Document Type : Pharmacology & Toxicology
Authors
1 Department of Comparative Biosciences, Faculty of Vet Med
2 Department of Food Hygeine, Faculty of Vet Med
Abstract
Keywords
داروهای ضدباکتریایی از مهمترین داروهایی مورد استفاده در صنعت پرورش دام و طیور و از جمله در گله‌های گاو شیری است که به منظور درمان، کنترل و پیشگیری از بیماری‌های عفونی و همچنین تضمین سلامت دام و کیفیت فرآورده‌های غذایی به کار می‌روند. از طرف دیگر شیر، گوشت و فرآورده‌های آن‌ها نقش بسیار مهمی در تغذیه و رشد انسان دارند. مصرف بی رویه، و کنترل نشده این گونه ترکیبات می‌تواند پیامدهایی در حیوانات مولد غذا و محیط پیرامون آن‌ها بطور مستقیم یا غیر مستقیم داشته باشند، از جمله ایجاد و گسترش مقاومت‌های میکروبی نسبت به داروها در جمعیت‌های باکتریایی بیماری‌زا و غیر بیماری‌زا که در معرض این داروها قرار می‌گیرند. این افزایش شیوع مقاومت‌های دارویی نه تنها در دام‌های همان گله می‌تواند منتشر شود بلکه می‌تواند به دام‌های دیگر و یا انسان هم انتقال یابد. برخی از مخاطرات ناشی از مواجهه مستمر اجرام میکروبی با ترکیبات ضد باکتریایی در انسان و دام می‌تواند بصورت عدم موفقیت در درمان‌های اولیه با آنتی بیوتیک، محدود شدن دامنه اثربخشی داروهای ضد میکروبی قابل استفاده ظاهر شود و در نتیجه سبب افزایش وخامت و گسترش بیماری‌های عفونی، مدت بستری شدن بیماران، درصد مرگ و میر بیماران و افزایش هزینه‌های درمانی در انسان و دام گردد (3،6،7،15).
علاوه بر مسئله بروز مقاومت‌های میکروبی، مشکل بقایای دارویی در فرآورده‌های با منشاء دامی نیز از نظر بهداشت انسانی بسیار حائز اهمیت است. امروزه گسترش انتشار اطلاعات در خصوص عوارض ناشی از بقایای دارویی و نگرانی‌های روزافزون جوامع انسانی در خصوص پیامدهای ناشی از مصرف این داروها در دام‌های مولد غذا، اطمینان مصرف کنندگان به سلامت مواد غذایی با منشاء دامی را کاهش داده و در نتیجه اثرات زیان باری در تجارت جهانی فرآورده‌های غذایی و سلامت افراد جامعه بجا گذاشته است. بر این اساس، توصیه‌های اکید برای کاهش مصرف داروهای ضدمیکروبی و محدود نمودن کاربرد این گونه داروها در حیوانات سالم توسط سازمان‌های بهداشتی در سطح جهان وجود دارد (1،4،10).
در این زمینه گزارش‌هایی در خصوص میزان و نحوه مصرف داروهای ضدباکتریایی و روند تغییرات آن در برخی از کشورها ارائه شده است با این حال، برای به دست آوردن اطلاعات معتبر و تجزیه و تحلیل دقیق تر داده ها، مسئولان بهداشتی کشورهای مختلف جهان به ضرورت ایجاد و توسعه ساز و کارهای لازم برای پایش مصرف اینگونه داروها به ویژه در دام‌های مولد غذا، اذعان دارند (1،10،14،17).
با عنایت به موضوع مهم ارتباط مصرف داروهای ضدباکتریایی در دام‌ها و بهداشت عمومی و نظر به اینکه تاکنون مطالعات گسترده و یا اطلاعات چندانی درمورد الگو و وضعیت مصرف داروهای ضد باکتریایی رایج در دام و طیور کشور از جمله در گاوداری‌های شیری استان قم وجود ندارد، مطالعه حاضر برای دستیابی به یک برآوردی از وضعیت مصرف این دسته داروها در گاوداری‌های شیری این استان و میزان رعایت نکات مرتبط با بهداشت عمومی انجام گرفت.
در ابتدا پرسشنامه طرح پژوهشی تهیه و با هماهنگی و همکاری اداره کل و شبکه‌های دامپزشکی استان قم نسبت به جمع آوری اطلاعات و تکمیل پرسشنامه‌ها توسط مجریان طرح بطور حضوری در محل واحدهای گاوداری شیری استان اقدام گردید.
در این طرح در مجموع 100 واحد گاوداری شیری از کل 591 واحد گاوداری‌های شیری موجود در استان قم با توجه به ناحیه جغرافیایی محل استقرار گاوداری‌های شیری (جنوب، غرب، و مرکزی) و تراکم واحدهای گاوداری در هر ناحیه مورد بررسی قرار گرفت.
ناحیه جنوب شامل کهک، فردو، نیزار، کرمچگان، نوفل لوشاتو و ورجان با آب و هوای نسبتاً خنک و کوهستانی بود. ناحیه غرب شامل جعفرآباد، طغرود و گازران و همچنین خلجستان، قاهان، دستجرد و راهجرد شرقی بود. در نهایت ناحیه بزرگ و مرکزی استان شامل قم، قنوات، جمکران، قمرود، شهرک لبن، جاده کاشان، چاله هفته، والیجرد و قلعه صدری بود.
انتخاب واحدها از روی لیست گاوداری‌های موجود هر ناحیه که بر اساس تعداد گاو (گاوداری کوچک، متوسط و بزرگ) دسته بندی شده بودند بطور تصادفی صورت گرفت.
متغیرهای مورد نظر شامل تعداد کل دام‌های گله، تعداد گاوهای دوشا، میزان تولید شیر، انواع داروهای ضد باکتریایی و پمادهای پستانی مصرفی و میزان رضایت از نتیجه درمان با هر یک از این داروها، همچنین یک سری سوالات در مورد مدیریت بهداشتی گله و میزان توجه به بقایای این داروها در فرآورده‌های دامی بود از جمله: نحوه برخورد واحدهای گاوداری با شیرهای حاصل از دام‌های مبتلا به ورم پستان یا بیماری‌های عفونی دیگر که با داروهای ضد باکتریایی درمان می‌شدند و همچنین نحوه برخورد با دام‌هایی که به درمان به آنتی بیوتیک‌ها پاسخ نمی‌دادند و به کشتارگاه اعزام می‌شدند.
در خاتمه داده‌های به دست آمده، طبقه بندی شد و داده‌های حاصل از طرح در یک سال منتهی به زمان جمع آوری آن‌ها، با استفاده از نرم افزار Microsoft Office Excel 2007 و SPSS Version 16 و بهره گیری از روش آنالیز واریانس یک طرفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
اطلاعات استخراج شده از پرسش نامه‌های تکمیل شده مربوط به گاوداری‌های سه ناحیه استان قم در جداول 1 تا 3 آمده است. جدول 1 فراوانی گاوداری‌های شیری موجود و گاوداری‌های شیری نمونه گیری شده در نواحی مختلف استان را نشان می‌دهد. همچنین در این جدول میزان تولید شیر روزانه و میانگین سرانه تولید شیر در گاودارهای شیری مورد مطالعه آمده است. جداول 2 و 3 به ترتیب فراوانی نسبی (درصد) واحدهای گاوداری شیری مصرف کننده فرآورده‌های داروهای ضدباکتریایی و فرآورده‌های داخل پستانی رایج در نواحی سه گانه استان قم را همراه با میزان رضایت از نتیجه درمان با هر یک از این داروها نشان می‌دهند. یافته‌های دیگر مطالعه در خصوص میزان رعایت نکات بهداشتی مرتبط با مصرف داروهای ضد باکتریایی در این واحدهای گاوداری در نمودارهای 1 تا 4 به نمایش در آمده است.
جدول 1. فراوانی گاوداری‌های شیری، تعداد (درصد) گاوداری‌های نمونه گیری شده، تعداد کل گاوها (گاو دوشا) در واحدهای نمونه گیری شده و میزان تولید روزانه و میانگین سرانه شیر در نواحی سه گانه استان قم.
|
ناحیه |
تعداد واحد گاوداری شیری |
تعداد (درصد) گاوداری نمونه گیری شده |
تعداد کل گاو |
تولید روزانه شیر(لیتر) |
میانگین و انحراف معیار سرانه تولید شیر (دامنه تولید شیر) (لیتر) |
|
جنوب (کهک) |
15 |
11 (73) |
372 (136) |
1770 |
3/8 ± 13/0 (7/1-18/5) |
|
غرب (جعفرآباد) |
3 |
3 (100) |
227 (90) |
930 |
2/0 ± 10/3 (8/1-11/7) |
|
مرکزی (قم و حومه) |
573 |
86 (15) |
7804 (2846) |
36430 |
4/8 ± 12/8 (5/0-23/3) |
|
جمع کل |
591 |
100 (17) |
8403 (3072) |
39130 |
4/6 ± 12/8 (5/0-23/3) |
جدول 2. فراوانی نسبی (درصد) مصرف داروهای ضد باکتریایی رایج در واحدهای گاوداری شیری استان قم و میزان رضایت از نتایج درمان (برحسب نوع دارو).
|
ردیف |
نام دارو
|
فراوانی مصرف دارو در نواحی مختلف (درصد) |
میزان رضایت از نتیجه درمان (درصد) |
|||||
|
جنوب |
غرب |
مرکزی |
کل استان قم |
خوب |
متوسط |
ضعیف |
||
|
1 |
پنی سیلین جی |
73 |
3/33 |
0/57 |
57 |
5/89 |
0/7 |
5/3 |
|
2 |
پنی سیلین جی+ استرپتومایسین |
100 |
100 |
9/84 |
87 |
3/86 |
6/12 |
1/1 |
|
3 |
پنی سیلین جی+کانامایسین |
36 |
3/33 |
0/64 |
60 |
3/88 |
7/11 |
0 |
|
4 |
اکسی تتراسایکلین- تزریقی |
100 |
100 |
0/93 |
94 |
8/80 |
1/18 |
1/1 |
|
5 |
اکسی تتراسایکلین - بلوس |
73 |
100 |
1/43 |
47 |
1/85 |
9/14 |
0 |
|
6 |
تایلوزین |
100 |
7/66 |
5/89 |
89 |
6/87 |
0/9 |
4/3 |
|
7 |
انروفلوکساسین |
82 |
100 |
7/76 |
78 |
4/83 |
8/12 |
8/3 |
|
8 |
جنتا مایسین |
45 |
7/66 |
1/79 |
74 |
4/86 |
2/12 |
4/1 |
|
9 |
لینکواسپکتین |
27 |
7/66 |
9/70 |
66 |
9/90 |
0/3 |
1/6 |
|
10 |
سولفونامید+تری متوپریم- تزریقی |
27 |
100 |
3/66 |
62 |
2/66 |
7/17 |
1/16 |
|
11 |
سولفادیمیدین- بلوس / محلول |
27 |
7/66 |
2/58 |
54 |
2/85 |
4/7 |
4/7 |
|
12 |
تیل مایکوزین |
0 |
0 |
2/58 |
49 |
8/91 |
1/4 |
1/4 |
|
13 |
اسکور استاپ- پودر* |
27 |
3/33 |
7/26 |
27 |
5/81 |
7/3 |
8/14 |
|
14 |
نئومایسین |
0 |
3/33 |
1/22 |
19 |
100 |
0 |
0 |
|
15 |
فورازولیدون |
0 |
0 |
3/9 |
8 |
75 |
0 |
25 |
|
16 |
فلومکول** |
0 |
3/33 |
1/8 |
8 |
100 |
0 |
0 |
|
17 |
لینکومایسین |
0 |
0 |
0/7 |
6 |
100 |
0 |
0 |
|
18 |
دی هیدرواسترپتومایسین |
0 |
3/33 |
3/2 |
3 |
100 |
0 |
0 |
|
19 |
کولیستین |
0 |
0 |
5/3 |
3 |
100 |
0 |
0 |
|
20 |
کلرامفنیکل- اسپری |
82 |
3/33 |
0/21 |
27 |
3/96 |
7/3 |
0 |
* اسکوراستاپ حاوی نئومایسین سولفات + کائولین+ پکتین، ** فلومکول حاوی فلومکوئین+ کولیستین.
جدول 3. فراوانی نسبی (درصد) مصرف پمادهای داخل پستانی حاوی داروهای ضد باکتریایی در واحدهای گاوداری شیری استان قم و میزان رضایت از نتایج درمان (برحسب نوع فرآورده دارویی).
|
ردیف |
نام پماد داخل پستانی |
فراوانی مصرف فرآورده دارویی در نواحی مختلف استان (درصد) |
میزات رضایت از نتیجه درمان (درصد) |
|||||
|
جنوب |
غرب |
مرکزی |
کل استان قم |
خوب |
متوسط |
ضعیف |
||
|
1 |
پن استروزون |
64 |
0 |
6/32 |
34 |
2/88 |
8/11 |
0 |
|
2 |
تترانبالون/ مستی جت فورت |
45 |
3/33 |
4/52 |
50 |
86 |
12 |
2 |
|
3 |
لینکونئوسین ام- سی |
73 |
100 |
9/34 |
40 |
75 |
20 |
5 |
|
4 |
کلوکسالمو دی- سی |
9 |
3/33 |
1/22 |
20 |
100 |
0 |
0 |
|
5 |
کاناکلوکس دی- سی |
0 |
7/66 |
6/4 |
6 |
100 |
0 |
0 |
|
6 |
نفپنزال ام- سی |
0 |
0 |
0/7 |
6 |
3/83 |
7/16 |
0 |
|
7 |
مستی کل |
0 |
0 |
6/4 |
4 |
100 |
0 |
0 |
|
8 |
مستی کر |
0 |
0 |
3/2 |
2 |
50 |
50 |
0 |
|
9 |
کاناماست |
0 |
0 |
2/1 |
1 |
100 |
0 |
0 |
پن استروزون حاوی پنی سیلین جی پروکائین+ دی هیدرواسترپتو مایسین + دگزامتازون، تترانبالون/ مستی جت فورت حاوی تتراسایکلین+ نئومایسین+ باسیتراسین+ پردنیزولون. لینکونئوسین حاوی لینکومایسین+ نئومایسین+ پردنیزولون، کلوکسالمو حاوی کلوکساسیلین+ منو استئارات آلومینیوم، کاناکلوکس حاوی کانامایسین+کلوکساسیلین ، نفپنزال ام - سی حاوی نف سیلین+ پنی سیلین جی+ دی هیدرواسترپتومایسین، مستی کل حاوی پنی سیلین جی پروکائین + نئومایسین، مستی کر حاوی اکسی تتراسایکلین+ نئومایسین+ داکسی سایکلین+ پردنیزولون، کاناماست حاوی کانامایسین+ پنی سیلین جی+ پردنیزولون.
نمودار 1. نحوه جمع آوری و استفاده از شیر کارتیه‌های سالم در گاوهای مبتلا به ورم پستان تحت درمان با داروهای ضدباکتریایی در گاوداری‌های شیری استان قم.
نمودار 2. نحوه جمع آوری و استفاده از شیر گاوهای مبتلا به بیماری عفونی‌های غیر از ورم پستان تحت درمان با داروهای ضدباکتریایی در گاوداری‌های شیری استان قم.
نمودار 3. رویکردهای درمانی واحدهای گاوداری شیری استان قم برای کنترل ورم پستان تحت بالینی.
نمودار 4. نحوه برخورد با گاوهای بیمار در گاوداری‌های شیری استان قم که به درمان با داروهای ضدباکتریایی پاسخ نمی‌دادند و در نهایت کشتار می‌شدند.
کاربرد داروهای ضدباکتریایی در دام‌های مولد غذا از طریق پیشگیری و درمان بیماری‌های عفونی نقش مهمی در حفظ سلامت دام‌ها و میزان فرآورده‌های با منشا دامی دارد. از طرف دیگر مصرف این داروها می‌تواند مخاطراتی را نیز به همراه داشته باشد که به عنوان یک مایه نگرانی در سطوح مختلف از جمله تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و همچنین سازمان‌های مختلف بهداشتی و نظارتی در کشورهای مختلف جهان به شمار می‌رود (1،3،4،14،15).
با توجه به جدول 1 از کل گاوداری‌های شیری موجود در سه ناحیه استان قم حدود 17 درصد گاوداری‌ها در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. ناحیه مرکزی (قم و حومه) بخاطر داشتن بیشترین واحدهای گاوداری و تعداد گاو دوشا، با تولید36430 لیتر، بالاترین مقدار تولید روزانه به خود اختصاص داد. با این حال، ناحیه مرکزی با دارا بودن میانگین تولید سرانه هر گاو دوشا برابر 8/12 لیتر، تفاوت معنی داری با سایر نواحی استان نداشت (05/0<P). در یک مقایسه با میزان سرانه تولید شیر با یافته‌های یک مطالعه انجام شده در گاوداری‌های شیری استان تهران (8/25 لیتر)، این میزان سرانه تولید شیر این استان حدود نصف میزان سرانه تولید شیر در واحدهای گاوداری استان تهران می‌باشد (12) .
از طرف دیگر براساس نتایج حاصل از این طرح پژوهشی، بیش از یک سوم (35 درصد) گاوداری ها، شیر کارتیه‌های سالم گاوهای مبتلا به ورم پستان که تحت درمان با داروهای ضدباکتریایی بودند را جمع آوری کرده و به مصرف انسان می‌رساندند. همچنین 41 درصد گاوداری ها، شیر گاوهای بیمار مبتلا به عفونت‌هایی غیر از ورم پستان که با آنتی بیوتیک‌ها درمان شده بودند را جمع آوری کرده و برای مصارف انسان عرضه می‌کردند. با عنایت به موارد فوق، شیرهای جمع آوری شده از نواحی مختلف استان می‌تواند حاوی آنتی بیوتیک باشد و بخشی از شیر مصرفی انسان را در استان آلوده نماید. این موضوع می‌تواند در مطالعات بعدی در زمینه بقایای آنتی بیوتیک‌ها در شیر مورد توجه قرار گیرد. در این راستا، براساس مطالعه ای که توسط Rassouli و همکاران در سال 1390 انجام گرفت از 432 نمونه شیر پاستوریزه مصرفی شهر تهران، 418 مورد فاقد مقادیر قابل ردیابی بقایای تتراسایکلین ها، در 7 نمونه میزان بقایای این داروها در حد قابل ردیابی اما پایین تر از حد مجاز (100 میکروگرم بر لیتر) و تنها در 7 مورد (62/1 درصد) میزان بقایای این ترکیبات بیش از حد مجاز گزارش گردید (11).
همانطور که ملاحظه می‌شود فرآورده‌های تزریقی اکسی تتراسایکلین، تایلوزین و پنی سیلین جی+ استرپتومایسین به ترتیب با 94 درصد، 89 درصد و 87 درصد گاوداری ها، بیشترین درصد فراوانی مصرف را در گاوداری‌های استان قم نشان دادند. علاوه بر این، تعداد زیادی از داروهای ضدباکتریایی دیگر از جمله انروفلوکساسین و جنتامایسین نیز درصدهای مصرف قابل توجهی را در گاوداری‌های مورد مطالعه نشان دادند.
در مورد تنوع داروهای مصرفی و فراوانی میزان کاربرد آن‌ها نیز مطالعاتی صورت گرفته از جمله در مطالعه ای که در کشور سوئیس در سال 2005-2004 میلادی در مورد مصرف داروهای ضد باکتریایی در دام‌های مولد غذا انجام شده، مصرف آنتی بیوتیک‌های بتالاکتام بیشترین مصرف (37 درصد)، سپس آمینوگلیکوزیدها (18 درصد)، تتراسایکلین‌ها (14 درصد) و سولفونامیدها (11 درصد) را نشان داده است (13). همچنین در مطالعه ی دیگری مصرف داروهای ضدمیکروبی در حیوانات مختلف در کشورهای مختلف اروپایی مورد بررسی قرار گرفت. گرچه فراوانی مصرف این داروها در کشورهای مختلف تفاوت داشت اما در مجموع بیشترین داروهای ضدباکتریایی مورد استفاده در گاوها به ترتیب پنی سیلین‌ها (34 درصد)، سفالوسپورین‌ها (16 درصد)، آمینوگلیکوزیدها (9 درصد)، ماکرولیدها (9 درصد) و تتراسایکلین‌ها (8 درصد) گزارش شد (5). این مطالعات همانند مطالعه حاضر گویای آن است که داروهای خانواده بتا لاکتام (مانند پنی سیلین جی)، تتراسایکلین (مانند اکسی تتراسایکلین)، ماکرولیدها (مانند تایلوزین) و آمینوگلیکوزیدها (مانند استرپتومایسین) از داروهای پر مصرف در دامپزشکی محسوب می‌شوند.
کاربرد داروهای ضدباکتریایی در دام‌های مولد غذا و ارتباط آن با بروز و گسترش مقاومت‌های میکروبی در جمعیت‌های دامی و احتمال انتقال آن به انسان مسئله ای بحث بر انگیز بوده و هنوز وسعت و ابعاد آن بخوبی شناخته شده نیست. در این زمینه نوشته‌های منتشر شده حاکی از پائین بودن میزان دخالت داروهای ضد باکتریایی مورد استفاده در دام‌های مولد غذا در بروز مشکلات بهداشتی ناشی از مقاومت میکروبی در انسان است، گرچه ممکن است قابل اغماض و چشم پوشی نباشد. با این حال، این موضوع بسیار پیچیده و از دیدگاه صاحبنظران ضد و نقیض است، در حالی که این مسئله نیاز به رویکردهای علمی برای مطالعه دارد معمولاً بحث و جدل‌های هیجانی فراوان در این زمینه وجود داشته و دارد (2،3).
در یک مطالعه در کشور آلمان (سال 2007- 2006) میزان آنتی بیوتیک مصرفی برحسب کیلوگرم و تعداد موارد و دفعات کاربرد داروها در خوک و گاو بررسی شد. براساس نتایج این مطالعه تتراسایکلین‌ها 3/54 درصد مقدار کل مواد ضدباکتریایی مصرفی در مورد خوک‌ها تشکیل می‌دادند، در حالی که فقط 7/25 درصد کل تعداد دفعات مصرفی در خوک‌ها مربوط به تتراسایکلین‌ها بود و از نظر مقدار مصرف داروهای بتالاکتام (23 درصد) و سولفونامید و تری- متوپریم (5/10 درصد) در مراتب بعدی بودند. در مورد گاوها تتراسایکلین‌ها 1/48 درصد مقدار کل مواد ضدباکتریایی مصرفی را تشکیل می‌دادند، در حالی که فقط 1/27 درصد کل تعداد دفعات مصرفی مربوط به تتراسایکلین‌ها بود و داروهای سولفونامید و تری متوپریم (3/26 درصد) و بتالاکتام (4/16 درصد) در مراتب بعدی بودند (7).
وزارت کشاورزی آمریکا در سال 2008 گزارشی براساس مطالعات خود در زمینه مصرف داروهای ضدباکتریایی، که 17 ایالت مهم آن کشور از نظر پرورش گاو شیری انجام شده بود، منتشر کرد. این گزارش حاکی از آن بود که در مورد گاوهای شیری در طول یکسال منتهی به سال 2007، در 4/85 درصد گاوداری‌ها برای درمان ورم پستان و در 6/58 درصد برای درمان لنگش، و در 8/55 درصد گاوداری‌ها برای درمان عفونت‌های تنفسی و در 9/52 درصد برای درمان عفونت‌های تناسلی از داروهای ضدباکتریایی استفاده شده بود. در مورد داروهای اولیه ای که برای درمان ورم پستان گاوها به کار رفته بود رایج ترین داروهای مصرفی در یک سال منتهی به سال 2007 شامل سفالوسپورین‌ها (2/53 درصد)، پنی سیلین‌ها (1/19 درصد) و لینکوزامایدها (4/19 درصد) بودند. در خصوص داروهای ضدباکتریایی اولیه مورد استفاده در درمان لنگش گاوهای شیری در مطالعات فوق، رایج ترین داروهای مصرفی در یکسال منتهی به سال 2007 شامل تتراسایکلین‌ها (1/42 درصد)، سفالوسپورین‌ها (2/27 درصد)، پنی سیلین‌ها (5/19 درصد) و سولفونامیدها (2/4 درصد) بودند (16).
با توجه به جدول 3، بالاترین درصد مصرف فرآورده‌های داخل پستانی دوران شیردهی در سه ناحیه استان قم فرآورده تترانبالون/ مستی جت فورت دارای بیشترین فراوانی مصرف (50 درصد) و فرآورده‌های لینکونئوسین (40 درصد) و پن استروزون (34 درصد) در ردیف‌های دوم و سوم قرار داشتند و ترکیب کلوکسالمو، به عنوان یک فرآورده داخل پستانی دوران خشکی، با 20 درصد فراوانی مصرف، در ردیف چهارم قرار داشت. در حا لی که بر اساس گزارش یک مطالعه انجام شده در گاوداری‌های شیری استان تهران کلوکسالمو با 5/82 درصد بالاترین فراوانی مصرف، و پماد پستانی تترانبالون با 1/76 درصد و پن استروزون با 7/67 درصد در ردیف‌های بعدی فراوانی مصرف بودند (12). در ضمن، کمترین تنوع مصرف فرآورده‌های داخل پستانی مربوط به نواحی جنوب و غرب استان قم بود. به طوری که از کل 9 قلم فرآورده داخل پستانی مورد مصرف در این استان تنها 4 قلم آن مورد استفاده قرار گرفته بود. در این مورد نیز به نظر می‌رسد علت تنوع کمتر فرآورده‌های مصرفی در این نواحی بخاطر تعداد اندک واحدهای گاوداری شیری در مقایسه با ناحیه مرکزی استان باشد.
بر اساس گزارش وزارت کشاورزی آمریکا، در 1/94 درصد گاوهای شیری در سال 2007 به منظور پیشگیری از عفونت پستان از پمادهای پستانی دوره خشکی حاوی آنتی بیوتیک استفاده شده بود که در 80 درصد این مزارع رایج ترین داروها، پنی سیلین پروکائین+ دی هیدرو استرپتومایسین و سفاپیرین بودند (16).
نتایج این بررسی حاکی از گستردگی تنوع مصرف داروهای ضدباکتریایی به شکل پماد داخل پستانی بویژه در دوران شیردهی در گاوداری‌های شیری استان قم می‌باشد. با مصرف ترکیبات ضدباکتریایی در دام‌ها، یک فشار انتخابی روی جمعیت‌های باکتریایی حساس در این حیوانات ایجاد می‌شود که به تدریج به گسترش سویه‌های مقاوم اجرام میکروبی در این جمعیت‌ها می‌انجامد (3،9) .
لازم به ذکر است که اکثر واحدهای گاوداری شیری این استان (69 درصد)، گاوهای بیمار خود را که به درمان با داروهای آنتی بیوتیک پاسخ نمی‌دهند بلافاصله به کشتارگاه اعزام می‌کنند و این مسئله به نوبه خود می‌تواند از نظر حضور بقایای دارویی و مسائل بهداشتی دیگر حایز اهمیت باشد.
نکته جالبی که در این تحقیق بدست آمد میزان رضایت بالای دامپروران از نتایج درمانی حاصل از کاربرد داروهای ضد باکتریایی در دامپروری‌های مورد مطالعه بود، گرچه در مورد برخی از داروها نتایج متوسط و ضعیفی نیز گزارش شد. این موضوع می‌تواند به عنوان یک یافته مشخص این طرح، به منظور مقایسه با نتایج مطالعات بعد مورد استفاده قرار گیرد.
با توجه به نتایج این پژوهش، به نظر می‌رسد اصول کاربرد منطقی داروهای ضد باکتریایی در تعداد زیادی از گاوداری‌های این استان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. این وضعیت برخلاف دستورالعمل‌های سازمان‌های نظارتی و اجرایی در کشورهای مختلف جهان و از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا است که مصرف منطقی و مسئولانه داروهای ضدباکتریایی در دام‌های مولد غذا را به عنوان راهکار اصلی در کاهش مخاطرات بهداشت عمومی ناشی از کاربرد این داروها معرفی می‌کنند (7،8).
با توجه به اطلاعات ناقص و ناکافی در مورد میزان و نحوه مصرف داروهای ضد باکتریایی در دام‌های مولد غذا و از جمله گاوهای شیری در قریب به اتفاق کشورهای جهان و لزوم کاربرد منطقی و رعایت دستورالعمل‌های مرتبط با استفاده بهینه این داروها، نیاز به مطالعات بیشتر در زمینه‌های فوق و تصویب و اجرای مقررات سخت گیرانه برای حفظ اثر بخشی و کارآیی این داروهای بسیار مهم و حیاتی در انسان و دام و جلوگیری از گسترش مقاومت‌های باکتریایی و عوارض ناشی ار بقایای دارویی وجود دارد.
بطور خلاصه نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که تنوع مصرف داروهای ضدباکتریایی در گاوداری‌های شیری استان قم نسبتاً زیاد است و درصد بالایی از واحدهای گاوداری اصول کاربرد منطقی داروهای ضدباکتریایی و زمان منع مصرف شیر و گوشت را رعایت نمی‌کنند. این امر می‌تواند ناشی از عدم آگاهی افراد شاغل درگاوداری‌ها در زمینه کاربرد داروها و بهداشت عمومی و همچنین نظارت ناکافی از سوی شبکه‌های دامپزشکی استان باشد.
این تحقیق از محل اعتبار ویژه (گرنت) پژوهشی دانشگاه تهران انجام گردیده است (طرح شماره 665/6/220). بدینوسیله از مسئولین محترم پژوهشی دانشگاه تهران، مسئولین محترم سازمان دامپزشکی کشور و اداره کل و شبکه‌های دامپزشکی استان قم قدردانی و سپاسگزاری می‌شود.
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.
)
