Determination of Reference Value for Schirmer Tear Test (STT) Results in Caspian Horse

Document Type : Large Animal Health Management

Authors

1 Graduated from Faculty of Veterinary Medicine, Sciences and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2 Department of Clinical Sciences, Sciences and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Abstract

BACKGROUND: The Schirmer tear test (STT) is widely used in both human and veterinary ophthalmology. Two types of STTs have been developed: STT I and STT II.
OBJECTIVES: The purpose of this research was to determine the reference value for measuring tear production of the Caspian horse by using the Schirmer tear test strip.
METHODS: Twenty apparently healthy male and female Caspian horses, aged between 2 and 15 years old and weighing between 192±32 Kg were selected. After physical examination and reviewing the horse's health history and assuring their health, the Schirmer tear test was performed. To produce a higher volume of tears in horses, compared to other animal species, we used the Schirmer tear strip (Schirmer‐ Eickemeyer®, Germany), for 30 seconds instead of one minute in the lower conjunctival sac. In this study, we investigated the effect of age and gender on tear production in the Caspian horse, as well as the comparison between the left and right eyes tear production.
RESULTS: The study shows that the results of STT I in the study animals illustrated the mean±SD STT I value was 23.38±3.6 mm/min (range, 15–30 mm/30s). Based on the results of this study, the variants of age and gender had no significant effects on the STT1 results in the Caspian horses. No significant difference was noted between the amount of tear production in the left and right eyes.
CONCLUSIONS: Considering the importance of rapid diagnosis of dry eye syndrome and preventing its subsequent disorders such as Keratoconjunctivitis Sicca, the results of this study can be used as the reference value in the future to measure the amount of moisture of caspian horses of the Caspian horse.

Keywords

Full Text

مقدمه


چشم و اجزای مرتبط با آن، از پیچیده­ترین و شگفت انگیز‎ترین ساختار­ها در بدن انسان و حیوان می‌باشند. تک تک اجزای چشم برای ایجاد حس بینایی با هم مشارکت دارند. به طور کلی چشم از 3 لایه­ی فیبروزی (قرنیه و صلبیه)، عروقی (عنبیه، اجسام مژگانی و مشیمیه) و عصبی (شبکیه و اعصاب بینایی) تشکیل شده است (6). قرنیه یک ساختار شفاف در قسمت جلویی چشم است و عملکرد­هایش شامل حفاظت از محتویات داخلی چشمی، انکسار نور به دلیل حالت خمیدگی و انحنایش و انتقال نور به دلیل شفافیتش می‌باشد. عملکرد بینایی طبیعی قرینه وابسته به عملکرد درست سیستم اشکی می‌باشد چرا که اشک­ها با داشتن ایمونوگلوبین­ها، لیزوزیم و انواع و اقسام پروتئین­ها، نقش مهمی در دفاع از چشم دارند و همچنین مواد غذایی و اکسیژن را برای قرنیه فراهم می‌نمایند و باعث حفظ یکنواختی سطح قرنیه می­گردند­ (20). کاهش میزان تولید اشک می­تواند باعث افزایش احتمال ایجاد التهاب قرنیه و در نهایت آسیب­های دائمی گردد که منجر به نابینایی شود. کراتوپاتی­های تبخیری و یا کراتوپاتی­هایی که در نتیجه کاهش تولید اشک است و کراتوکنژنکتیویت سیکا (KCS) از بیماری­هایی هستند که در نتیجه­ی کاهش اشک و خشکی چشم به دلایل مختلف اتفاق می­افتد. تولید بیش از اندازه اشک می­تواند ناشی از یووئیت و یا هر گونه تحریکاتی باشد و وجود میزان زیادی از اشک در چشم می­تواند به دلیل انسداد کامل و یا انسداد بخشی از سیستم زهکشی دستگاه اشکی باشد ­(4) بنابراین اندازه‌گیری کمی میزان تولید اشک توسط نوار اشک شیرمر (STT)، یک تست تشخیصی و مولفه­ی مهم در معاینات چشمی است. تاکنون مطالعاتی در رابطه با ارزیابی میزان رطوبت چشم با استفاده از تست STT در گونه­های مختلف حیوانات اعم از دام‌های اهلی و حیات وحش انجام شده و میزان استاندارد رطوبت چشم و تولید اشک در بسیاری از گونه‎های حیوانات نیز به صورت عدد مشخص ثبت گردیده است. با توجه به تاریخچه و قدمت زیاد اسبچه خزر در کشورمان ایران که احتمال می‌رود این نژاد از تمام لحاظ منشأ جد تمام اسب‌های مدرن خونگرم امروزی باشد و به علت اهمیت اسبچه خزر به عنوان یک نژاد خالص ایرانی و همچنین با توجه به اینکه تاکنون مطالعاتی در خصوص اندازه­گیری میزان رطوبت چشم در این نژاد منحصر به فرد ایرانی انجام نشده است، بر آن شدیم که میزان قابل ارجاع رطوبت چشم اسبچه­خزر را با استفاده از تست نوار اشکی شیرمر به عنوان مقیاسی برای تشخیص بیماری‌ها و مشکلات چشمی اعم از KCS، تعیین نماییم.

مواد و روش کار

این مطالعه بر روی 20 راس اسب به ظاهر سالم و از نژاد کاسپین، شامل هر دو جنس نر و ماده انجام شد. محدوده سنی اسبچه­های خزر بین 2   تا 15 سال و وزن متوسط 32±192کیلوگرم انتخاب شد. اسبچه‌های خزر از لحاظ تاریخچه، عدم وجود هر گونه بیماری عمومی قبلی، عدم وجود هر گونه علائم بالینی ناشی از بیماری‌های چشمی، عدم مصرف هر گونه دارو اعم از داروهای خوراکی، تزریقی و موضعی چشمی و عدم مصرف هر گونه مکمل غذایی مورد بررسی قرار­گرفتند. با توجه به این که در STT1، هیچ گونه داروی بی­حسی موضعی استفاده نمی‌شود، اشک تحریکی یا رفلکسی درحین انجام تست ایجاد می­گردد و برای جلوگیری از تولید بیشتر اشک رفلکسی به صورت کاذب در نتیجه­ی دستکاری­ها و در حین معاینات چشمی،STT1 باید قبل از تمام معاینات دیگر به عنوان اولین مرحله از کل معاینات چشمی انجام گیرد. بدین منظور، در این مطالعه، یک روز قبل از انجام STT1، وضعیت طبیعی چشم‎ها توسط دستگاه افتالموسکوپ مورد معاینه قرار ­گرفت و همچنین وضعیت بینایی حیوان، تحرک کامل چشم، رنگ بافت ملتحمه، وضعیت ظاهری قرنیه و پلک سوم، حالت قرار گرفتن پلک­ها و مژه­ها، وضعیت سلامت کره چشم و اتاقک قدامی از نظر وجود خون­ریزی و معاینه­ی مردمک از لحاظ اندازه و شکل و نحوه رفلکس به نور در مقایسه با چشم دیگر و در خاتمه مشاهده­ی عدسی و کدورت احتمالی آن بررسی شد. پس از تکمیل معاینات بالینی و معاینات چشمی و احراز سلامت حیوان، در روز بعد STT1 به تنهایی برای چشم راست و چشم چپ اجرا گردید. قبل از انجام STT1، هر کدام از اسب‌ها مدت زمانی درحدود 10 الی 15 دقیقه دراتاق معاینه با صاحبش نگه داشته شدند تا آرامش لازم را به دست آورند. در STT1 هیچ‌گونه داروی موضعی چشمی اعم از داروهای گشاد کننده مردمک یا داروهای بی­حسی موضعی چشمی مورد استفاده قرار نگرفت. در این مطالعه از نوار شیرمر ساخت شرکت Eickemeyer ساخت کشور آلمان با سایز 35 در 5 میلی متر استفاده شد. هرنوار از محل بریدگی یا شکاف، تا خورده و در وسط یا 3/1 جانبی پلک پایین به مدت 30 ثانیه قرار داده شد. پس از آزمایش و ثبت ارقام مربوط به میزان رطوبت چشم، فاکتور­های جنسیت، سن و چشم چپ و راست بر میزان رطوبت چشم این اسب­ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از داده­ها توسط نرم افزار SPSS-24 و آنالیز واریانس یک طرفه و آزمون T- test مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند (05/0P˂).

نتایج

مجموع نتایج میانگین و خطای معیار حاصل از بررسی میزان رطوبت در چهل عدد چشم بیست رأس اسبچه خزر در محدوده سنی 2 تا 15 سال با میانگین سنی 86/0±3/7، از هر دو جنس نر و ماده، 6/3±38/23 میلی‌متر محاسبه گردید. میانگین و خطای معیار رطوبت چشم در جنس ماده 68/3±35/23 میلی‌متر و در جنس نر 87/0±2/23 میلی‌متر بدست آمد (نمودار 1). نتایج حاصل از آزمون آماری نشان داد که اثر فاکتور جنسیت تأثیر معنی‌داری روی اشک اسب­های مورد مطالعه نداشت. میانگین و خطای معیار میزان رطوبت در چشم چپ 87/6±3/23 میلی‌متر و در چشم راست 73/5±3/22 میلی‌متر محاسبه گردید (نمودار 2). تجزیه و تحلیل آماری یک طرفه

همچنین نشان داد که در تست نوار اشکی شیرمر اختلاف معنی­داری بین چشم­های چپ و راست اسب‌های مورد مطالعه، وجود ندارد. میانگین و خطای معیار میزان رطوبت چشم در اسب شماره 1 با سن دو سال 12/2±5/24 میلی‌متر، در اسب شماره 2 با سن سه سال 41/1±24 میلی‌متر، در سه راس اسب با سن چهار سال 97/3±3/20 میلی‌متر، در دو راس اسب با سن 5 سال 89/4±24 میلی‌متر، در دو راس اسب با سن 6 سال 7/1±75/21 میلی‌متر، در سه راس اسب با سن هفت سال 75/4±1/22 میلی متر، در دو راس اسب با سن 8 سال 16/2 ±23 میلی‌متر، در دو راس اسب با سن 10 سال 32/4 ±22 میلی متر، در یک راس اسب با سن 11 سال 82/2 ±28 میلی‌متر، در دو راس اسب با سن 12 سال 2±9/26 میلی‌متر و در یک راس اسب با سن 15 سال 7/0±5/26 میلی‌متر محاسبه گردید (نمودار 3). نتایج تجزیه و تحلیل آماری یک طرفه مشخص کرد که متغیر سن تأثیر معنی­داری بر روی میزان رطوبت چشم اسب­های مورد مطالعه ندارد.

بحث

ارزیابی کیفی سیستم تولید اشک به وسیله­ی معاینه­ی سطح چشم از نظر میزان رطوبت و ارزیابی کمی آن به وسیله تست شیرمر انجام می­شود. در مواردی که کلینیسین به کاهش میزان ترشح اشک مشکوک است، اندازه­گیری میزان تولید اشک به عنوان یک تست تشخیص مهم مد نظر قرار می­گیرد. این تست به طور گسترده‌ای در چشم ­پزشکی انسانی و دامی برای سنجش میزان تولید اشک به کار می‌رود. انجام تست نوار شیرمر 1 جهت ارزیابی سلامت قرنیه و ملتحمه بسیار اهمیت دارد. چرا که اشک نقش مهمی در تأمین سلامت قرنیه و ملتحمه ایفا می‌کنند، در نتیجه اشک باید به میزان کافی تولید شود و بر همین اساس اندازه­گیری میزان تولید اشک توسط STT1، یک مرحله مهم از بین مراحل معاینات چشمی در نظر گرفته می­شود که معمولاً به منظور جلوگیری از دستکاری و تحریکات در حین معاینات چشمی بر روی میزان اشک رفلکسی، این تست به عنوان اولین مرحله از معاینات انجام می‌گیرد و میزان اشک پایه و اشک رفلکسی را اندازه‌گیری می­نماید. بعضی از نویسندگان مانند Brooks در کتاب تکنیک‌های تشخیصی پزشکی اسب، توصیه نمودند که STT1 باید در تمامی زخم­های سطحی­ای که درمان نشدند و در تمام چشم‌هایی که قرنیه‌اش خشک و کدر به نظر می­رسد، انجام پذیرد (4). کراتوکونژنکتیویت سیکا در اسب­ها معمولاً در نتیجه فلجی صورت در اثر آسیب و ترومای وارد شده به جمجمه و یا شکستگی‌های استخوان فک پایین، استخوان پتروس تمپورال و یا استخوان استایلوهایوئید اتفاق می‌افتد. همچنین KCS در اسب­ها می­تواند در نتیجه‌ی انسفالومیلیت­های تک یاخته‎ای نیز ایجاد گردد. دلایل دیگری که برای KCS در اسب­ها ایجاد شده، شامل داکریوآدنایتیس گرانولوماتوزی ائوزینوفیلیک و کم کاری غده تیروئید می­باشد (12،13،14). تاکنون مطالعات زیادی پیرامون تعیین میزان قابل ارجاع رطوبت چشم در گونه­های مختلف حیوانی صورت گرفته و همچنین تأثیر فاکتور­ها و متغیر­های گوناگون بر میزان رطوبت چشم حیوانات مختلف مورد بررسی قرار‎گرفته است. به طور مثال در مطالعه انجام شده توسط Selk Ghaffari و همکاران در سال 2017 بر روی 16 راس الاغ اهلی اتیوپی، میزان میانگین STT1 به طور نرمال 9/6 ±1/22 میلی‌متر در دقیقه همراه با دامنه­ای بین 35-13 میلی‌متر در دقیقه گزارش شده است و یا در مطالعه Gelatt و همکاران در سال 1995، میزان نرمال STT1 را در اسب‌ها 5/6±6/20 میلی‌متر در دقیقه و در مطالعه Beech و همکاران در سال 2003 میزان نرمال STT1 8/4±8/24 میلی‌متر در دقیقه گزارش گردید (2). مجموع  نتایج میانگین و خطای معیار حاصل از بررسی میزان رطوبت در چهل چشم بیست رأس اسبچه خزر در محدوده سنی 15-2 سال، 6/3­±38/23 میلی‌متر گزارش گردید. میزان میانگین رطوبت چشمی بدست آمده در این مطالعه با نتایج حاصل از مطالعات Gelatt و همکاران در سال 1995 و Beech و همکاران در سال 2003 که به ترتیب 5/6±6/26 و 8/4±8/24 میلی‌متر در دقیقه گزارش شده بود، تقریباً شباهت داشت ولی نسبت به نتایج گزارش شده درگوسفندان (5/2±5/18 میلی‌متر در دقیقه) و لاما‌ها (1/1±3/17 میلی‌متر در دقیقه) و بز‌ها (8/15 میلی‌متر در دقیقه)، کمی بیشتر بود (2،5). همچنین میزان نرمال تولید اشک با استفاده از STT1 در میمون رزوس 1/15 میلی‌متر در دقیقه و در شیر آفریقایی 9/24 میلی‌متر در دقیقه و در نوعی از گورخر 4/23 میلی‌متر در دقیقه و در گربه خانگی 9/16 میلی‌متر در دقیقه و در سگ‌های نژاد‌های مختلف بین 24-14  میلی‌متر در دقیقه  گزارش شده است ­(11،15،16). مقایسه نتایج این مطالعات با مطالعه حاضر در رابطه با اسبچه خزر نشان داد که این نژاد از اسب­ها در میزان رطوبت چشم با گورخر بورچلی، بعضی از سگ­ها و شیر آفریقایی، بیشتر شباهت دارد. در مطالعه حاضر مشخص شد که متغیر سن تأثیر معنی­داری بر روی میزان رطوبت چشم اسبچه­های خزر ندارد. در مطالعه­ای که توسط Rubin و همکاران در سال 1965 انجام شد، نیز مشخص گردید که نه تنها سن سگ بلکه نژاد، جنسیت و نوع شکل آناتومی جمجمه نیز تأثیر معنی­داری بر روی تولید اشک‌ها در سگ‌ها نمی­گذارد. در حالیکه در مطالعه انجام شده توسط Broadwater و همکاران در سال 2010 بر روی 43 قلاده سگ (27 سگ نر و 16 سگ ماده) مشخص شد که  STT1  به طور معنی­داری تحت تأثیر سن، وزن و جنسیت قرار می­گیرد (18). در همین مطالعه مشخص گردید که میزان تولید اشک در سگ‌های با سن پایین­تر کمتر است که دلیل آن هنوز به طور کامل مشخص نیست ولی چندین دلیل احتمالی می­تواند داشته باشد از جمله: 1) به دلیل اینکه در اوایل تولد، اعصابی که غده اشکی را عصب­دهی می­کنند (شاخه­های اشکی عصب پنج کرانیال و اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک) تکامل نیافته­اند و 2) به دلیل عدم تکامل بافت غده­ی اشکی در اوایل تولد (16). مطالعه حاضر نشان داد که در STT1، اختلاف معنی‎داری بین چشم چپ و چشم راست اسب­های مورد مطالعه (اسبچه خزر) وجود ندارد. این در حالی است که در مطالعه Beech و همکاران در سال 2003 که نتایج STT1 آن شبیه نتایج حاصل از مطالعات دیگر نیز بود، تغییر­پذیری معنی­داری را بین چشم چپ و راست نشان داد و همچنین تأثیر زمان را نیز بر نتایج STT مشخص کرد (2). بنابراین نتیجه مطالعه حاضر با نتایج حاصل از مطالعات Beech و همکاران در سال 2003 در رابطه با این موضوع همخوانی ندارد. همچنین در مطالعه‌ای که توسط Piccione و همکاران در سال 2008 بر روی 18 اسب صورت گرفت مشخص شد که تفاوت آماری معنی­داری در میزان رطوبت چشم راست و چپ در مقایسه با یکدیگر وجود دارد که نتایج این مطالعه نیز با نتایج مطالعه حاضر در رابطه با مقایسه­ی میزان رطوبت چشم سمت راست و چپ اسبچه خزر، همخوانی ندارد­ (18). در مطالعه Ibrahim و همکاران در سال 2018 بر روی 24 الاغ اهلی اتیوپی، هیچ تفاوت معنی‌داری در میزان STT1 بدست آمده بین چشم چپ و راست یافت نشد که این نتیجه مشابه نتایج مطالعه حاضر در رابطه با این موضوع در اسبچه‌های خزر و همچنین مشابه نتایج مطالعه­یSelk Ghaffari و همکاران در سال 2017 و Beech و همکاران در سال 2003 بود (2،8). در مطالعه حاضر مشخص شد که اثر متغیر جنسیت تأثیر معنی‌داری روی میزان تولید اشک اسب­های مورد مطالعه نداشت (901/0P<)این در حالیست که در مطالعهArnet و همکاران در سال 1984 نتیجه متفاوت مشاهده شد و مشخص گردید که جنسیت سگ تأثیر معنی­داری را بر میزان تولید اشک دارد­ (1). به طوری که سگ­های نر نسبت به سگ­های ماده میزان اشک بیشتری را تولید می­کنند. دلیل این افزایش مشخص نیست ولی این واقعیت که سگ­های نر جثه­ی بزرگتری نسبت به ماده دارند، می‎تواند نقش مهمی را ایفا کند چرا که در همین مطالعه تأثیر معنی­دار وزن بر روی میزان تولید اشک نیز بررسی شده است (10). همچنین در مطالعه Ibrahim در سال 2018 مشخص شد که جنسیت تأثیر معنی‌داری روی نتایج STT1 بر روی الاغ­های اهلی اتیوپی دارد که این نتیجه در تضاد با نتایج بدست آمده در مطالعه ما بر روی اسبچه خزر و مطالعات Hartley و همکاران در سال 2006، Isler و همکاران در سال2013 و Marzok و همکاران در سال 2016 بود (7،9،14).

نتیجه گیری: با توجه به اهمیت تشخیص هر چه سریع­تر خشکی چشم و در نتیجه جلوگیری از اختلالات متعاقب آن مانند کراتوکنژنکتیویت سیکا، در آینده می­توان از نتایج بدست آمده در این مطالعه، به عنوان  مرجع طبیعی برای سنجش میزان رطوبت چشم اسبچه خزر استفاده نمود.

سپاسگزاری

بدینوسیله نگارنده این مقاله از مدیریت باشگاه سوارکاری پارت بواسطه در اختیار قرار­دادن نمونه­های دامی تشکر و قدردانی می‌نماید.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

References

  1. References

     

    1. Arnet, B.D., Brightman, A.H., Musselman, E.E. (1984). Effect of atropine sulphate on tear production in the cat when used with ketamine hydrochloride and acetylpromazine malte. JAVMA, 184, 214–215.
    2. Beech, J., Zappala, R.A., Smith, G., Lindborg, S. (2003). Schirmer tear test results in normal horses and ponies: effect of age season, environment, sex, time of day and placement of strips.Vet Ophthalmol, 6(3), 251–254. https://doi.org/10. 1046/j.1463-5224.2003.00302.x
    3. Broadwater, J.J., Colitz, C., Carastero, S., Saville, W. (2010). Tear production in normal juvenile dogs. Vet Ophthalmol, 13, 321-5. https://doi.org/10.1111/j.1463-5224.2010.00820.x
    4. Brooks, D.E., Matthewa, A., Clode Alison, B. (2017). Diseases of the cornea. In: Gilger Brian C. Equine Ophthalmology (3rd ed.) John Wiley & Sons. Hoboken, USA. p. 252-368.
    5. Gelatt, K.N., Gum, G.G. (1995). Evaluation of mydriatics in horses. Vet Comp Ophthalmol, 5, 104–7.
    6. Gelatt, K.N., Plummer, C.E. (2017). Ocular Anatomy. In: Color Atlas Veterinary Ophthalmology.  (2nd ed.) Wiley-Blackwell, Florida, USA. p. 1-6.
    7. Gelatt, K.N., Plummer, C.E. (2017). Color Atlas Veterinary Ophthalmology. (2nd ed.) Wiley-Blackwell, Florida, USA.
    8. Hartley, C., Williams, D.L., Adams, V.J. (2006). Effect of age, gender, weight, and time of day on 242 tear production in normal dogs. Vet Ophthalmol, 9(1), 53-57. https://doi.org/10.1111/j.1463-5224.2005.00437.x
    9. Ibrahim, A. (2018). Reference values of Schirmer tear test I and II in clinically healthy adult donkeys (Equus asinus). JEVS, 67, 23-26. https://doi.org/10.1016/j.jevs.2018.02.019
    10. Isler, C.T., Altug, M.E., Kilic, S. (2013). Evaluation of tear fluid secretion and intraocular 244 pressure in normal Merinos sheep and Saanen goats. Revue Med Vet, 164(5), 278-282.
    11. Kaswan, R.L., Salisbury, M.A., Lothrop, C.D. (1991). Interaction of age and gender on occurence of canine keratoconjunctivis sicca. Progress in Veterinary and Comparative Ophthalmology, 1(2), 93–97. https://doi.org/ 10.1111/j.1463-5224.2005.00437.x
    12. Jaax, G.P., Graham, R.R., Rozmiarek, H. (1984). The schirmer tear test in rhesus monkey (Macaca mulatta). Lab Anim Sci, 34, 293–294.
    13. Maggs, D.J. (2012). Eyelids. In: Fundamental of Veterinary Ophthalmology. Maggs, D.J., Miller, P.E., Ofri, R. (eds.). (5th ed.) Elsevier, St. Louis, USA. p.107-134.
    14. Maggs, D.J. (2012). Third Eyelid. In: Fundamental of Veterinary Ophthalmology. Maggs, D.J., Miller P.E., Ofri, R. (eds.). (5th ed.) Elsevier, St. Louis, USA. p.151-156.
    15. Marzok, M.A, Badawy, A.M, El-khodery, S.A. (2017). Reference values and repeatability of the 252 Schirmer tear tests I and II in domesticated, clinically normal dromedary camels 253 (Camelus dromedarius). Vet Ophthalmol, 20(3), 259-265.
    16. Ofri, R, Horowitz, I.H., Jacobson. S. (1997). Tear production in lions (Panthera leo): the effect of two anaesthetic protocols. Vet Comp Ophthalmol, 7, 173–175.
    17. Ofri, R., Horowitz, I.H., Kass, P.H. (1999). Tear production in three captive wild herbivores in Israel. J Wildl Dis, 35, 134–136. https://doi.org/10.7589/0090-3558-35.1.134
    18. Piccione, G., Giannetto, C., Fazio, F., Giudice, E. (2008). Daily rhythm of tear production in normal horse.Vet Ophthalmol, 1, 57–60. https://doi.org/10.1111/j.1463-5224.2008.00647.x
    19. Rubin, L.F., Lynch, R.K., Stockman, W.S. (1965). Clinical estimation of lacrimal function in dogs. JAVMA, 147, 946–947.
    20. Selk Ghaffari, M., Brooks, D.E., Sabzevari, A., Ghamsari, S., Mansoor, H., Shad, H. (2017). Effects of intravenous detomidine on Schirmer tear test results in clinically normal Horses. JEVS, 15, 194-201.
    21. Samuel Son Don, A. (2014). Ophthalmic Structures. In: Essentials of Veterinary Ophthalmology. Gelatt, K.N. (ed.). (3rd ed.) john wiley & sons. Iowa, USA. p. 12-39.

     

Journal of Veterinary Research
Volume 75, Issue 4
December 2021
Pages 469-474

Files

Share

How to cite

Statistics