Document Type : Basic Sciences
Authors
1 Department of Biology, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran
2 Department of Animal Science Research, Ardabil Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Ardabil, Iran
Abstract
Keywords
امروزه به دلیل نگرانیهای ایجاد شده در مورد پیدایش باکتریهای بیماریزای مقاوم به آنتیبیوتیک، استفاده از آنتیبیوتیکها به عنوان عوامل محرک رشد محدود و در بسیاری موارد ممنوع شده است هر چند که در مواقع بروز بیماری همچنان از آنتی بیوتیکها استفاده میگردد، لیکن برای جبران خلاء ناشی از مصرف کمتر و یا حذف آنتیبیوتیکها از صنعت پرورش طیور، یافتن جایگزینهایی مناسب برای بهبود صفات تولیدی و سلامتی پرنده امری ضروری است. در این میان، ترکیبات و مواد افزودنی با منشاء طبیعی یکی از بهترین گزینهها در این رابطه محسوب میشوند چون در طبیعت یافت شده و اثرات زیانباری در پی نخواهند داشت(28). براین اساس جستجو برای افزودنیهای دیگری غیر از آنتی بیوتیکها به عنوان جایگزین مد نظر صنعت پرورش طیور است، که از مهمترین آنها میتوان به اسیدهای ارگانیک مانند استیک، پروپیونیک، لاکتیک، فوماریک و هیومیک اسید یا ترکیبات تجاری آن در کنار سایر افزودنیهای غذایی مانند پروبیوتیکها، پریبیوتیکها و فایتوژنیکها اشاره کرد (7،10،13،24،25). مواد هیومیک و یا هیوماتها ترکیبات آلی طبیعی هستند که با تجزیه مواد آلی(هیومیفیکاسیون) در خاک به وجود میآیند و 50 تا 90درصد از ماده آلی پیت، لیگنیتها، ساپروپلها و ماده آلی غیرزنده اکوسیستمهای خاک و آب را تشکیل میدهند (36). مواد هیومیک در واقع طیف وسیعی از ترکیبات آلی- معدنی گوناگون نظیر اسیدهای آمینه، پپتیدها، فنول‌ها، آلدئیدها و اسیدهای نوکلئیک در پیوند با انواع کاتیون‌ها می‌باشند که مجموعاً ترکیب بسیار پیچیده و شگفت‌انگیزی را ساخته‌اند که میتوانند میلیو‌ن‌ها سال در طبیعت دوام بیاورد و اعمال بسیار شگرفی انجام دهد که قابل قیاس با هیچ ترکیب دیگری نیست و به عنوان ترکیبات محرک رشد در خوراک و آب مصرفی طیور قابلیت استفاده دارند (2،28). اگرچه هنوز مکانیسم دقیق عملکرد مواد هیومیکی در طیور به طور واضح مشخص نشده است لیکن مصرف این ترکیبات باعث بهبود قابلیت هضم و جذب مواد مغذی، رشد و ضریب تبدیل غذایی و پایداری فلورمیکروبی روده، تقویت سیستم ایمنی، کاهش وقوع اسهال و محدود کردن تشکیل رادیکالهای آزاد در حیوان میگردند(2،11). پروبیوتیکها به ارگانیسمهای زنده‌ای اطلاق میگردند که برای حیوان میزبان خود اثرات سودمندی دارند و توازن میکروبی رودهای را بهبود میبخشند، پروبیوتیکها با کنترل باکتریهای بیماریزا موجب برقراری یک محیط سالم در روده و برقراری توازن در میکروفلور روده میشوند(3،10). همچنین پروبیوتیکها دارای عملکردهای فیزیولوژیکی در دستگاه گوارش هستند که شامل فرایندهای هضم، جذب و دفع می‌باشند(9). Mountzouris و همکاران در سال 2010 گزارش کردند که قابلیت هضم کلی مواد مغذی در دستگاه گوارش و انرژی قابل متابولیسم ظاهری در جوجههای گوشتی با افزودن پروبیوتیک بهبود مییابد (26). چندین مطالعه نشان دادهاند که افزودن پروبیوتیکها به جیره غذایی جوجههای گوشتی به بهبود عملکرد از طریق بهبود میکروفلور دستگاه گوارش و پارامترهای مورفولوژیکی دستگاه گوارش میانجامد(29،32). مصرف پروبیوتیکها در جیره غذایی طیور باعث افزایش طول ویلیهای ابتدای روده و افزایش عمق کریپت‌های لیبرکون در ابتدا و انتهای روده باریک میشود. انتظار میرود که تغییرات حاصله موجب بهبود هضم و جذب در دیواره روده میگردد (37). برا ین اساس با توجه به وجود چنین خصوصیات مطلوبی در مواد هیومیک و پروبیوتیک، کاربرد همزمان مواد هیومیک و پروبیوتیکها میتواند جنبههای جدیدی در تحقیقات علوم زیستی باشد. لیکن این تحقیق با هدف تجمیع اثرات مفید مواد هیومیکی و پروبیوتیک در تغذیه جوجههای گوشتی و ارزیابی اثرات همکوشی احتمالی بین آنها بر عملکرد تولیدی، ایمنی، خصوصیات لاشه و فراسنجههای مورفولوژیکی روده انجام گردید.
در این آزمایش از 336 قطعه جوجه گوشتی جنس نر سویه تجاری راس308 استفاده شد. آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی به روش فاکتوریل 2×3 در 4 تکرار از سن صفر الی 42 روزگی انجام شد. فاکتورهای آزمایشی شامل هیومات سدیم (خریداری شده از شرکت گلسنگ کویر یزد با نام تجاری حامی دام) در سه سطح صفر، 35/0 و 45/0 درصد جیره و مکمل پروبیوتیک مخلوط در دان طیور از نوع Bio-Poul حاوی Enterococcus faecium، Pediococcus acidilactici، Bacillus subtilis، Lactobacillus acidophilus، Lactobacillus plantarum، Lactobacillus rhamnosus، Lactobacillus casei، Bifidobacterium bifidum، Saccharomyces cerevisiae، Prebiotics: FOS, Yeast Extract، Filler & Carrier: Permeate Powder, Calcium Carbonate و۲×۱۰۹ CFU/g Total Count: در دو سطح صفر و 02/0 درصد جیره غذایی بود. جیرههای آزمایشی تنظیم شده براساس راهنمای پرورش سویه تجاری راس 308 (2014) با انرژی و پروتئین خام یکسان ولی متفاوت از نظر میزان هیومات سدیم و پروببوتیک استفاده شد (جدول 1) . هیومات سدیم مورد استفاده در آزمایش مکمل آلی– معدنی با منشاء طبیعی هیومیک بود که ترکیبات آن شامل رطوبت 5/11 درصد، pH 61/7، کربن کل 35 درصد، ماده آلی کل 70 درصد، کربن هیومیک اسید(C-HA)، کربن فولویک اسید(C-FA) کمتر از 1/0 درصد، ماده هیومیک(HM) 42درصد، نیتروژن کل 93/0 درصد، پتاسیم کل (K2O) 5/0 درصد، فسفر ( P2O5) 12/0 درصد، گوگرد(SO3) 5/1 درصد، کلسیم (CaO) 5/0 درصد، منیزیم (MgO) 32/0 درصد، سدیم(Na) ۲۰/۱۸ گرم در کیلوگرم، مس(Cu) 20/36 قسمت در میلیون، آهن (Fe) 20/14 گرم در کیلوگرم و منگنز (Mn) ۲۰/۳۲ قسمت در میلیون میباشد، که توسط شرکت گلسنگ کویر یزد تولید میشود. این مکمل، ملح سدیم هیومیک اسید (هیومات سدیم) است که برای نخستین بار در کشور برای دام، طیور و آبزیان تولید میگردد. در طی دوره آزمایش جوجهها به صورت آزاد به آب و غذا دسترسی داشته و از برنامه نوری 23 روشنایی و 1 ساعت تاریکی در سالن آزمایش استفاده شد و برنامه‌های واکسیناسیون و بهداشتی مطابق توصیه شبکه دامپزشکی استان اردبیل انجام شد. برای ارزیابی صفات تولیدی شامل خوراک مصرفی، افزایش وزن، ضریب تبدیل غذایی و درصد تلفات به صورت هفتگی و شاخص کارآیی تولید در آخر دوره آزمایش مطابق فرمول زیر محاسبه شد:
100×[(ضریب تبدیل غذایی×سن به روز)÷(وزن زنده به کیلوگرم×درصد زنده مانی)]=شاخص کارآیی تولید
در روز پایانی آزمایش (42 روزگی) از هر تکرار دو قطعه پرنده که به میانگین وزنی تکرار مورد نظر نزدیک بود، جهت کشتار انتخاب و بعد از کشتار، محتویات داخلی لاشه خارج شده و وزن لاشه، ران، سینه، چربی حفره بطنی اندازهگیری و وزن نسبی آنها نسبت به وزن زنده محاسبه شد.
برای مطالعات بافت‌‌شناسی، پس از تمیز کردن آلودگیها از سطح خارجی روده یک قطعه بافتی در حدود 5/2 سانتیمتر از قسمت میانی ژژنوم برداشته شده و بعد از شستشو با محلول سالین 9/0 درصد در محلول 10 درصد فرمالین تا زمان مطالعه قرار داده شد. پس از آن، بافتها با آب مقطر شستشو داده شده و به مدت یک ساعت در اتانول30 و50 درصد قرار گرفتند. سپس بافتها در پارافین قالب‌‌گیری شده و برش‌‌هایی به قطر 5 میکرومتر تهیه شده و بعد برشها روی لامهای شیشه‌‌های قرار گرفته و با ائوزین و هماتوکسیلین رنگ‌‌آمیزی شدند. سپس طول، عرض و عمق کریپت برای 3 پرز از هر نمونه بافت در زیر میکروسکوپ با استفاده از نرم‌‌افزار متامورف اندازهگیری و برای مطالعات بافت‌‌شناسی استفاده شد (17).
ارزیابی سیستم ایمنی-واکنش به SRBC: به منظور بررسی وضعیت سیستم ایمنی پرندگان مورد مطالعه، تغییرات تیتر آنتیبادی با تزریق گلبول قرمز خون گوسفند)2 درصد) بهعنوان یک آنتیژن غیر بیماریزا، مورد بررسی قرار گرفت. مقدار 5/0 میلیلیتر سوسپانسیون 2 درصد گلبول قرمز خون گوسفند به ورید بال 2 جوجه از هر تکرار در 26 روزگی تزریق شد و 7 روز پس از تزریق در 32 روزگی از جوجهها خونگیری به عمل آمد. نمونه‌های خون به مدت 1 روز در شرایط آزمایشگاهی نگهداری شد و سرم خون جدا شد (خون به مدت 10 دقیقه سانتریفیوژ شده و سرم جدا گردید در نهایت تیتر آنتیبادی تولید شده علیه SRBC با استفاده از روش (4) اندازهگیری شد، برای اندازهگیری ایمنوگلوبولین G از مرکاپتواتانول 01/0 مولار استفاده شد. ذکر این نکته لازم است که از تفریق ایمنوگلوبولین G از عدد کل، مقدار ایمنو گلوبولین M حاصل شد(4).
تیتر آنتی بادی در واکنش به تزریق واکسن دوگانه نیوکاسل – آنفلوانزا: در سن 12 روزگی به جوجهها آنتی ژنهای نیوکاسل و آنفلوانزا با استفاده از واکسن دوگانه نیوکاسل - آنفلوانزا روغنی تزریق گردید. در سن 40 روزگی (4 هفته پس از تزریق آنتیژن) خونگیری از سیاهرگ بال جوجهها به تعداد یک نمونه از هر تکرار، انجام گردید و سرم هر نمونه در دمای 37 درجه سانتی‌گراد جداسازی گردید. با استفاده از کیت، غلظت آنتی بادی‌های تولید شده بر ضد آنتی ژنهای نیوکاسل و آنفلوانزا اندازهگیری گردید و بر اساس ممانعت از هماگلوتیناسیون لگاریتم نسبت رقیق کردن سرم در مبنای 2 محاسبه گردید.
آنالیز آماری: انالیز داده های حاصل از این آزمایش با استفاده از رویه GLM نرم افزار SAS 9.1)) براساس مدل کاملاً تصادفی به‌روش فاکتوریل انجام گردید. این مدل شامل اثرات هیومات سدیم، پروبیوتیک واثرات متقابل بین آنها بود و مقایسه میانگین جیرههای آزمایشی مختلف با تست دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام گردید.
Yijk=µ+Hi+Pj+Hi×Pj+eijk
Yijk= هر یک از مشاهدات
Hi= اثر هیومات سدیم = اثر پروبیوتیک
= اثرات متقابل هیومات سدیم و پروبیوتیک
= میانگین کل = خطای آزمایش
مطابق جدول 2، افزایش وزن دوره آغازین، رشد و پایانی 1 تحت تاثیر اثرات مصرف سطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک و اثرات متقابل بین آنها نبود، لیکن میزان افزایش وزن در دوره پایانی 2 در گروه تغذیه شده با سطح 35/0درصد جیره و کل دوره نسبت به گروه بدون افزودن هیومات سدیم از لحاظ آماری بیشتر بود (05/0>P) مصرف سطح 02/0 درصد پروبیوتیک در جیره غذایی اثرات معنیداری بر میزان افزایش وزن در دورههای مختلف نداشت. همچنین این صفت تحت تأثیر اثرات متقابل سطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک قرار نداشت (05/0P>)، از لحاظ خوراک مصرفی در دوره آغازین فقط تیمار فاقد هیومات سدیم از لحاظ آماری بیشتر از سایر تیمارها بود (05/0>P). در دوره آغازین خوراک مصرفی تحت تاثیر اثرات اصلی مصرف سطوح مختلف پروبیوتیک و اثرات متقابل سطوح مختلف هیومات سدیم در پروبیوتیک قرار نگرفت (05/0P>). همچنین خوراک مصرفی در دوره رشد، پایانی 1، پایانی 2 و کل دوره تحت تاثیر اثرات اصلی هیومات سدیم، پروبیوتیک و اثرات متقابل بین آنها قرار نداشت(05/0P>). ضریب تبدیل غذایی تحت تأثیر اثرات اصلی افزودن هیومات سدیم و پروبیوتیک در دورههای آغازین و رشد قرار نداشت(05/0P>). لیکن ضریب تبدیل غذایی در پایانی 1 و 2 و کل دوره تحت تأثیر اثرات اصلی هیومات سدیم قرار داشت(05/0>P)، بهطوری که کمترین و بهترین ضریب تبدیل غذایی به هنگام استفاده از هیومات سدیم به میزان 35/0 درصد در جیره حاصل گردید(05/0P>). اما ضریب تبدیل غذایی در دورههای مذکور تحت تاثیر اثرات افزودن پروبیوتیک و اثرات متقابل هیومات سدیم و پروبیوتیک قرار نداشت(05/0P>)، ( جدول 3). درصد تلفات تحت تاثیر اثرات اصلی هیومات سدیم قرار نداشت، لیکن تلفات دوره رشد تحت تاثیر اثرات مصرف پروبیوتیک قرار داشت و در گروه بدون پروبیوتیک نسبت به گروه دریافت کننده 02/0 درصد از پروبیوتیک در جیره بیشتر بود(05/0P>). وزن زنده در سنین مختلف تحت تاثیر اثرات اصلی و متقابل هیومات سدیم و پروبیوتیک قرار نداشت(05/0P>)، لیکن وزن زنده آخر دوره تحت تاثیر اثرات سطوح مختلف هیومات سدیم قرار گرفت، به نحوی که بیشترین مقدار آن در تیمار دریافت کننده سطح 35/0 درصد در جیره قرار گرفت(05/0P>). شاخص تولید در نتیجه استفاده از 35/0 درصد هیومات سدیم در جیره غذایی نسبت به سایر تیمارها بهبود نشان داد(05/0P>). ولی این صفت متأثر از سطوح مختلف پروبیوتیک و اثرات متقابل پروبیوتیک و هیومات سدیم نبود (05/0P>) ( جدول 4).
تأثیرسطوح مختلف هیومات سدیم، پروبیوتیک و اثرات متقابل بین آنها بر وزن نسبی اجزای لاشه در جدول 5 ارائه شده است، وزن نسبی لاشه و اجزای آن از قبیل درصد لاشه، ران، سینه و چربی بطنی تحت تأثیر اثرات افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم قرار داشت، بهطوری که درصد لاشه در گروه دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم نسبت به گروه شاهد بیشتر بود (05/0>P). همچنین میزان چربی حفره بطنی تحت تاثیر اثرات مصرف پروبیوتیک و هیومات سدیم قرار داشت، بهطوری که در گروه مصرف کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم درصد چربی بطنی نسبت به گروه شاهد کمتر بود (05/0>P). لیکن وزن نسبی ران و سینه تحت تاثیر اثرات پروبیوتیک و هیومات سدیم قرار نداشت (05/0P>). وزن نسبی اجزای لاشه تحت تاثیر اثرات متقابل استفاده از پروبیوتیک و هیومات سدیم قرار نداشت (05/0P>). لیکن بیشترین وزن نسبی لاشه و کمترین درصد چربی حفره بطنی در تیمار دریافت کننده 02/0 درصد و 35/0 درصد هیومات سدیم در جیره حاصل گردید (05/0>P).
مطابق جدول 6، اثرات افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم به صورت تک به تک و یا ترکیبی به غیر از وزن نسبی روده کوچک، بر سایر اندامهای داخلی تاثیری نداشت(05/0P>). لیکن وزن نسبی روده در گروه دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم کمتر از گروه شاهد بود (05/0>P). با وجود این، این صفت تحت تاثیر اثرات متقابل افزودن هیومات سدیم و پروبیوتیک قرار نداشت(05/0P>).
همانطوریکه در جدول 7 مشاهده میگردد، وزن نسبی اندامهای دخیل در ایمنی از قبیل طحال، تیموس و بورس تحت تأثیر اثرات افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم و اثرات متقابل آنها قرار نداشت(05/0P>). مطابق جدول 7، میزان تیتر آنتیبادی در واکنش به سلول گلبولهای قرمز سرم گوسفندی و همچنین میزان ایمنوگلوبولین نوع G تحت تاثیر اثرات افزودن هیومات سدیم و پروبیوتیک قرار داشت، به طوری که بیشترین میزان تیتر SRBC و ایمنوگلوبولین نوع G در گروههای دریافت کننده سطح 45/0 درصد هیومات سدیم و 02/0 درصد در جیره حاصل گردید(05/0>P). لیکن سایر معیارهای سنجش سیستم ایمنی از قبیل ایمنوگلوبولین نوع M و میزان تیتر آنتی بادی تولیدی در واکنش به واکسن نیوکاسل و آنفلوانزا تحت تاثیر اثرات اصلی افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم و اثرات متقابل بین آنها قرار نداشت (05/0>P).
مطابق جدول 8، فراسنجههای مورفولوژیکی روده از قبیل طول ویلی، عرض ویلی، عمق کریپت، طول ویلی به عمق کریپت تحت تاثیر اثرات اصلی افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم و اثرات متقابل بین آنها قرار داشت. به طوری که طول ویلی، عرض ویلی و طول ویلی به عمق کریپت در تیمارهای دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم نسبت به گروه شاهد بیشتر و عمق کریپت در تیمارهای دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم نسبت به گروه شاهد از لحاظ آماری کمتر بود (05/0>P). از نظر اثرات متقابل، طول ویلی در تیمارهای دریافت کننده 35/0 درصد هیومات سدیم و 02/0 درصد پروبیوتیک در تن جیره و همچنین 45/0 درصد هیومات سدیم و 02/0 درصد پروبیوتیک جیره بیشترین مقدار بود(05/0>P). عرض ویلی از نظر اثرات متقابل در گروه دریافت کننده 35/0 درصد هیومات سدیم و 02/0 درصد پروبیوتیک در جیره بیشتر بود. عمق کریپت در تیمارهای دریافت کننده 35/0 درصد و 45/0 درصد هیومات سدیم باضافه 02/ درصد پروبیوتیک در جیره از لحاظ آماری کمتر از سایر تیمارها بود (05/0>P). طول ویلی به عمق کریپت از لحاظ آماری در تیمارهای دریافت کننده سطح 35/0 درصد و 45/0 درصد کیلوگرم هیومات سدیم باضافه 02/ درصد پروبیوتیک در تن جیره بیشتر از سایر تیمارها بود (05/0>P).
جدول 1. اقلام خوراکی و جیرههای آزمایشی.
|
جیره های آزمایشی اقلام خوراکی(درصد) |
آغازین (10-0 روزگی) |
رشد (24-11 روزگی) |
پایانی1 (35-25روزگی) |
پایانی2 (42-36روزگی) |
|
ذرت |
00/55 |
24/55 |
50/59 |
15/61 |
|
کنجاله سویا |
00/35 |
10/36 |
40/32 |
91/30 |
|
پودر ماهی |
50/3 |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
|
روغن سویا |
00/2 |
70/3 |
56/3 |
02/4 |
|
کربنات کلسیم |
45/1 |
60/1 |
50/1 |
50/1 |
|
دی کلسیم فسفات |
25/0 |
70/1 |
50/1 |
10/1 |
|
نمک |
20/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
|
ال- لیزین |
20/0 |
23/0 |
10/0 |
00/0 |
|
دیال- متیونین |
20/0 |
18/0 |
10/0 |
07/0 |
|
مکمل ویتامین* |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
|
مکمل مواد معدنی** |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
|
ماسه*** |
50/0 |
50/0 |
50/0 |
50/0 |
|
جمع |
100 |
100 |
100 |
100 |
|
مواد مغذی محاسبه شده |
||||
|
ماده خشک(درصد) |
48/86 |
17/86 |
49/86 |
75/86 |
|
انرژی قابل متابولیسم(کیلوکالری/کیلوگرم) |
2910 |
3000 |
3005 |
3100 |
|
پروتئین خام(درصد) |
03/22 |
80/20 |
54/19 |
71/18 |
|
کلسیم(درصد) |
09/1 |
07/1 |
00/1 |
00/1 |
|
فسفر(درصد) |
50/0 |
48/0 |
43/0 |
46/0 |
|
متیونین(درصد) |
59/0 |
29/1 |
09/1 |
93/0 |
|
لیزین(درصد) |
40/1 |
51/0 |
42/0 |
39/0 |
|
متیونین + سیستین(درصد) |
93/0 |
85/0 |
72/0 |
71/0 |
*مکمل ویتامین در کیلوگرم جیره حاوی: 3500000واحد بین المللی ویتامین A ،1000000 واحد بین المللی ویتامین D3 ،9000 واحد بین المللی ویتامین E ،1000میلیگرم ویتامین K3 ،900 میلیگرم ویتامین B1 ،3300 میلیگرم ویتامین B2،5000 میلیگرم ویتامین B3 ،15000 میلیگرم ویتامین B5، 150 میلیگرم ویتامین B6،500 میلیگرم ویتامین B9 ،5/7 میلیگرم ویتامین B12 ،250000 میلیگرم کولین، 500 میلیگرم بیوتین. ** مکمل معدنی در کیلوگرم جیره حاوی : 50000 میلیگرم منگنز، 25000 میلیگرم آهن، 50000 میلیگرم روی، 50000 میلیگرم مس، 500 میلیگرم ید، 100 میلیگرم سلنیوم. *** به عنوان مواد حجیم جهت افزودن هیومات سدیم و پروبیوتیک استفاده شد.
جدول 2. اثرات سطوح مختلف هیومات سدیم، پروبیوتیک و اثرات متقابل آنها بر افزایش وزن و خوراک مصرفی در جوجههای گوشتی.
|
صفات تیمارها |
افزایش وزن (گرم) |
خوراک مصرفی (گرم) |
||||||||
|
آغازین |
رشد |
پایانی1 |
پایانی 2 |
کل دوره |
آغازین |
رشد |
پایانی1 |
پایانی2 |
کل دوره |
|
|
هیومات سدیم(درصد) |
||||||||||
|
صفر |
5/160 |
6/657 |
8/829 |
b7/690 |
b6/2338 |
a1/211 |
0/1057 |
3/1575 |
6/1606 |
0/4450 |
|
35/0 |
4/155 |
0/647 |
9/849 |
a 5/822 |
a8/2474 |
b 2/195 |
9/1003 |
3/1409 |
6/1736 |
0/4345 |
|
45/0 |
0/152 |
7/645 |
6/819 |
ab0/778 |
ab3/2395 |
b 4/189 |
6/1014 |
6/1502 |
4/1764 |
9/4470 |
|
SEM |
04/0 |
01/0 |
70/0 |
05/0 |
15/0 |
40/5 |
50/15 |
10/0 |
90/36 |
90/36 |
|
P - value |
54/0 |
83/0 |
64/0 |
05/0 |
05/0 |
01/0 |
3/0 |
27/0 |
25/0 |
41/0 |
|
پروبیوتیک (درصد) |
||||||||||
|
صفر |
4/154 |
8/654 |
7/823 |
2/762 |
0/2395 |
0/199 |
5/1038 |
4/1508 |
2/1719 |
3/4465 |
|
02/0 |
5/157 |
4/645 |
5/842 |
3/765 |
7/2410 |
0/198 |
8/1011 |
0/1483 |
8/1685 |
7/4378 |
|
P - value |
61/0 |
60/0 |
48/0 |
94/0 |
71/0 |
86/0 |
36/0 |
75/0 |
68/0 |
29/0 |
|
SEM |
37/4 |
65/12 |
85/18 |
10/30 |
16/30 |
09/4 |
27/20 |
72/57 |
66/56 |
04/57 |
|
اثرات متقابل (هیومات سدیم در پروبیوتیک) |
||||||||||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک (شاهد) |
3/159 |
1/674 |
0/833 |
8/714 |
4/2381 |
7/213 |
3/1109 |
4/1563 |
0/1667 |
5/4553 |
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
6/161 |
1/641 |
5/826 |
6/666 |
7/2295 |
5/208 |
7/1004 |
1/1587 |
2/1546 |
6/4346 |
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
2/153 |
8/649 |
0/818 |
6/797 |
6/2418 |
0/197 |
6/1004 |
5/1430 |
9/1716 |
9/4348 |
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح 02/0 پروبیوتیک |
6/157 |
2/644 |
8/881 |
3/847 |
0/2531 |
4/193 |
2/1003 |
2/1388 |
3/1756 |
0/4341 |
|
سطح 45/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
6/150 |
4/640 |
0/820 |
0/774 |
0/2385 |
5/186 |
7/1001 |
5/1531 |
8/1773 |
5/4493 |
|
سطح 45/0 هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
4/153 |
9/650 |
2/819 |
0/782 |
5/2405 |
2/192 |
4/1027 |
7/1473 |
9/1754 |
3/4448 |
|
SEM |
57/7 |
91/21 |
65/32 |
14/52 |
23/52 |
08/7 |
12/35 |
97/99 |
13/98 |
80/98 |
|
P - value |
98/0 |
61/0 |
50/0 |
64/0 |
19/0 |
71/0 |
17/0 |
91/0 |
74/0 |
57/0 |
*میانگینهای با حداقل یک اندیس متفاوت در هر ستون اختلاف آماری معنیداری با همدیگر در سطح احتمال 5 درصد دارند.
جدول 3. اثرات سطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک و اثرات متقابل آنها بر ضریب تبدیل غذایی در جوجههای گوشتی.
|
صفات تیمارها |
ضریب تبدیل غذایی |
||||
|
آغازین |
رشد |
پایانی1 |
پایانی2 |
کل دوره |
|
|
هیومات سدیم(درصد) |
|||||
|
صفر |
32/1 |
61/1 |
a 90/1 |
a 355/2 |
90/1 a |
|
35/0 |
26/1 |
55/1 |
b 65/1 |
b116/2 |
75/1 b |
|
45/0 |
25/1 |
57/1 |
ab 84/1 |
ab 271/2 |
87/1 a |
|
SEM |
70/0 |
13/0 |
66/23 |
27/0 |
15/0 |
|
P - value |
36/0 |
07/0 |
05/0 |
01/0 |
003/0 |
|
پروبیوتیک(درصد) |
|||||
|
صفر |
29/1 |
58/1 |
82/1 |
27/2 |
87/1 |
|
02/0 |
26/1 |
57/1 |
77/1 |
23/2 |
82/1 |
|
P - value |
45/0 |
37/0 |
42/0 |
55/0 |
14/0 |
|
SEM |
03/0 |
01/0 |
05/0 |
04/0 |
02/0 |
|
اثرات متقابل (هیومات سدیم در پروبیوتیک) |
|||||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
35/1 |
65/1 |
88/1 |
34/2 |
92/1 |
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
30/1 |
57/1 |
92/1 |
37/2 |
89/1 |
|
سطح 35/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
29/1 |
55/1 |
74/1 |
16/2 |
80/1 |
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح 02/0 پروبیوتیک |
23/1 |
56/1 |
57/1 |
08/2 |
72/1 |
|
سطح 45/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
25/1 |
56/1 |
87/1 |
30/2 |
89/1 |
|
سطح 45/0 هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
26/1 |
58/1 |
80/1 |
25/2 |
85/1 |
|
SEM |
50/0 |
02/0 |
1/0 |
07/0 |
04/0 |
|
P - value |
80/0 |
09/0 |
53/0 |
75/0 |
74/0 |
*میانگینهای با حداقل یک اندیس متفاوت در هر ستون اختلاف آماری معنیداری با همدیگر در سطح احتمال 5 درصد دارند.
جدول 4. اثرات سطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک و اثرات متقابل آنها بر تلفات، وزن زنده و شاخص تولید در جوجههای گوشتی.
|
صفات تیمارها |
تلفات (درصد) وزن زنده پایان (گرم) |
وزن زنده (گرم) |
شاخص تولید |
|||||||||
|
آغازین |
رشد |
پایانی1 |
پایانی2 |
کل دوره |
آغازین |
رشد |
پایانی1 |
پایانی2 (نهایی) |
||||
|
هیومات سدیم (درصد) |
||||||||||||
|
صفر |
00/0 |
12/0 |
25/0 |
25/0 |
62/0 |
5/209 |
1/802 |
4/1640 |
b2/2378 |
15/277b |
||
|
35/0 |
00/0 |
12/0 |
00/0 |
0 |
12/0 |
3/202 |
8/776 |
5/1665 |
a7/2515 |
4/318a |
||
|
45/0 |
13/0 |
25/0 |
00/0 |
0 |
37/0 |
0/198 |
7/778 |
7/1622 |
ab9/2434 |
3/289b |
||
|
SEM |
51/4 |
23/0 |
0/23 |
10/0 |
22/0 |
8/24 |
28/0 |
4/69 |
2/688 |
99/0 |
||
|
P -value |
38/0 |
74/0 |
16/0 |
16/0 |
31/0 |
22/0 |
37/0 |
45/0 |
05/0 |
002/0 |
||
|
پروبیوتیک (درصد) |
||||||||||||
|
صفر |
08/0 |
33/0 |
08/0 |
08/0 |
58/0 |
6/201 |
34/791 |
5/1644 |
5/2435 |
6/289 |
||
|
02/0 |
00/0 |
00/0 |
08/0 |
08/0 |
16/0 |
0/205 |
43/780 |
2/1641 |
3/2450 |
3/300 |
||
|
SEM |
06/0 |
11/0 |
08/0 |
08/0 |
18/0 |
7/3 |
25/11 |
3/19 |
0/30 |
9/5 |
||
|
P -value |
33/0 |
04/0 |
1 |
1 |
12/0 |
51/0 |
50/0 |
90/0 |
73/0 |
21/0 |
||
|
اثرات متقابل (هیومات سدیم در پروبیوتیک) |
||||||||||||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
00/0 |
25/0 |
25/0 |
25/0 |
75/0 |
4/204 |
62/813 |
6/1663 |
12/2421 |
8/280 |
||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
00/0 |
00/0 |
25/0 |
25/0 |
50/0 |
6/214 |
66/790 |
1/1617 |
25/2335 |
5/273 |
||
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
00/0 |
25/0 |
00/0 |
00/0 |
25/0 |
5/206 |
26/791 |
1/1675 |
88/2459 |
3/303 |
||
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح 02/0 پروبیوتیک |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
1/198 |
31/762 |
8/1655 |
48/2571 |
4/333 |
||
|
سطح 45/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
25/0 |
5/0 |
00/0 |
00/0 |
75/0 |
7/193 |
13/769 |
7/1594 |
55/2425 |
7/284 |
||
|
سطح 45/0 هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
4/202 |
32/788 |
6/1650 |
26/2444 |
1/293 |
||
|
SEM |
1/0 |
2/0 |
10/0 |
10/0 |
3/0 |
4/6 |
5/19 |
5/33 |
0/52 |
2/10 |
||
|
P -value |
38/0 |
74/0 |
1 |
1 |
66/0 |
29/0 |
42/0 |
30/0 |
19/0 |
21/0 |
||
*میانگینهای با حداقل یک اندیس متفاوت در هر ستون اختلاف آماری معنیداری با همدیگر در سطح احتمال 5 درصد دارند.
جدول 5. تأثیرسطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک و اثرات متقابل آنها بر وزن نسبی لاشه و اجزای آن (درصد).
|
صفات تیمارها |
لاشه |
ران |
سینه |
چربی بطنی |
|
هیومات سدیم (درصد) |
||||
|
صفر |
b08/72 |
22/20 |
41/24 |
a60/1 |
|
35/0 |
29/74a |
80/20 |
90/24 |
b96/0 |
|
45/0 |
43/73 ab |
80/19 |
07/27 |
ab36/1 |
|
SEM |
52/0 |
77/0 |
02/1 |
14/0 |
|
P - value |
03/0 |
67/0 |
18/0 |
04/0 |
|
پروبیوتیک (درصد) |
||||
|
صفر |
62/72 |
54/20 |
41/24 |
a52/1 |
|
02/0 |
92/72 |
00/20 |
90/24 |
b09/1 |
|
SEM |
42/0 |
63/0 |
07/27 |
11/0 |
|
P - value |
051/0 |
56/0 |
02/1 |
03/0 |
|
اثرات متقابل (هیومات سدیم در پروبیوتیک) |
||||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
38/70 |
00/21 |
29/25 |
83/1 |
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح02/0پروبیوتیک |
78/73 |
44/19 |
53/23 |
38/1 |
|
سطح 35/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
08/74 |
77/20 |
94/25 |
29/1 |
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح02/0 پروبیوتیک |
50/74 |
83/20 |
86/23 |
62/0 |
|
سطح 45/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
39/73 |
86/19 |
77/26 |
45/1 |
|
سطح 45/0 هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
48/73 |
75/19 |
37/27 |
26/1 |
|
SEM |
74/0 |
09/1 |
45/1 |
20/0 |
|
P - value |
07/0 |
73/0 |
61/0 |
36/0 |
*میانگینهای با حداقل یک اندیس متفاوت در هر ستون اختلاف آماری معنیداری با همدیگر در سطح احتمال 5 درصد دارند.
جدول 6. تاثیرسطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک و اثرات متقابل آنها بر وزن نسبی اندامهای داخلی(درصد).
|
صفات تیمارها |
روده |
کبد |
قلب |
سنگدان |
پیش معده |
لوزالمعده |
روده کور |
|
|
هیومات سدیم (درصد) |
||||||||
|
صفر |
19/5a |
19/2 |
51/0 |
26/2 |
35/0 |
20/0 |
67/0 |
|
|
35/0 |
b77/3 |
22/2 |
50/0 |
16/2 |
37/0 |
22/0 |
54/0 |
|
|
45/0 |
b30/4 |
33/2 |
55/0 |
44/2 |
39/0 |
21/0 |
62/0 |
|
|
SEM |
24/0 |
10/0 |
03/0 |
18/0 |
01/0 |
01/0 |
05/0 |
|
|
P - value |
002/0 |
60/0 |
42/0 |
57/0 |
30/0 |
71/0 |
33/0 |
|
|
پروبیوتیک (درصد) |
||||||||
|
صفر |
a95/4 |
33/2 |
50/0 |
30/2 |
36/0 |
23/0 |
64/0 |
|
|
02/0 |
b89/3 |
16/2 |
54/0 |
27/2 |
37/0 |
20/0 |
58/0 |
|
|
SEM |
19/0 |
08/0 |
02/0 |
15/0 |
01/0 |
01/0 |
04/0 |
|
|
P - value |
001/0 |
15/0 |
25/0 |
91/0 |
73/0 |
13/0 |
41/0 |
|
|
اثرات متقابل (هیومات سدیم در پروبیوتیک) |
||||||||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
98/5 |
15/2 |
53/0 |
27/2 |
32/0 |
22/0 |
80/0 |
|
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
40/4 |
22/2 |
50/0 |
25/2 |
37/0 |
19/0 |
54/0 |
|
|
سطح 35/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
33/4 |
27/2 |
47/0 |
42/2 |
40/0 |
25/0 |
56/0 |
|
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح 02/0 پروبیوتیک |
22/3 |
18/2 |
54/0 |
90/1 |
33/0 |
20/0 |
52/0 |
|
|
سطح 45/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
55/4 |
58/2 |
51/0 |
21/2 |
37/0 |
22/0 |
56/0 |
|
|
سطح 45/0 هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
06/4 |
08/2 |
59/0 |
67/2 |
41/0 |
21/0 |
68/0 |
|
|
SEM |
34/0 |
14/0 |
04/0 |
26/0 |
02/0 |
02/0 |
08/0 |
|
|
P - value |
30/0 |
15/0 |
33/0 |
22/0 |
08/0 |
64/0 |
10/0 |
|
*میانگینهای با حداقل یک اندیس متفاوت در هر ستون اختلاف آماری معنیداری با همدیگر در سطح احتمال 5 درصد دارند.
جدول 7. تاثیر سطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک و اثرات متقابل آنها بر وزن نسبی اندامهای دخیل در ایمنی(درصد) و واکنش به SRBC و تیرآنتی بادی بر علیه واکسن نیوکاسل و آنفلوانزا (لگاریتم در مبنای 2).
|
صفات تیمارها |
طحال |
تیموس |
بورس |
SRBC |
IgG |
IgM |
نیوکاسل |
آنفولانزا |
|
هیومات سدیم(درصد) |
||||||||
|
صفر |
12/0 |
2/0 |
08/0 |
b 33/4 |
b50/1 |
83/2 |
67/2 |
50/5 |
|
35/0 |
12/0 |
3/0 |
06/0 |
b 83/4 |
a 17/2 |
67/2 |
17/3 |
17/5 |
|
45/0 |
11/0 |
28/0 |
05/0 |
a 83/5 |
a 83/2 |
00/3 |
33/3 |
17/5 |
|
SEM |
01/0 |
03/0 |
02/0 |
25/0 |
30/0 |
28/0 |
25/0 |
27/0 |
|
P - value |
92/0 |
10/0 |
54/0 |
0041/0 |
02/0 |
72/0 |
19/0 |
61/0 |
|
پروبیوتیک (درصد) |
||||||||
|
صفر |
12/0 |
24/0 |
07/0 |
a 67/4 |
11/2 |
56/2 |
11/3 |
11/5 |
|
02/0 |
11/0 |
28/0 |
06/0 |
b 33/5 |
22/2 |
11/3 |
00/3 |
44/5 |
|
SEM |
01/0 |
02/0 |
1/0 |
20/0 |
25/0 |
24/0 |
21/0 |
22/0 |
|
P - value |
92/0 |
29/0 |
54/0 |
04/0 |
75/0 |
12/0 |
71/0 |
30/0 |
|
اثرات متقابل (هیومات سدیم در پروبیوتیک) |
||||||||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
13/0 |
15/0 |
11/0 |
00/4 |
67/1 |
33/2 |
00/3 |
67/5 |
|
سطح صفر هیومات سدیم×سطح 02/0پروبیوتیک |
10/0 |
24/0 |
05/0 |
67/4 |
33/1 |
33/3 |
33/2 |
33/5 |
|
سطح 35/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
12/0 |
25/0 |
06/0 |
67/4 |
00/2 |
67/2 |
00/3 |
67/4 |
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح02/0 پروبیوتیک |
10/0 |
34/0 |
06/0 |
00/5 |
33/2 |
67/2 |
33/3 |
67/5 |
|
سطح 45/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
10/0 |
30/0 |
05/0 |
33/5 |
67/2 |
67/2 |
33/3 |
00/5 |
|
سطح 45/0 هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
11/0 |
26/0 |
06/0 |
33/6 |
00/3 |
33/3 |
33/3 |
33/5 |
|
SEM |
02/0 |
04/0 |
02/0 |
360/0 |
430/0 |
41/0 |
36/0 |
39/0 |
|
P - value |
59/0 |
3/0 |
43/0 |
66/0 |
67/0 |
48/0 |
39/0 |
26/0 |
*میانگینهای با حداقل یک اندیس متفاوت در هر ستون اختلاف آماری معنیداری با همدیگر در سطح احتمال 5 درصد دارند.
جدول 8. تأثیرسطوح مختلف هیومات سدیم و پروبیوتیک و اثرات متقابل آنها بر فراسنجههای مورفولوژیکی روده (میکرومتر).
|
صفات تیمارها |
طول ویلی |
عرض ویلی |
عمق کریپت |
طول ویلی به عمق کریپت |
|
هیومات سدیم (درصد) |
||||
|
صفر |
b20/1041 |
91/183 |
a00/126 |
c26/8 |
|
35/0 |
50/1187a |
50/183 |
b33/113 |
a55/10 |
|
45/0 |
00/1127a |
25/176 |
b83/115 |
b83/9 |
|
SEM |
63/26 |
44/2 |
11/2 |
17/0 |
|
P - value |
007/0 |
08/0 |
002/0 |
0001/0 |
|
پروبیوتیک (درصد) |
||||
|
صفر |
b33/1020 |
b83/170 |
a22/122 |
b35/8 |
|
02/0 |
a28/1217 |
a61/191 |
b55/114 |
a75/10 |
|
SEM |
74/21 |
99/1 |
72/1 |
14/0 |
|
P - value |
0001/0 |
0001/0 |
008/0 |
0001/0 |
|
اثرات متقابل (هیومات سدیم در پروبیوتیک) |
||||
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
b66/1041 |
b66/170 |
a33/126 |
c24/8 |
|
سطح صفر هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
b16/1042 |
a16/197 |
a66/125 |
c29/8 |
|
سطح 35/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
b66/1036 |
bc83/166 |
a33/117 |
b85/8 |
|
سطح 35/0 هیومات سدیم× سطح 02/0 پروبیوتیک |
a33/1338 |
a16/200 |
b33/109 |
a26/12 |
|
سطح 45/0هیومات سدیم× سطح صفر پروبیوتیک |
b66/982 |
bc00/175 |
a00/123 |
c96/7 |
|
سطح 45/0 هیومات سدیم× سطح 02/0پروبیوتیک |
a33/1271 |
bc50/177 |
b66/108 |
a70/11 |
|
SEM |
67/37 |
46/3 |
98/2 |
24/0 |
|
P - value |
002/0 |
002/0 |
11/0 |
0001/0 |
*میانگینهای با حداقل یک اندیس متفاوت در هر ستون اختلاف آماری معنیداری با همدیگر در سطح احتمال 5 درصد دارند.
عملکرد رشد:شاخصهای عملکردی جوجههای گوشتی در نتیجه مصرف 35/0 درصد از هیومات سدیم و 02/0 درصد از پروبیوتیک در جیره غذایی بهبود نشان داد. مطالعات Korenekova وSkalicka در سال 2016 نشان داد که استفاده از یک کیلوگرم هیومات سدیم در تن جیره غذایی جوجههای گوشتی اثرات مثبتی بر افزایش وزن و رشد جوجهها دارد (35). در آزمایش دیگری که توسط Kocabagliو همکاران در سال 2002 انجام شد، معلوم گردید که مصرف 25/0 درصد هیومیک اسید از سن صفر الی 42 روزگی جوجههای گوشتی باعث بهبود ضریب تبدیل غذایی میگردد. همچنین مواد مذکور در اواخر دوره پرورش باعث بهبود رشد در جوجههای گوشتی میگردد که نتایج این تحقیقات با یافتههای آزمایش حاضر همخوانی دارد(21). لیکن مطالعات Rath و همکاران در سال 2006 نشان داد که مصرف هیومیک اسید در تغذیه جوجههای گوشتی باعث کاهش رشد بدون اثرات مضر بر سلامت پرندگان میگردد که این اثر ناشی از مصرف بالای هیومیک اسید در جیرههای غذایی است(31)، چرا که مطالعات نشان داده مصرف مقادیر زیاد هیومیک اسید باعث کاهش خوراک مصرفی در جوجههای گوشتی میگردد. نتایج حاصل از آزمایش حاضر با این یافته مطابقت داشت، به نظر میرسد علت اصلی بهبود عملکرد رشد در جوجههای گوشتی به هنگام مصرف مواد هیومیکی ناشی از اثرات این مواد در بهبود هضم و جذب پروتئین و عناصر معدنی است (35، 23). لیکن مطالعات Edmonds و همکاران در سال 2014 نشان داد که مصرف هیومیک اسید در جوجههای گوشتی در اواسط تابستان، اثراتی بر عملکرد و ضریب تبدیل غذایی ندارد(8)، که در تناقض با نتایج مطالعه حاضر است، عدم تطابق نتایج مطالعه حاضر با سایر یافتهها، احتمالا ناشی از تفاوت در نوع ترکیبات تشکیل دهنده مکملهای غذایی هیومیکی، نحوه و میزان مصرف و روشهای تولید و فرآوری آنها است. در این مطالعه اثرات متقابلی در خصوص عملکرد و رشد، ما بین هیومات سدیم و پروبیوتیک مشاهده نشد که این یافته در توافق با نتایج Sahin و همکاران در سال 2011 بود(34). چون در مطالعه آنها نیز استفاده از یک گرم در کیلوگرم هیومات سدیم و 5/0 گرم پروبیوتیک در کیلوگرم جیره غذایی بلدرچین ژاپنی اثرات متقابلی مشاهده نگردید.
لاشه و وزن نسبی اندام های داخلی: وزن نسبی لاشه و چربی بطنی تحت تاثیر اثرات افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم قرار داشت. به طوری که درصد لاشه در گروه دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم نسبت به گروه شاهد از لحاظ آماری بیشتر بود. همچنین میزان چربی حفره بطنی تحت تاثیر مصرف پروبیوتیک و هیومات سدیم قرار داشت. بهطوری که در تیمار مصرف کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم درصد چربی بطنی نسبت به گروه شاهد کمتر بود. لیکن Nagaraju و همکاران در سال2014 به هنگام استفاده از هیومیک اسید در جیره غذایی جوجههای گوشتی در کل دوره پرورش صفر الی 42 روزگی نشان دادند که مصرف سطوح مختلف هیومیک اسید تأثیری بر درصد لاشه و چربی حفره بطنی ندارد(26)، همچنین نتایج آزمایشات Sahin و همکاران در سال 2011 نشان داد که افزودن هیومات و پروبیوتیک به صورت ترکیبی و جداگانه اثراتی بر صفات لاشه ندارد، که در تضاد با نتایج مطالعه حاضر است(34). با این حال، Parksدر سال 2001 به هنگام استفاده از 1/0 درصد هیومیک اسید در جیره غذایی بوقلمونها کاهش چربی حفره بطنی را گزارش کرد که این نتیجه مطابق با نتایج مطالعه حاضر در خصوص اثرات هیومات سدیم بر کاهش درصد چربی حفره بطنی میباشد(28). مطالعات Jafari Ahangari و همکاران در سال 2013 نشان داد که استفاده از پروبیوتیک در جیره غذایی جوجههای گوشتی باعث کاهش میزان چربی حفره بطنی و بهبود کیفیت لاشه میگردد(15). همچنین در نتیجه مصرف هیومات سدیم در این آزمایش درصد چربی حفره بطنی در جوجههای گوشتی کاهش یافت. یکی از دلایل اصلی آن کاهش مصرف خوراک به هنگام استفاده از سطوح بالای هیومات سدیم در جیره غذایی است، چون سطوح بالا منجر به کاهش اشتها و مصرف کمتر خوراک در جوجههای گوشتی میگردد(31). با توجه به این که در آزمایش حاضر، وزن نسبی روده به هنگام استفاده از هیومات سدیم و پروبیوتیک کمتر از گروه شاهد بود، درصد امعاء و احشاء داخلی لاشه کمتر شده، درصد لاشه افزایش یافت. افزون بر این، یکی از دلایل کاهش چربی حفره بطنی به هنگام مصرف پروبیوتیک در جیره غذایی نقش پروبیوتیکها در کاهش سنتز چربی و کلسترول به هنگام استفاده در تغذیه جوجههای گوشتی است. باکتریهای پروبیوتیکی میتوانند با هیدرولیز نمودن اسیدهای صفراوی، هضم و جذب چربیها را در روده کاهش داده، از این راه، ضمن کاهش میزان کلسترول خون، منجر به کاهش میزان انباشت چربی در لاشه میگردند (12). اثرات افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم به صورت جداگانه و یا ترکیبی به غیر از وزن نسبی روده کوچک، سایر اندامهای داخلی تحت تأثیر اثرات افزودن این مکملها قرار نگرفتند، لیکن وزن نسبی روده در تیمار دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم از لحاظ آماری کمتر از گروه شاهد بود. Khajaviو همکاران در سال 2015 نشان دادند که استفاده از مکمل ورمی هوموس بهعنوان منبع هیومیک اسید در جیره غذایی جوجههای گوشتی وزن نسبی اندام های داخلی تحت تأثیر سطوح مختلف این فرآورده قرار ندارد(19). همچنین Nagaraju و همکاران در سال 2014 نشان دادند که استفاده از سطوح مختلف هیومیک اسید تاثیری بر وزن نسبی اندامهای داخلی ندارد(27)، این نتایج در توافق با نتایج مطالعه حاضر است. با توجه به این که رابطه مستقیمی بین وزن اندامها و سطح فعالیت آنها وجود دارد، مشاهده وزن مشابه در اندامهای داخلی پرندگان در گروههای آزمایشی مختلف نشانگر فعالیت سوخت و سازی قابل مقایسه در آنها است، به بیان دیگر افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم موجب تغییر قابل توجه در کارکرد اندامهای داخلی نشد. میزان تیتر آنتی بادی در واکنش به سلول گلبول های قرمز سرم گوسفندی و همچنین میزان ایمنوگلوبولین نوع G تحت تاثیر اثرات افزودن هیومات سدیم و پروبیوتیک قرار داشت، بهطوری که بیشترین میزان تیتر SRBC و ایمنوگلوبولین نوع G در گروههای دریافت کننده سطح 45/0 درصد هیومات سدیم و 02/0 درصد پروبیوتیک در جیره حاصل گردید. هیومیک اسید به لحاظ یافتههای پیشین ترکیبی با پتانسیل قوی در بهبود سیستم ایمنی بدن میباشد(16،17،20). همچنین مواد هیومیکی به عنوان موادی با خصوصیات ضد میکروبی شناخته میشوند و توانایی محدود کردن فعالیت برخی گونههای باکتریای را دارند (32). در مطالعهای مشابه، Nagaraju و همکاران در سال 2014 عنوان کردند که مصرف 1/0 درصد هیومات به جیره غذایی جوجههای گوشتی مخصوصا در جیرههای با غلظت مواد مغذی کمتر و عاری از آنتی بیوتیک میزان تیتر آنتی بادی علیه نیوکاسل و گامبورو را افزایش داده و میتواند ایمنی و عملکرد را بهبود دهد (27) که در توافق با نتایج مطالعه حاضر است. Salim و همکاران در سال 2013 نشان دهند که پروبیوتیک اثرات سودمندی بر پاسخ ایمنی جوجههای گوشتی دارد، این محققین دریافتند که در جوجه های تغذیه شده با پروبیوتیک، تعداد گلبولهای سفید، منوسیتها و ایمنوگلوبولینهای خون در مقایسه با گروه شاهد، افزایش نشان میدهند (32). Rahimi و Khaksefidi در سال 2006 گزارش کردند که سطوح 1/0 درصد از پروبیوتیک باعث افزایش معنیدار شمار گلبولهای سفید خون و کاهش معنیدار نسبت هتروفیل به لنفوسیت در شرایط استرس میشود که این عوامل در کاهش استرس پرندگان مهم می‌باشند (30). بنابراین تقویت سیستم ایمنی در جوجههای گوشتی در مطالعه حاضر در نتیجه اثرات همکوشی هیومات سدیم و پروبیوتیک بوده و میتواند نقش موثری در بهبود سیستم ایمنی در جوجههای گوشتی در جیرههای عاری از آنتی بیوتیک باشد.
فراسنجههای مورفولوژیکی روده: فراسنجههای مورفولوژیکی روده از قبیل طول ویلی، عرض ویلی، عمق کریپت، طول ویلی به عمق کریپت تحت تاثیر اثرات اصلی افزودن پروبیوتیک و هیومات سدیم و اثرات متقابل بین آنها قرار داشت، به طوری که طول ویلی، عرض ویلی و طول ویلی به عمق کریپت در تیمارهای دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم نسبت به گروه شاهد بیشتر و عمق کریپت در تیمارهای دریافت کننده پروبیوتیک و هیومات سدیم نسبت به گروه شاهد از لحاظ آماری کمتر بود، طول ویلی و عمق کریپت تحت تاثیر اثرات متقابل پروبیوتیک و هیومات سدیم قرار داشت. طول و ویژگیهای مورفولوژیک روده میتواند میزان جذب مواد مغذی را تحت تاثیر قرار دهد (26،30). مصرف پروبیوتیکها در جیره غذایی جوجههای گوشتی باعث بهبود خصوصیات مرفولوژیکی روده و بهبود هضم و جذب در دستگاه گوارش میگردند (3،26). نتایج مطالعات نشان داده که مکمل سازی جیرههای غذایی جوجههای گوشتی با مواد هیومیک باعث افزایش فعالیت آنزیمهای گوارشی، افزایش طول ویلیها، سطح جذب روده و در نهایت بهبود قابلیت هضم و جذب مواد مغذی میگردد (22). همچنین Ahmadi و Karimi Toshizi در سال2016 با استفاده از سطوح مختلف ورمی هوموس بهعنوان ماده هیومیک نشان داد که مصرف 6/0 درصد از این ترکیب باعث بهبود شاخصهای مورفولوژیکی روده در بلدرچین ژاپنی میگردد، این نتایج با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (1). به همین خاطر است که در کشورهای اروپایی به علت اثرات مواد هیومیکی بر فراسنجههای مورفولوژیکی روده از آنها به عنوان ضد اسهال، ضد درد و تقویت کننده سیستم ایمنی در بخش دامپزشکی استفاده میگردد و استفاده از ترکیبات هیومیک همراه با اقدامات امنیت زیستی، میتواند ابزار قدرتمندی جهت حفظ سلامتی دستگاه گوارش طیور باشد و به طبع آن عملکرد را بهبود بخشد (23). فلذا به نظر می رسد بهبود خصوصیات مورفولوژیکی دستگاه گوارش در مطالعه حاضر ناشی از تجمیع اثرات مصرف همزمان هیومات سدیم و پروبیوتیک در تغذیه جوجههای گوشتی است.
نتیجه‌گیری نهایی: با توجه به اینکه مصرف 35/0 درصد هیومات سدیم و 02/0 درصد پروبیوتیک منجر به بهبود شاخص کارآیی تولید،کاهش چربی حفره بطنی و فراسنجههای مورفولوژیکی روده میگردد استفاده از این سطوح در جیره غذایی جوجههای گوشتی توصیه میگردد.
نویسندگان مقاله از شرکت گلسنگ کویر یزد، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل و معاونت محترم پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل به خاطر تامیــن منابع مالی پژوهش تشکر و سپاسگزاری میکنند.
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.
)
