند فلز میتواند برای افزایش کارایی مبارزه با استرینهای باکتریایی مختلف بهخصوص سویههای مقاوم توسعه یابند. اکسیدهای دو فلزی مواد جدیدی حاوی دو نانو اکسید فلزی فعال (آهن، نیکل، منیزیم، روی و نقره) است که خواص منحصر بهفردی مثل خاصیت بالای ضد باکتریایی دارند (2۶،۴۰).
مطالعات گذشته در زمینه استفاده از نانو ذرات فلزی در بستهبندی فعال مواد غذایی نشان میدهد که نانو ذرات نقره، دیاکسید تیتانیوم، اکسید روی، اکسید منیزیم، اکسید آهن، اکسید مس، دیاکسید سیلیسیم، هیدروکسید کلسیم و منیزیم دارای اثرات ضد باکتری زیادی در کنترل پاتوژنهای عامل بیماریهای غذازاد در این بستهبندیها هستند (5).
نانو ذرات اکسید روی ترکیبات ضد میکروبی بسیار مؤثری میباشند و علیه باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی و اسپور آنها کارایی دارند (۳۰). مکانیسم عمل آن بهخوبی شناخته نشده اما یک تئوری تشکیل اکسیدانتهای قوی مثل آباکسیژنه میباشد. فرضیه دیگر ورود به دیواره سلولی باکتری میباشد. برخی دیگر از احتمالات نیز تولید گونههای فعال اکسیژن ROS در سطح نانوذره، آزاد شدن یون روی در سلول و اختلال عملکرد غشای سلولی است (۲۰). سه مکانیسم برای فعالیت ضد باکتری نانو ذرات میتوان عنوان نمود:
1) غیرفعال کردن آنزیم سلولی و DNA، 2) تخریب نفوذپذیری غشا که منجر به لیز شدن سلول و مرگ میشود و 3) نفوذ به سلول باکتری و کندانس کردن DNA و واکنش با پروتئین سلولی و مرگ باکتری (۶،۷،۳۴). بار سطحی نیز مهم است. سطح باکتری بار کلی منفی دارد. جذب الکترواستاتیک بین سطح باکتری و نانو ذرات اکسید فلزی با پتانسیل زتا مثبت مثل اکسید روی میتواند رخ دهد. لذا باعث تخریب دیواره باکتری شده و مرگ باکتری را به همراه خواهد داشت (۴۵). همچنین نانو ذرات فلزی با پتانسیل زتا منفی نیز میتواند باعث مرگ باکتری شود زیرا جذب فقط به شکل الکترواستاتیک نیست و میتواند واندروالسی و آبگریز باشد. نانو ذرات اکسید فلزی میتوانند به گروههای آمین، فسفات یا کربوکسیل در دیواره سلولی بچسبد و باعث مرگ باکتری شود (۳۷).
روی کرومات (با فرمول شیمیایی ZnCr2O4) یک ترکیب شیمیایی است که جرم مولی آن 403/181 گرم بر مول میباشد. ZnCr2O4 یکی از اسپینلهای کروم با عملکرد سنجش رطوبت (۲۹)، رفتار فوتوکاتالیستی (۲۷) و خواص مغناطیسی (۱۵) است. در یک مطالعه ساختار پوسته هسته TiO2 / ZnCr2O4 سنتز شده در برابر اشرشیا کولی در حضور نور UV با میزان کشتن باکتریایی 8/99 درصد، پس از 3 ساعت بسیار مؤثر بود. همچنین، در مقایسه با فوتوکاتالیست TiO2، نانو ذرات TiO2/ZnCr2O4 میتواند یک ماده ضد باکتریایی کارآمدتر باشد (۳۳). ترکیب روی آلومینات (ZnAl2O4) نیز دارای خصوصیات بیولوژیک شناخته شدهای است: پوششهای Zn3(PO4)2 و ZnAl2O4 خواص سیتوپلاستیک بسیار عالی را نشان دادهاند (۳۸،۴۸). علاوه بر این، به دلیل یونهای آزاد شده Zn، کامپوزیتهای حاوی Zn بهطور بالقوه خواص ضد باکتری دارند. یونهای Zn2+ که از مواد سرامیکی بر پایه Zn آزاد میشوند، میتوانند بهطور بالقوه با نشستن روی سطوح باکتری، تعادل بار و ایجاد تغییر شکل سلول و باکتریولیز مؤثر باشند (۴۱). هرچند نانوذرات اکسیدی فلزی سمیت سلولی و انبوهش و چسبندگی دارند که کاربرد آنها را با احتیاط همراه میکند. یافتههای اخیر در نانوفناوری اکسیدهای فلزی شامل تولید ساختارهای نانو با حضور 2 یا چند ترکیب فلزی میباشد. نانو ذرات چند اکسید فلزی مثل نانو کامپوزیتهای Znx Mg1−x O، Ta-ZnO وAg/Fe3O4 بهعنوان عوامل ضد باکتری به دلیل اثر سینرژیستیک ترکیبات آنها مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر میرسد که این نانو کامپوزیتهای ترکیبی راه حل مشکل نانوذره اکسید فلزی خالص مثل سمیت سلولی و انبوهش و چسبندگی باشد (۳۷).
تاکنون خواص نانوکامپوزیت ترکیبی روی کرومیت- روی آلومینات (ZnCr2O4-ZnAl2O4) علیه بیماریهای غذازاد اشرشیا کولی و سودوموناس آئروژینوزا مورد بررسی قرار نگرفته است. لذا در مطالعه حاضر ابتدا نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات (ZnCr2O4-ZnAl2O4) به شیوه رسوب مشترک و کلسینه سازی تولید شد و سپس به مطالعه خواص ضد باکتریایی نانو کامپوزیت سنتزی علیه باکتریهای عامل بیماریهای غذازاد اشرشیا کولی و سودوموناس آئروژینوزا پرداخته شد تا مقدمهای برای استفاده احتمالی آینده در بستهبندی ضد میکروبی محصولات شیلاتی باشد.
سنتز کامپوزیت نانو: از روش رسوب مشترک برای تولید نانو کامپوزیت استفاده شد. 20 میلیمول محلول کروم نیترات و 10 میلیمول محلول روی نیترات به همراه 20 میلیمول محلول آلومینیوم نیترات به 200 میلیلیتر آب دیونایز اضافه شد (محلول A). در ظرفی دیگر حاوی 100 میلیلیتر آب دیونایز و اتانول (1:1) 20 میلیلیتر آمونیاک اضافه و مخلوط شد (محلول B). محلول B آرام و بهصورت قطرهای به محلول A اضافه و توسط همزن مغناطیسی با دور بالا هم زده شد و در دمای محیط 1 ساعت اختلاط ادامه یافت. سپس رسوب ژل مانند پالایه گردید و با آب دو بار تقطیر شست شو داده شد و به مدت 5 ساعت در آون در دمای 100 درجه سانتیگراد خشک و در نهایت در کوره الکتریکی در دمای 700 درجه سانتیگراد به مدت 3 ساعت کلسینه شد. محصول حاصل توسط آزمون پراش اشعه ایکس توسط یک پراشسنج (برای θ2 محدوده از ۰ تا 80 درجه با یک مرحله بهاندازه 01/0 درجه (θ2)) با استفاده از تکرنگ تابش Kα- Cu مورد بررسی و تأیید ساختار قرار گرفت. از میکروسکوپ الکترونی FE-SEM برای بررسی ریزساختار نانو ذرات تولید شده پس از کوتینگ با طلا استفاده شد.
انتشار دیسک با نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات: باکتریهای اشرشیا کولای (PTCC1399) و سودوموناس آئروژینوزا (PTCC 1430) از مرکز کلکسیون قارچ و باکتری کشور خریداری شد. باکتریها ابتدا در محیط استریل زیر هود لامینار باز شد و طبق دستورالعمل در محیط کشت نوترینت براث فعال شد. سپس غلظتی از هر باکتری معادل نیم مک فارلند روی محیط کشت نوترینت آگار در پلیتهای یک بار مصرف و بهصورت جداگانه کشت داده شد و دیسکهای بلانک روی کشت باکتری قرار داده شد. 5 میلیگرم از پودر نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات در 1 میلیلیتر کلروفرم مخلوط شد و توسط شیکر لوله به حالت تعلیق درآمد. از تعلیق بهدست آمده 5 میکرولیتر بر روی دیسکهای بلانک (با قطر 6 میلیمتر) ریخته شد و 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتیگراد انکوبه شد. قطر هاله عدم رشد باکتری توسط کولیس ورنیه اندازهگیری شد. قطر هاله عدم رشد ۱۲£ به عنوان مقاوم، ۱۲-۱۵ میلیمتر به عنوان حساسیت متوسط و ۱۵³ میلیمتر به عنوان حساس در نظر گرفته شد (۱۲).
تعیین MBC و MIC نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات: از روش رقت سازی متوالی در لولههای استریل جهت بررسی اثرات حداقل غلظت مهارکنندگی از رشد باکتریها (MIC) و حداقل غلظت کشندگی باکتریها (MBC) نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات استفاده شد. برای هر کدام از باکتریها هفت لوله رقت سازی در محیط کشت نوترینت براث انجام شد. رقت سازی با افزودن 1 میلیلیتر باکتری معادل نیم مک فارلند انجام شد. همچنین در لوله اول 1 میلیلیتر از بالاترین غلظت محلول نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات (15 میلیگرم بر میلیلیتر) اضافه شد. لوله استریلی حاوی 9 میلیلیتر از محیط کشت مایع استریل و 1 میلیلیتر از باکتری بهعنوان کنترل مثبت و یک لوله حاوی 9 میلیلیتر محیط کشت مایع و 1 میلیلیتر نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات بهعنوان کنترل منفی نیز تهیه شد. انکوباسیون به مدت 40- 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتیگراد انجام شد. اولین رقت فاقد کدورت قابل تشخیص بهعنوان MIC در نظر گرفته شد. سپس از تمام لولههای فاقد کدورت میزان 100 میکرولیتر برداشته شد و به روش پورپلیت کشت شد. تمام پتری دیشها به مدت 40 -24 ساعت در دمای 37 درجه سانتیگراد قرار داده شد. غلظتی که باکتری در روی محیط کشت هیچ گونه رشدی نداشت بهعنوان (MBC) محاسبه شد. این آزمون برای هر باکتری و هر غلظت 3 بار تکرار شد.
آنالیز آماری: آنالیز آماری با روش مقایسه دوتایی (تی تست غیر جفتی) توسط نرمافزار Graphpad- Prism 7 انجام شد.
تعیین ساختار و مورفولوژی نانو کامپوزیت: الگوی XRD نانو کامپوزیت سنتز شده با استفاده از یک دیفراکتومتر پیشرفته (برای θ2 محدوده از 0 تا 90 درجه با یک مرحله به اندازه 01/0 درجه (θ2)) با تک موج تابش Cu-Kα برای شناسایی ماهیت بلوری به دست آمد. تصویر 1 الگوی XRD نانو کامپوزیت ZnCr2O4-ZnAl2O4 را که در دمای 700 درجه سانتیگراد کلسینه شده است را نشان میدهد.
نتایج حاصل از آنالیز عنصری EDX ساختار نانو کامپوزیت در تصویر 2 آمده است که میزان حضور روی (73/36 درصد)، کروم (48/38 درصد)، آلومینیوم (69/7 درصد)، اکسیژن (02/16 درصد) و نیتروژن (07/1 درصد) را در ساختار نانو کامپوزیت نشان میدهد.
تجزیه و تحلیل XRD از نانو کامپوزیت ZnCr2O4-ZnAl2O4 دو فاز با ساختار اسپینل مکعبی گروه فضای Fd-3m با کدهای مرجع: 01-073-1962 و 00-005-0669 به ترتیب مربوط به ZnCr2O4 و ZnAl2O4 میباشد که دادههای مرجع مربوطه در (جدول ۱) آمده است.
اندازه متوسط نانو ذرات ZnCr2O4-ZnAl2O4 با معادله شرر (Scherrer) و با استفاده از مقادیر پهنا در نصف مقدار بیشینه (FWHM) شدیدترین قله پراش XRD، 2/14 نانومتر تخمین زده شد. همچنین اندازه متوسط نانوکامپوزیت توسط تصویر پراش میکروسکوپ الکترونی روبشی (FESEM) ۱/۱۷ نانومتر به دست آمد (تصویر 3).
نتایج ضد میکروبی حاصل از دیسکهای نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات: اثر ضد میکروبی نانو کامپوزیت روی کرومیت-روی آلومینات علیه دو گونه باکتری سودوموناس آئروژینوزا و اشرشیا کولی در روش انتشار دیسک و هاله عدم رشد ایجاد شده در جدول ۲ آورده شده است. بر اساس نتایج، نانو کامپوزیت سنتز شده فعالیت ضدمیکروبی خوبی نشان داد. باکتری سودوموناس حساسیت بیشتری نسبت به باکتری اشرشیا کولی در مقابل نانو کامپوزیت روی کرومیت-روی آلومینات نشان داد و قطر هاله عدم رشد بزرگتری داشت. باکتری اشرشیا کولی نسبت به شاهد مثبت اثر آنتیبیوتیک ضعیفتری داشت (۰۵/۰P<) اما سودوموناس آئروژینوزا اختلاف معنیداری با شاهد مثبت نشان نداد (۰۵/۰P>) و کارایی بالایی در خاصیت ضد باکتریایی نانوذره کامپوزیتی علیه این باکتری دیده شد. متوسط هاله عدم رشد باکتری اشرشیا کولی در رنج حساسیت متوسط و متوسط هاله عدم رشد سودوموناس آئروژینوزا در رنج حساس در مواجهه با نانو کامپوزیت قرار گرفت.
نتایج تعیین حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC): نتایج حاصل از مطالعه فعالیت ضد باکتریایی تعلیقه نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات بر روی باکتریهای اشرشیا کولی و سودوموناس با تعیین مقادیر MIC و MBC در جدول ۳ آورده شده است. با توجه به نتایج جدول کمترین غلظت مهارکننده رشد مربوط به باکتری سودوموناس آئروژینوزا و بیشترین مقدار غلظت مربوط به باکتری اشرشیا کولی بود. حداقل غلظت کشندگی با حداقل غلظت مهارکنندگی برای باکتری سودوموناس آئروژینوزا برابر بود. حداقل غلظت کشندگی در حداکثر غلظت نانو کامپوزیت استفاده شده در این مطالعه برای باکتری اشرشیا کولی به دست نیامد و اینگونه باکتری تا 5 میلیگرم در میلیلیتر در مقابل کشندگی مقاومت داشت. در مقایسه با باکتری اشرشیا کولی باکتری سودوموناس آئروژینوزا نسبت به نانو کامپوزیت روی کرومیت- روی آلومینات حساستر بود.
دادههای XRD نشانگر تشکیل کامل فاز اسپینل ZnCr2O4 و همچنین ZnAl2O4 در مطالعه حاضر میباشد. نتایج حاصل از آنالیز عنصری EDX حضور Cr و Al و Zn را در ساختار نانو کامپوزیت تأیید میکند. به دلیل نزدیکی این دو ساختار اسپینلی به هم همانطور که در الگوی XRD نمایش داده شده قلههای این دو فاز باهم همپوشانی کردهاند که نتیجه آن پهن شدن قلهها بوده است. تجزیه و تحلیل XRD از نانو کامپوزیت ZnCr2O4-ZnAl2O4 دو فاز با ساختار اسپینل مکعبی گروه فضای Fd-3m با کدهای مرجع: 1962-073-01 و 00-005-0669 به ترتیب مربوط به ZnCr2O4 و ZnAl2O4 میباشد. تصاویر میکروسکوپ الکترونی نیز نانو ساختار کامپوزیت ساخته شده را تأیید میکند که در رنج بیشترین فعالیت بیولوژیکی مفید (10 تا 100 نانومتر) میباشد.
مطالعه حاضر تأثیر یک نانو کامپوزیت دی فلزی را علیه باکتریهای بیماریزای غذایی بررسی نمود. مطالعات منتشر شده قبلی فعالیت ضد میکروبی چندین نانواکسید دی فلزی را علیه باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی نشان میداد. باید عنوان نمود که خواص ضد باکتریایی ساختار کامپوزیتی ترکیبی از دو دیاکسید فلزی روی کرومیت-روی آلومینات تاکنون گزارش نشده است و نتایج مطالعه حاضر با مقایسه نانو ذرات اکسید فلزی و دیاکسید فلزی انجام شده است.
در مطالعه حاضر نانو کامپوزیت سنتزی علیه دوسویه باکتری بیماریهای غذازاد اشرشیا کولی و سودوموناس آئروژینوزا خاصیت ضد باکتریایی بسیار خوبی نشان داد. باکتری اشرشیا کولی دارای حساسیت متوسط و باکتری سودوموناس آئروژینوزا نسبت به نانوکامپوزیت حساس تشخیص داده شد. قطر هاله عدم رشد بیش از 10 میلیمتر علیه هر دو باکتری مشاهده شد و هاله عدم رشد در باکتری سودوموناس آئروژینوزا با آنتیبیوتیک شاهد جنتامایسین فاقد اختلاف معنیدار و بیش از جنتامایسین بود که نشان از خاصیت ضد باکتری بالاتر نانوکامپوزیت نسبت به جنتامایسین داشت.
برخی از نانو ذرات اکسید چند فلزی در مقایسه با نوع نانو اکسید فلزی خالص با اندازه مشابه فعالیت ضد باکتریایی بالاتری نشان میدهند. نانو ذره ZnMgO یکی از این مواد است که مهار رشد متوسط اشرشیا کولی و مهار رشد کامل باسیلوس سابتیلیس را در غلظت ۱ میلیگرم در میلیلیتر در تیمار ۲۴ ساعته نشان داد و نسبت به نانو ذره MgO و ZnO اثر افزایشی داشت. نانوذره ZnMgO خواص نانوذره خالص هرکدام از دو فلز را نشان میدهد: فعالیت ضد باکتریایی قوی حاصل از نانو ذره ZnO و سمیت سلولی کم مشتق از نانوذره MgO (۴۰). علیرغم خاصیت ضد باکتریایی، نانو ذرات ZnO انبوهش ایجاد میکند اما نانوذرهFe3O4 پایداری کلوئیدی بسیار خوب و فاقد خاصیت ضد میکروبی است. در یک مطالعه نانو کامپوزیت اکسیدZn/Fe با نسبت ۸:۲ و ۹:۱ دارای خواص ضد باکتری مشابه نانو ذره ZnO بود اما فاقد انبوهش گزارش شد. در واقع نانو ذره اکسیدZn/Fe هر دو خاصیت را نشان میدهد و هر چه نسبت بیشتر باشد خاصیت آنتیباکتریال بیشتر است (۸). این مطالعه عنوان نمود که تشکیل رادیکل هیدروکسیل در سطح اکسید روی باعث تخریب سلول اشرشیا کولی و استافیلوکوکوس اورئوس میگردد. یونهای آهن سهظرفیتی بهعنوان ناخالصی در اکسید روی عمل کرده و خاصیت ضد میکروبی کلی را افزایش میدهد (۳۲).
در مطالعه Guo و همکاران در سال 2015 نیز نانو ذرات ترکیبی Ta-ZnO خاصیت ضد باکتریایی بیشتری نسبت به نانو ذرات خالص اکسید روی نشان دادند. خاصیت ضد میکروبی نانو ذرات ترکیبی Ta-ZnO علیه باسیلوس سابتیلیس، استافیلوکوکوس اورئوس، اشرشیا کولی و سودوموناس آئروژینوزا بررسی شد و مشخص گردید که خاصیت باکتریواستاتیک این نانو ذره علیه باکتریهای نامبرده افزایش یافت (۱۰). همچنین نانو ذرات اکسید روی حاوی منگنز و آهن افزوده فعالیت ضد باکتریایی بالاتری علیه استافیلوکوکوس اورئوس، اشرشیا کولای، سالمونلا تایفی موریوم و سودوموناس آئروژینوزا نشان دادند (3۵،۳۷).
قطر هاله عدم رشد در کامپوزیتهای چندفلزی متفاوت است. مثلاً در مطالعهای کامپوزیت نانوذرات نقره ترکیب با هیدروکسیدهای Zn-Al علیه باکتری اشرشیا کولی و استافیلوکوکوس اورئوس مورد ارزیابی قرار گرفت که به ترتیب با قطر هاله عدم رشد ۵ و ۶ میلیمتر در حالت کامپوزیت معمولی و ۱۵ تا ۱۸ میلیمتر در حالت کلسینه شده در دمای ۱۵۰ درجه سانتیگراد گزارش شد (۲۳). در مطالعهای دیگر نانوکامپوزیت اکسید روی–سلنیوم مورد ارزیابی قرار گرفت. این نانوکامپوزیت توانایی جذب رادیکالهای هیدروکسیل اضافی را داشت و با هاله عدم رشد ۴۰ میلیمتر خاصیت ضد باکتری بسیار خوبی علیه استافیلوکوکوس اورئوس نشان داد (۱). در مطالعه حاضر نیز کلسینه شدن در خلال فرایند تولید نانوکامپوزیت در دمای ۷۰۰ درجه سانتیگراد اتفاق افتاد و قطر هاله عدم رشد بیش از ۱۲ میلیمتر علیه اشرشیا کولی و بیش از ۱۸ میلیمتر علیه سودوموناس آئروژینوزا احتمالاً به همین دلیل باشد. مطالعه روی نانوکامپوزیت مشابه تولید شده در دماهای متفاوت کلسینه شدن توصیه میگردد.
یکی دیگر از دلایل اصلی کشتن باکتریها، تولید اکسیژن واکنشی (ROS) میباشد که میتواند به دلیل تعامل ساختار نانو یا یونهای فلزی با غشای سلولی باشد (3،۲۲). از دلایل مقاومت بیشتر اشرشیا کولی در مقابل نانو کامپوزیت سنتزی این مطالعه میتوان گفت اشرشیا کولی از باکتریهای گرم منفی است و دیواره باکتریهای گرم منفی نسبت به گرم مثبت نفوذ ناپذیرتر است. دیواره اشرشیا کولی دو لایه هیدروفوب لیپوپلیساکاریدی است و یک فضای پریپلاسمیک پپتیدوگلیکانی دارد که نفوذ دارو به آن را دو برابر سختتر میسازد (۲۱).
مطالعات آزمایشگاهی نشان میدهد یکی از مکانیسمهای اصلی عملکرد نانو ذرات اکسید فلزی بر پایه تغییر دادن سطح گونههای فعال اکسیژن (ROS) درون سلولها میباشد. در شرایط خاص افزایش مقدار ROS میتواند استرس اکسیداتیو در سلول ایجاد کند و سبب آسیب غشای سلولی گردد. نانو ذرات قادرند تا سطح ROS درون سلول را تغییر دهند و رشد و تمایز انواع سلولها را مختل کنند. مطالعات مختلف در محیطهای in vitro و in vivo پیشنهاد میکنند که نانو ذرات قادرند ROS تولید کنند و بنابراین میتوانند بر روی غلظت کلسیم درونسلولی، فعال نمودن فاکتورهای رونویسی و ایجاد تغییر در سایتوکینها نقش داشته باشند. ROS از طریق روشهای مختلفی نظیر آسیب رساندن به DNA، تداخل با مسیرهای سیگنال سلولی، تغییرات در روند رونویسی ژنها و غیره میتوانند به سلولها آسیب وارد کند (۱۶).
در مطالعه حاضر عملکرد نانوکامپوزیت دیاکسید فلزی نسبت به جنتامایسین اختلاف معنیداری نداشت و قطر هاله عدم رشد بیشتری علیه سودوموناس آئروژینوزا ایجاد کرد که نشان از کارایی ضد باکتریایی بسیار خوب این نانوکامپوزیت علیه باکتری سودوموناس آئروژینوزا دارد که مهمترین یافته مطالعه میباشد. سودوموناس آئروژینوزا دارای تعداد زیادی از فاکتورهای مقاومت آنتیبیوتیکی بهواسطه پلاسمید و کروموزوم است و مبارزه آنتیبیوتیکی آن را با مشکل مواجه ساخته و آنتیبیوتیکهای جدید نیز علیه آن مؤثر نبودهاند. نفوذپذیری پایین غشاء خارجی باکتری و حضور پمپهای افلاکس دارویی متعدد از مکانیسمهای عمده مقاومت دارویی آن است (۱۱). در این مطالعه دلیل اثرات نانو کامپوزیت بر روی باکتری گرم منفی سودوموناس آئروژینوزا با وجود مقاومت دیوارهای را میتوان به کوچک بودن قطر یونها و در نتیجه نفوذپذیری بیشتر این نانو ذرات به درون سلول از طریق غشای سلولی نسبت داد.
حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی نانو کامپوزیت تولیدی در مطالعه حاضر برای باکتری سودوموناس آئروژینوزا 66/1 میلیگرم در میلیلیتر سنجش شد و حداقل غلظت بازدارندگی برای رشد اشرشیا کولی 5 میلیگرم در میلیلیتر بود. نتایج حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی میزان حساسیت برآورد شده در آزمون دیسک دیفوژن آگار را تأیید میکند.
در مطالعه Jung و همکاران در سال 2008 بررسی اثر ضد باکتریایی نانو نقره علیه باکتریهای استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کولی از طریق میزان MIC انجام گرفت، نشان داده شد که میزان پارتیکلهای نقره برای استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کولی به ترتیب برابر 5 و 10 پیپیام در میلیمول میباشد (۱۴). همچنین در مطالعهای که Petica و همکاران در سال 2008 انجام دادند و در آن، اثر نانو ذرات کلوئیدی را با غلظت 300 پیپیام بر سه سویه سودوموناس آئروژینوزا، استافیلوکوکوس ارئوس و اشرشیا کولی سنجیدند. طبق نتایج ارائه شده از این مطالعه، مقادیر MIC حاصل از نانو ذرات علیه باکتریهای فوق به ترتیب برابر با 32، 7 و 31 پیپیام بود (۲۸). در مطالعهای در سال 2012، حساسیت باکتری اشرشیاکولی در برابر نانو ذرات روی بررسی شد. آنها با تعیین MIC و MBC اثرات ضد میکروبی نانو ذرات اکسید روی را بررسی کردند، نتایج آنها نشان داد اشرشیا کولی در غلظت 1/0 میکروگرم بر میلیلیتر مهار شد؛ بنابراین گزارش کردند که نانو ذرات اکسید روی، اثر ضد باکتریایی قوی علیه سویه یاد شده دارند (۴۲). در مطالعهای دیگر کامپوزیت نانوذره اکسید روی حاوی هیدروکسید مضاعف Zn-Al بررسی شد. نانوذره Zn3Al تولیدی در دمای ۲۰۰ درجه سانتیگراد خاصیت مهارکنندگی اشرشیا کولی و استافیلوکوکوس اورئوس را در غلظت 3۰۰-1۰۰ میکروگرم در میلیلیتر برای ۴ روز نشان داد (۱۸). در مطالعهای دیگر نیز نانوکامپوزیت TiO2/ZnCr2O4 تولید شد. این نانوکامپوزیت توانایی کاهش 1 تا ۲ واحد لگاریتمی باکتری اشرشیا کولی را نشان داد (۳۲).
میزان مقادیر MIC بهدست آمده با نتایج مطالعه حاضر مطابقت نداشت. دلیل آن میتواند نوع نانو ذرات بکار رفته در این دو مطالعه باشد بهطوریکه غلظتهای مورد استفاده در این دو مطالعه با یکدیگر متفاوت بوده و این موضوع نشاندهنده این است که هر نوع از مواد نانو با توجه به ویژگیهایی مانند اندازه، شکل، غلظت و نوع ترکیب میتواند اثر متفاوتی داشته باشد. میزان آسیبپذیری دیواره سلولی در سویههای مختلف باکتریایی به دلیل تفاوت در نفوذپذیری غشاء متفاوت از هم میباشند، لذا میزان حساسیت باکتریهای مختلف در شرایط یکسان غلظت نانوذره و زمان تماس نسبت به هم بسیار متفاوت است (۴۸). شاید کلسینه کردن نانوکامپوزیت در دماهای متفاوت بر اثر بخشی حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی تأثیر مثبت داشته باشد.
در نتیجهگیری باید عنوان نمود که نانو کامپوزیت سنتزی روی کرومیت-روی آلومینات (ZnCr2O4-ZnAl2O4) علیه باکتری مقاوم سودوموناس آئروژینوزا عملکرد بسیار خوبی مشابه شاهد دارد که میتواند یافته بسیار مهمی برای مطالعات تکمیلی این نانو کامپوزیت در بستهبندی فرآوردههای شیلاتی مانند بررسی سمیت سلولی و بررسی مهاجرت یونی در بستهبندی و یا مطالعات پیش کلینیکی جهت توسعه عوامل ضد باکتری نانو ساختار باشد. همچنین توصیه میگردد نانوکامپوزیت حاضر در سایر دماهای کلسینه سازی تولید شود و مطالعه روی سایر سویههای باکتری بیماری غذازاد نیز انجام شود.
نویسندگان از دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار به جهت حمایت مادی و معنوی از مطالعه حاضر تشکر و قدردانی مینمایند.
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.
References