Document Type : Aquatic Animal Health Management
Authors
1 Department of Aquatic Animal Health, Faculty of Veterinary Medicine, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Department of Fisheries, Faculty of Natural Resources, Islamic Azad University Qhaemshahr Branch, Quaemshahr, Iran
Abstract
Keywords
سیاهرود یکی از رودخانههای بخش جنوب شرقی حوزه آبریز دریای خزر است که جزئی از منطقه جغرافیایی سارماتیان بوده و بین دو حوزه آبریز تالار (در غرب) و تجن (در شرق) واقع شده است. آب این رودخانه از طریق رودخانههای فرعی، آبهای زیر زمینی و نزولات جوی تأمین شده، اما شاخه اصلی رودخانه سیاهرود از روستای پرچینک شروع شده که پس از الحاق با رودخانههای فرعی در حوالی صیدگاه لاریم به دریای خزر میریزد. در ارتفاعات، رودخانه کم عمق، شفاف، پر پیچ و خم با بستری قلوه سنگی میشود و میزان اکسیژن محلول آن زیاد بوده و در نواحی نزدیک به دشت با ورود انواع آلایندههای شهری مثل فاضلابها و آلایندههای صنعتی ناشی از کارخانجات، برداشت بیش از حد آب رودخانه جهت مصارف کشاورزی، ایجاد سدهای متعدد خاکی در مسیر آن و صید بی رویه کیفیت فیزیکوشیمیایی آب دچار تغییر شده و در پی آن تنوع و پراکنش آبزیان رودخانه را تحت تأثیر قرار گرفته است. گیاهان آبزی رودخانه را اغلب گیاهان حاشیهای و غوطه ور تشکیل میدهند و به ندرت گیاهان برگ شناور مشاهده میشوند (35).
از ماهیان ساکن رودخانه میتوان به ماهی سفید رودخانهایی (Squalius cephalus) یکی از اعضاء خانواده کپور ماهیان اشاره نمود. این ماهی جزء ماهیان آب شیرین میباشد که به صورت دسته جمعی در رودخانههایی که دارای جریان سریع هستند زندگی میکند. در آبهای ساکن، بچه ماهیان به صورت گلهای در نزدیک ساحل زندگی کرده و ماهیان بالغ در سطح آب دیده میشوند. ماهیان سفید رودخانهایی در دوران لاروی از زئوپلانکتونها تغذیه نموده (37) و بچه ماهیان از کرمها، سختپوستان کوچک، لارو حشرات، حشرات غیر آبزی، نرمتنان و گیاهان آبزی تغذیه می کنند. با افزایش سن ماهیان، رژیم غذایی آنها معطوف به تخم سایر ماهیان، بچه ماهیان، میگوها، قورباغهها و حتی رویشهای گیاهان آبزی می شود (9). زمان تخم ریزی ماهی سفید رودخانهایی برحسب دمای آب در ماههای فروردین تا خرداد است، تخمها به گیاهان آبزی و سنگها میچسبند و دوره انکوباسیون تخمها حدود یک هفته است (1).
این ماهی از جزایر بریتانیا به سوی شرق گسترش داشته و تا ترکیه و عراق و نیمه شمالی ایران، کل حوزه دریای خزر و زهکشهای دریای آرال گزارش شده است. در ایران نیز این ماهی از رودخانههای جنوبی سواحل دریای خزر، مرداب انزلی، حوزه دریاچه نمک، حوزه ارومیه، دریاچه زریوار، حوزه اصفهان، حوزه فرات، رودخانههای اترک، کرج، شور، ابهر، قره چای و قم، مارون، بالادست کارون، میانه خرسان، دز، میانه و بالادست کرخه، سیمره، کشکان و گاماسیاب یافت میشود. ماهی سفید رودخانهایی در لیست ماهیان با ارزش اقتصادی در بسیاری کشورها نظیر ترکیه قرار دارد. در ایران نیز در برخی مناطق کشور من الجلمه استان کردستان مصرف غذایی دارد (3،33).
تاکنون مطالعات متعددی بر روی انگلهای ماهیان آب شیرین ایران از جمله ماهی سفید رودخانهایی انجام شده و نتایج آنها در مقالات علمی و گزارشات معتبر ارائه شدهاند. اولین بار Molnar و Jalali در سال 1992 مونوژن Dactylogyrus vistulaeرا از آبشش ماهی مذکور در سفید رود جدا سازی نموده و Shamsi و همکاران در سال 1997 نیز آلودگی ماهیان سفید رودخانهایی شیرود را به دیژن Clinostomum complanatum گزارش کردند (36، 26). سپس Jalali در سال 1998 در طی بررسی انگلها و بیماریهای انگلی ماهیان آب شیرین ایران، انگل مونوژن Dactylogyrus microcanthus را از آبشش این ماهی گزارش نمود (20). در همین زمان Masumian و Pazooki در سال 1998 آلودگی به میکسوزوآ را در چند گونه از ماهیان مازندران و گیلان بررسی نموده و موفق به جداسازی Myxobolus minutusاز عضله و آبشش و Myxobolus muelleri از عضلات این ماهی شدند (23). پس از آن Pazooki در سال 2000 طی بررسی انگلهای نماتود برخی ماهیان آبهای شیرین استآنهای گیلان و مازندران نماتود Rhabdochona denudateرا از روده ماهیان سفید رودخانهایی تجن یافتند (31). Mirhasheminasab و Pazooki در سال 2002 آلودگیهای انگلی ماهیان سد مهاباد را مورد بررسی قرار داده و سخت پوستان انگل خارجی Ergasilus peregrinus، Tracheliastes polycolpusو Lernaea cyprinaceaرا به ترتیب از سطح بدن و آبشش ماهیان سفید رودخانهایی جداسازی نمودند (25). Jalili و همکاران در سال 2004 نیز در بررسی انگلهای مونوژن آبشش ماهیان رودخانه زاینده رود تک یاخته مژهدار Ichthyophthirius multifiliisرا بر روی آبشش این ماهی یافتند (19). Pazooki و همکاران در سال 2005 انگلهای Lamproglena compacta وErgasilus peregrnus و Lernaea cyprinacea را از آبشش ماهیان سفید رودخانهایی در برخی منابع آبی استان زنجان گزارش نمودند (30). Jalali و Barzegar در سال 2005 نیز در بررسی انگلهای آبشش ماهیان معرفی شده و بومی دریاچه سد وحدت کردستان یک گونه ناشناخته از جنس Trichodina را از آبشش ماهی سفید رودخانهایی این دریاچه یافتند (18). سپس Miar و همکاران در سال 2007 در بررسی آلودگی انگلی ماهیان دریاچه ولشت و رودخانه چالوس انگل تک یاخته Chilodonella hexasitica را بروی پوست ماهی سفید رودخانهایی گزارش نموده (24). Daghigh Roohi و همکاران در سال 2015 اولین مورد از آلودگی ماهی سفید رودخانهایی به انگل Pomphorhynchus laevis را از رودخانه گم آسیاب استان همدان جدا نمودند (6).
از آنجایی که انگل ها، بیانگر بسیاری از جنبههای زیستی میزبان خود از جمله نحوۀ تغذیه، مهاجرت و فیلوژنی آن بوده و شاخص مستقیمی از چگونگی کیفیت محیط میباشند، شناسایی و بررسی میزان آلودگی انگلی آنها از جنبه بوم سازگانی و زیست محیطی حائز اهمیت است. بنابراین با توجه اهمیت بوم سازگان رودخانه سیاهرود در استان مازندران در این تحقیق اقدام به شناسایی فون انگلی ماهیان سفید رودخانهایی سیاهرود در استان مازندران میگردد.
جمع آوری ماهیان: در مجموع 96 نمونه ماهی با میانگین وزنی 3±42 گرم و میانگین طولی 1±15 سانتی متر در طی فصول زمستان 1393 و بهار، تابستان و پاییز 1394 از رودخانه سیاهرود به وسیله تور پره صید شده و سریعاً درون کیسههای پلاستیکی پر از آب محل صید و حاوی اکسیژن در جعبههای حمل نمونه عایق به آزمایشگاه گروه بهداشت و بیماریهای آبزیان دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران منتقل شدند. نمونههای منتقل شده در همان روز انتقال، تحت بررسی قرار گرفتند. شناسایی گونههای ماهیان براساس کلیدهای شناسایی Coad در سال 1998 انجام گردید (5).
بررسی انگل ها: پس از بیهوش کردن ماهیان به روش انسانی (روش ضربه سر) ابتدا نسبت به بیومتری (طول استاندارد، وزن، سن، جنسیت) و ارزیابی رفتارها و علائم غیر طبیعی آنها اقدام گردید. ضایعات ماکروسکوپی، به منظور بررسی حضور انگلهای ماکروسکوپی نظیر زالو، لرنهآ یا شپشک ها، پوست، بالهها و آبشش ماهیان به وسیله ذره بین (بزرگنمایی 4-2 برابر) بررسی شده و در مرحله بعد، با نمونه برداری و تهیه لام مرطوب از پوست، بالهها، آبشش و چشم ماهیان بررسی های میکروسکوپی صورت پذیرفته و نمونهها به کمک میکروسکوپ نوری با بزرگنمایی 4 تا 10 برابر شیئی جستجو گردیدند. به علاوه بررسیهای انگل شناسی بر روی محوطه بطنی و دستگاه گوارش نیز انجام گردید، برای این منظور ابتدا محتویات روده ماهیان به طور جداگانه درون الک 100 میکرومتر تخلیه و پس از شستشو در داخل یک پلت بوسیله استرئومیکروسکوپ مورد بررسی قرار گرفتند. اطلاعات بیومتری و بررسیهای انگل شناسی ماهیان در فرمهای تهیه شده ثبت گردیدند.
تثبیت نمونههای انگلی با استفاده از دستورالعملهای Fernando و همکاران در سال 1972 و Gussev در سال 1983 انجام شده (15، 11) و عکسبرداری از انگلها توسط دوربین دیجیتال (Sony, SSC-DC80P- microscope digital camera) نصب شده بر روی میکروسکوپ (LABOVAL 4) با بزرگنماییهای 10، 40 و 100 انجام و اندازه گیری متغیرهای تشخیصی بر روی تصاویر ثبت شده توسط دوربین دیجیتال، با استفاده از نرمافزار Axiovision صورت گرفت. شناسایی انگلها با مقایسه اندازههای به دست آمده از متغیرهای تشخیصی نمونههای انگلی با کلید های شناسایی انگلی Gussev در سال 1985، Pavlovskaya-Bychovskaya در سال 1962، Yamaguti در سال 1961،Lom وDykova در سال 1992، Woo در سال 1999 و Jalali در سال 1998 انجام شد (13،14،20،22،32،38،39).
در بررسی حاضر 6 گونه انگل داخلی و خارجی از اندامهای مختلف ماهیان سفید رودخانهایی سیاهرود جدا و با استفاده از مشخصات بیومتری اندازه گیری شده توسط نرم افزار Axiovision و کلیدهای شناسایی انگلی مورد اشاره تا حد جنس و گونه شناسایی گردیدند که شامل؛ 2 گونه تک یاخته Ichthyophthirius multifiliis و Trichodina sp. از آبشش، 1 گونه میکسوزوآ، Myxobolus muelleri از روده، 3 گونه مونوژن Dactylogyrus vistulaeوDiplozoon paradoxum از آبشش و Gyrodactylus mutabilitas از پوست و آبشش بوده اند (جداول 2 ،1).
جدول 1. انگلهای جداسازی شده به همراه محل جداسازی.
انگل |
اندام آلوده |
|
Protozoa |
Ichthyophthirius multifiliis Fouquet 1876 (تصویر 1) |
آبشش |
Trichodina sp. (تصویر 2) |
آبشش |
|
Myxozoa |
Myxobolus muelleri Butschli, 1882 (تصویر 3) |
دیواره روده |
Monogenean |
Dactylogyrus vistulae Prost, 1957(تصویر 4) |
آبشش |
Gyrodactylus mutabilitas Bychowskii, 1957 (تصویر 5) |
آبشش و پوست |
|
Diplozoon paradoxum Nordmann, 1832 (تصویر 6) |
آبشش |
جدول 2. درصد آلودگی انگلی ماهی سفید رودخانهای در فصول مختلف.
نام انگل |
زمستان 1393 |
بهار 1394 |
تابستان 1394 |
پائیز 1394 |
||||
تعداد نمونه مثبت |
درصد نمونه مثبت (%) |
تعداد نمونه مثبت |
درصد نمونه مثبت(%) |
تعداد نمونه مثبت |
درصد نمونه مثبت(%) |
تعداد نمونه مثبت |
درصد نمونه مثبت(%) |
|
Ichthyophthirius multifiliis |
2 |
69/7 |
8 |
8/25 |
7 |
35 |
4 |
05/21 |
Trichodina sp. |
10 |
4/38 |
13 |
93/41 |
0 |
0 |
2 |
52/10 |
Myxobolus muelleri |
4 |
38/15 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
Dactylogyrus vistulae |
5 |
23/19 |
2 |
45/6 |
1 |
5 |
7 |
8/36 |
Gyrodactylus mutabilitas |
1 |
84/3 |
2 |
45/6 |
8 |
40 |
0 |
0 |
Diplozoon paradoxum |
1 |
84/3 |
11 |
48/35 |
9 |
45 |
2 |
52/10 |
تعداد کل نمونه در فصل |
26 |
|
31 |
|
20 |
|
19 |
|
تصویر 1. Ichthyophthirius multifiliisجدا شده از آبشش ماهی سفید رودخانهای.
تصویر 2. Trichodina sp. جدا شده از آبشش ماهی سفید رودخانهای.
تصویر 3. Myxobolus muelleriجدا شده از دیواره روده ماهی سفید رودخانهای.