مقدمه

ترمیم زخم‌ از دیرباز یکی از مهم‌ترین و اساسی‌‌ترین مشکلاتی است که بشر از ابتدای خلقت با آن‌ مواجه بوده است. امروزه برای این معضل از داروها و پمادهای بسیاری برای ترمیم زخم‌های باز استفاده می‌شود که هر کدام از آن‌ها ممکن است عوارض و نقایصی را به همراه داشته باشند (1، 2). گیاه لاله عباسی از جمله گیاهانی است که در طب سنتی موارد کاربرد بسیاری داشته و به عنوان مسهل، درمان بیماری‌های انگلی کرمی، التیام زخم و زخم‌های ناشی از سوختگی، رسانیدن دمل و تحلیل ورم و رفع التهاب، جوش و کورک، فلگمون، درمان عوارض بیماری‌‌های ادراری تناسلی مانند سوزاک، اسپاسم عضلانی، رفع کبودی، استفاده می‌شود. همچنین در برخی کشورهای آمریکای جنوبی عصاره برگ‌های این گیاه را برای درمان التهاب به کار می‌برند. در کشور برزیل بومی‌های این منطقه از جوشانده‌ ریشه این گیاه جهت شستشوی زخم‌ها و درمان ضایعات پوستی استفاده می‌کنند (3-5).

امروزه مطالعات بسیاری بر روی استفاده از روش‌های درمانی نوین صورت گرفته است، تا به کمک این روش‌ها بتوان به اهدافی از قبیل تسریع روند ترمیم زخم، جلوگیری از عفونی شدن زخم و کم‌کردن بار میکروبی زخم، افزایش قدرت کشسانی بستر زخم، کاهش اندازه اسکار زخم، ایجاد ضمایم پوستی در موضع ترمیم و کاهش درد و آلام بیمار دست یافت (6).

هم اکنون در بسیاری از کشور‌ها برای درمان جراحات پوستی از محلول‌های ضدعفونی کننده نظیر بتادین، سرم فیزیولوژیک، اسید استیک، کلرهگزیدین، پمادهای آنتی‌بیوتیک و کورتیکواستروئیدها از جمله هیدروکورتیزون استفاده می‌شود که مطالعات اخیر از احتمال سمی بودن و نامناسب بودن بسیاری از این مواد برای عوامل اصلی دخیل در روند ترمیم زخم به خصوص آنژیوبلاست‌ها، فیبروبلاست‌ها، سلول‌های آماسی از جمله نوتروفیل‌ها، سلول‌های دودمان منوسیت-ماکروفاژ و لنفوسیت‌ها حکایت می‌کند. مطالعات بسیاری بر روی روند ترمیم زخم صورت گرفته که حاصل آن مواد متفاوتی است که به صورت مرهم برای زخم‌ها تهیه و به بازار عرضه شده‌اند که اغلب این مواد به صورت ترکیبات گیاهی و گاهی شیمیایی بوده‌اند، اما تا کنون هیچ کدام از این مواد به صورت یک داروی کاملاً رضایت‌بخش مورد توجه و تأیید قرار نگرفته است (7).

گل لاله عباسی با نام علمی میرابیلیس جالپا گیاهی از خانواده Nyctaginacae که با نام‌های دیگری چون لاله چولاغاسی، لاله مقراضی، Bonina،Marvilha  و گل عباس شناخته می‌شود. آنالیز ترکیبات شیمیایی قسمت‌های مختلف گیاه لاله عباسی حضور عواملی از قبیل آلکالوئیدها، فلاوونوئیدها، فنل‌ها، استروئید‌ها، تریترپن‌‎ها، گلیکوزیدها، تانن‌ها، ساپونین‌ها و لیگنین‌ها را ثابت کرده است (8).

مرور نوشته‌های قدیمی و مطالعات اخیر حاکی از این است که بخش‌های مختلف گیاه لاله عباسی با داشتن ترکیبات مفید و بی‌ضرر دارای خواص طبی متعددی می‌باشد (9، 10). با توجه به اهمیت بهبود و تسهیل روند ترمیم زخم‌های باز پوستی پماد متشکل از مخلوطی از اوسرین به‌عنوان حامل و عصاره اتانولی برگ سبز گل لاله عباسی بر روی زخم پوستی تجربی در موش سفید آزمایشگاهی با استفاده از روش‌های آسیب‌شناسی مورد آزمایش قرار گرفت. به علاوه نظر به این‌که عوامل میکروبی از جمله قارچ‌های فرصت طلب ممکن است زخم باز را مورد تهاجم قرار دهند، اثرات ضد قارچی این عصاره در شرایط برون‌تنی ارزیابی شد (10).

مواد و روش کار

برگ‌های سبز گیاه لاله عباسی از باغ‌ها و باغچه‌ها جمع‌آوری شد. این گیاه به شماره 21349 در هرباریوم دانشگاه تهران به ثبت رسیده است. برگ‌های جمع آوری شده را به هرباریوم انتقال داده و بعد از اطمینان حاصل نمودن از گیاه با نمونه ثبت شده در این هرباریوم ادامه روند مطالعه آغاز گردید. برگ‌های جمع‌آوری شده توسط آب مقطر شستشو و به مدت 2 هفته در دمای اتاق خشک شدند. میزان 200 گرم از برگ خشک شده را کاملاً آسیاب کرده سپس پودر را در یک بشر مناسب ریخته و اتانول 70 درصد به اندازه‌ای به آن اضافه شد که پس از مخلوط کردن به ماده خمیری شکلی تبدیل شود. سپس آن را در کیسه‌های متقالی که متناسب با حجم سوکسله تهیه شده بود ریخته تا نصف ظرف پر شود ست سوکسله را روی بالن که در جایگاه اجاق الکتریکی قرار دارد گذاشته و با گیره تثبیت شد. از بالای محفظه‌ سوکسله اتانول 70 درصد را کم‌کم اضافه کرده تا نصف حجم بالن را پر کند. مبرد را بر روی سوکسله قرار داده و جریان آب سرد بر قرار شد. سپس اجاق الکتریکی را روشن کرده و درجه آن طوری تنظیم گردید تا حلال درون بالن به طور متعادل بجوشد. عمل عصاره‌گیری تا 50 ساعت به طول انجامید. پس از پایان عصاره‌گیری دستگاه خاموش، تفاله‌های گیاه که فاقد عصاره است را دور ریخته و عصاره مایع درون بالن را با قیف و کاغذ صافی صاف نموده و بر حسب دستورالعمل مورد استفاده قرار گرفت. در پایان جهت ساخت پماد‌های درمانی، مقدار 5 گرم یا 5/7 گرم از عصاره خشک شده برگ لاله عباسی را به ترتیب به 95 گرم و 5/92 گرم پماد پایه (اوسرین) به شکل وزنی- وزنی اضافه شد، تا به ترتیب پمادهای 5 درصد و 5/7 درصد به دست آید (11).

حیوانات مورد مطالعه: در مطالعه حاضر از 40 سر رت نر نژاد ویستار با وزن تقریبی 200-150 گرم استفاده شد. دو هفته قبل از مطالعه این رت‌ها به حیوان خانه منتقل و در قفس‌‎های استاندارد تحت شرایط نوردهی کنترل شده 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی و دمای ثابت 2±23 درجه سانتی‌گراد نگه‌داری شدند. در حین مطالعه تمام حیوانات آزادانه به پلت و آب تازه دسترسی داشتند. مطالعه حاضر تمام ملاحظات اخلاقی و پروتوکل‌های کار بر روی حیوانات آزمایشگاهی، مورد تأیید کمیته نظارت بر روی حقوق حیوانات آزمایشگاهی انجام شد (12).

روش القاء بیهوشی و ایجاد زخم: القاء بیهوشی با تزریق زایلازین هیدروکلراید 2 درصد با دز 5 میلی‌گرم بر کیلوگرم و کتامین هیدروکلراید 5 درصد با دز 40 میلی‌گرم بر کیلوگرم (13) به صورت داخل صفاقی انجام شد. هر رت روی میز جراحی در وضعیت شکمی قرار گرفته و پس از موچینی پشت حیوان توسط اتانول 70 درصد و محلول صابونی پویدن آیوداین، ضد عفونی و سپس با کمک پانچ بیوپسی 8 میلی متری شرکت KAI ژاپن زخم‌هایی با تمام ضخامت بر روی پشت حیوان ایجاد گردید. در روزهای 3، 7، 10 و 14 قطر زخم اندازه‌گیری و به منظور بررسی آسیب‌شناسی نمونه بافتی از زخم در حال ترمیم برداشته شد. برای جلوگیری از ایجاد مداخله در روند مطالعه هر رت پس از برداشت نمونه بافتی، از روند مطالعه کنار گذاشته شد.

روش کاربرد پماد: در مطالعه حاضر 4 نوع پماد موضعی مورد استفاده قرار گرفت. رت‌ها به صورت اتفاقی به 5 گروه 8 تایی تقسیم شدند: گروه اول به عنوان شاهد هیچ گونه درمانی دریافت نکردند، گروه دوم به عنوان دارونما فقط با شم دارو یعنی اوسرین مورد تیمار قرار گرفتند، گروه سوم پماد اوسرین حاوی 5 درصد عصاره اتانولی برگ گل لاله عباسی، گروه چهارم پماد اوسرین حاوی 5/7 درصد عصاره اتانولی برگ گل لاله عباسی و گروه پنجم به عنوان گروه کنترل مثبت با پماد فنی‌توئین 1 درصد ساخت شرکت داروسازی کیش مدیفارم که به صورت تجاری در دسترس بود مورد تیمار قرار گرفتند. به استثنای گروه کنترل تمام گروه‌ها روزانه یک بار پماد را دریافت کردند (14).

بررسی آسیب‌شناسی: در روزهای 3، 7، 10 و 14 پس از ایجاد زخم و بعد از القاء بیهوشی عمومی قطعه‌ای از زخم در حال ترمیم با تمام ضخامت همراه با 2 میلی‌متر از حاشیه پوست سالم از حیوان مورد مطالعه جدا و بلافاصله در داخل ظرف حاوی فرمالین بافر 10 درصد قرار داده شد. سپس فرمالین نمونه‌های پوستی بعد از 24 ساعت تعویض گردید. نمونه‌های پایدار شده در دستگاه هیستیوکینت فرآوری، قالب‌گیری در پارافین، تهیه مقاطع با ضخامت 5 میکرون با دستگاه میکروتوم و در انتها با روش هماتوکسیلین و ائوزین هاریس و ماسون تری‌کروم به منظور مطالعه روند ترمیم از جمله مراحل آماسی، تشکیل بافت جوانه‌گوشتی، اپیتلیالیزاسیون و ترسیب کلاژن رنگ‌آمیزی شدند. شمار سلول‌های آماسی پلی‌مورفونوکلیر، عروق خونی تازه تشکیل، فیبروبلاست‌ها، فیبروسیت‌ها و حضور الیاف چسبگن در هر میلی‌متر مربع زخم در حال ترمیم توسط نرم افزار ANIX با بزرگ نمایی40، 100 و 400 مورد ارزیابی قرار گرفت.

تحلیل آماری داده‌ها: اطلاعات به دست آمده با استفاده از آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA)، مورد واکاوی آماری قرار گرفتند. تفاوت در (05/0P<) معنی‌دار در نظر گرفته شد. یافته‌ها به صورت میانگین ± انحراف معیار (mean±S.D) نشان داده شد.

شناسایی مواد موجود در عصاره الکلی برگ گل لاله عباسی  به روش GC/MS: با بهره‌گیری از دستگاه کروماتوگرافی گازی طیف سنجی جرمی عصاره الکلی برگ گل لاله عباسی آنالیز شد.

بررسی اثر ضد قارچی عصاره: به منظور انجام مطالعه حاضر از 10 رقت عصاره الکلی برگ سبز لاله عباسی (بر حسب میکروگرم بر میلی‌لیتر) استفاده گردید که شامل 5/62، 125، 250، 500، 1000، 2000، 3000، 4000، 5000 و 10000 بودند.

جدایه‌های قارچی رشته‌ای شامل آسپرژیلوس فومیگاتوس، فوزاریوم، کاندیدا آلبیکانس و کاندیدا کروزه‌ای در محیط سابورو دکستروز‌آگار کشت داده شده و در انکوباتور در دمای 30 درجه سانتی‌گراد به مدت یک هفته انکوبه شدند. بعد از یک هفته به میزان 5 میلی لیتر از محلول Physiology serum + tween80 (PST)  (حاوی 100 میلی‌لیتر سرم فیزیولوژی نرمال + 10 میکرولیتر تویین 80 و سپس اتوکلاو محلول) روی محیط کشت سابورو دکستروز‌آگار  اضافه و با لوپ استریل کاملاً سطح کلنی‌ها شست‌وشو، تهیه سوسپانسیون قارچی و ورتکس آن به مدت 15 ثانیه و قرار دادن آن به مدت 5 تا 10 دقیقه در آزمایشگاه تا میسیلیوم‌ها ته نشین و اسپورها در تعلیق قارچی باقی بماند. در ادامه، این سوسپانسیون به وسیله سمپلر به لوله دیگر منتقل و به وسیله لام نئوبار تعداد اسپورها شمارش شدند. تعداد استاندارد کونیدی‌های قارچی باید 10⁶×5 - 2 کونیدی بر میلی‌لیتر باشد و طبق پروتوکل قارچ‌های رشته‌ای، برای به دست آوردن تعداد 10⁵×5- 2 کونیدی بر میلی‌لیتر و غلظت نهایی، دوباره با آب مقطر استریل رقت یک دهم تهیه، تا سوسپانسیون نهایی برای انجام آزمون حساسیت دارویی و انجام آزمون MIC آماده شود. در مورد قارچ‌های مخمری، رقت 10⁶×5- 2 کونیدی بر میلی‌لیتر در محیط سابورو براث تهیه شد (15).

تعیین حداقل غلظت ممانعت از رشد یا MIC: برای سنجش MIC از روش میکرودایلوشن استفاده شد. برای این منظور میکروپلیت‌های 96 خانه ته صاف استریل به همراه محیط سابورو دکستروز‌براث به کار گرفته شد. پایین‌ترین غلظتی که از رشد قارچ جلوگیری کند به عنوان MIC ماده ضد قارچی در نظر گرفته می‌شود که بر حسب میکروگرم در میلی‌لیتر می باشد (16).

یکصد میکرولیتر از هر یک از رقت‌های تهیه شده عصاره الکلی برگ سبزگل لاله عباسی در محیط سابورو دکستروز براث در میکروپلیت‌های مسطح 96 خانه‎ای به هر چاهک اضافه شد. بدین ترتیب چاهک اول حاوی بیشترین غلظت و چاهک دهم حاوی کمترین غلظت بود. به گوده‌های 11 و 12 به عنوان کنترل مثبت و منفی هیچ‌گونه عصاره‌ای اضافه نشد. به دنبال آن به هریک از گوده‌ها به میزان ثابت 100 میکرولیتر از سوسپانسیون استاندارد قارچی اضافه نموده تا حجم نهایی مخلوط برابر با 200 میکرولیتر شود. گوده 11 حاوی 100 میکرولیتر محیط و 100 میکرولیتر سوسپاسیون قارچی به عنوان کنترل مثبت یا  Growth control(GC) و گوده 12 که فقط حاوی محیط کشت بود به عنوان کنترل منفی  Sterility control  (SC)در نظر گرفته شد. این آزمون برای هر جدایه قارچی در ردیف افقی مجزا و به صورت دوبار تکرار انجام شد (17).

در این آزمون بیشترین غلظت در گوده اول معادل 10000و کمترین غلظت در گوده دهم برابر با 5/62 میکروگرم در هر میلی‌لیتر بود. این پلیت‌ها در دمای 35 درجه سانتی‌گراد به مدت 48 ساعت انکوبه و بعد از گذشت دوره انکوباسیون میکروپلیت‌ها از انکوباتور خارج و به صورت چشمی قرائت شدند. گوده‌ای که مانع رشد قارچ گردیده به عنوان MIC در نظر گرفته شد.

نتایج

ارزیابی اندازه زخم: کاربرد موضعی عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی، از روز هفتم بعد از ایجاد زخم تجربی سبب کاهش معنی‌دار (05/0P<) اندازه سطح زخم در مقایسه با گروه دارونما شد به طوری که، اندازه مساحت زخم در روز چهاردهم در گروه دارونما برابر 79/0±73/2 میلی‌متر مربع بود، در حالی که این میزان در گروه درمانی با پماد 5 درصد برگ گیاه سبز لاله عباسی برابر 76/0±98/1 میلی‌متر مربع و در گروه درمانی با پماد 5/7 درصد برگ سبز لاله عباسی 39/±87/0 میلی‌متر مربع بود (05/0P<). نکته قابل توجه این که از روز هفتم به بعد، بین دو گروه درمانی نیز این اختلاف معنی‌دار شد (05/0P<). تغییرات اندازه مساحت زخم و روند ترمیم آن در جدول 3 نشان داده شده است.

یافته‌های آسیب‌شناسی: در نمونه‌های اخذ شده در روز سوم پس از جراحی، شدت حضور سلول‌های التهابی از جمله نوتروفیل‌ها در گروه کنترل و دارونما (شم دارو)، در مقایسه با هر دو گروه درمانی، از میزان بالاتری برخوردار بود. این حضور در تمام گروه‌ها در روز‌های بعدی نمونه برداری (هفتم، دهم و چهاردهم) کاهش یافته بود. در گروه درمانی با پماد با دوز درمانی 5/7 درصد، در روز سوم پس از ایجاد زخم، میانگین سلول‌های آماسی 35/0±2 و در روزهای نمونه‌برداری دهم 35/0±1 و در روز چهاردهم هیچ‌گونه سلول آماسی‌ای مشاهده نشد. نوزایش عروقی در تمام گروه‌ها تا روز هفتم یک روند افزایشی مشاهده شد به گونه‌ای که در روزهای سوم و هفتم نمونه‌گیری به خصوص در گروه درمانی با دوز بالاتر به ترتیب 79/0±3 و 79/0±4 بود در حالی که در گروه شم دارو و گروه کنترل به ترتیب 11/1±2، 5/0±1 بود (جدول 2). در روز چهاردهم نمونه‌برداری، میزان نوزایش عروقی به دلیل ساخت و رسوب کلاژن در تمام گروه‌های مورد آزمایش کاهش یافته بود. در گروه درمانی توسط پماد با دوز درمانی بالاتر، در روز چهاردهم پس از ایجاد زخم، میزان نوزایش عروقی روند کاهشی قابل ملاحظه‌ای را نشان داد. در روز سوم مهاجرت سلول‌های فیبروبلاست از حواشی زخم به داخل بافت جوانه گوشتی عروقی تازه تشکیل در تمام گروه‌ها ناچیز، اما در روزهای نمونه‌برداری دهم و چهاردهم افزایش چشمگیر فیبروپلازی، تشکیل الیاف چسبگن و ناپدید شدن عروق خونی تازه تشکیل (فیبروپلازی 71/0±4 در گروه 5 درصد، 75/0± 4 در گروه 5/7 درصد) مشهود بود، در حالی‌که در نمونه‌های گروه دارو‌نما و کنترل در نمونه‌های گروه درمانی، در روز‌های نمونه‌برداری دهم و چهاردهم 5/0±3 و 61/0±2 برای دارونما و 5/0±2 و 61/0±2 برای کنترل محاسبه شد. در بررسی روز سوم، بازسازی بافت پوششی در گروه کنترل آشکار نشده بود اما در گروه‌های درمانی، به خصوص گروه درمانی با دوز بالاتر، آغاز بازسازی اپیتلیوم از طریق مهاجرت سلول‌های بازال رویت شد. در روز چهاردهم در گروه درمانی با دوز بالاتر، برخلاف 4 گروه دیگر علاوه بر کامل شدن ترمیم پوست، پردهای پوستی نیز تشکیل گردیده بود. در بررسی آسیب‌شناختی سلول‌های اپیتلیال در روزهای دهم و چهاردهم در گروه درمانی با دوز بالاتر نسبت به دو گروه کنترل و دارونما تکثیر بیشتر این سلول‌ها و کامل شدن لایه‌های سلولی اپیدرم و کراتینیزاسیون اپیدرم مشاهده شد (جدول 3).

نتایج در روز دهم حاکی از این بود که نفوذ سلول‌های آماسی و نوزایش عروقی در گروه کنترل نسبت به سایر گروه‌ها تفاوت معنی‌داری داشت (35/0±3). میزان فیبروپلازی در گروه درمان با پماد اوسرین حاوی 5/7 و 5 درصد عصاره برگ لاله عباسی در تمام طول آزمایش بسیار بیشتر از سایر گروه‌های درمانی بوده و این تفاوت از نظر آماری معنی‌دار بود (05/0P<)، ولی با گروه درمان با اوسرین تفاوت معنی‌داری را نشان نداد (71/0±2). میزان تشکیل و ترمیم بافت پوششی در گروه درمان با گروه‌های عصاره و فنی‌توئین نسبت به گروه درمان با اوسرین و گروه کنترل بسیار بیشتر بود و تفاوت معنی‌داری را نشان داد (05/0P<). در روز 14 آزمایش میزان نفوذ سلول‌های ایمنی در دو گروه درمان با پماد عصاره 5 درصد و پماد عصاره 5/7 درصد نسبت به گروه کنترل بسیار کمتر شده و تفاوت معنی‌داری بین آن‌ها مشاهده شد (05/0P<). میزان نوزایش عروقی در گروه کنترل بیشتر از سایر گروه‌ها بود ولی تفاوت معنی‌داری با گروه درمان با اوسرین نداشت (05/0P<). محتوای کلاژنی گروه‌های درمان با اوسرین، پماد حاوی 5 درصد عصاره و پماد حاوی 5/7 درصد عصاره بیشتر از سایر گروه‌ها بوده و تفاوت بین آن‌ها و گروه کنترل معنی‌دار بود (05/0P<). در روز 14 میزان تشکیل بافت پوششی در گروه 5/7 درصد بسیار کامل‌تر از سایر گروه‌ها بود (تصویر 1) و تفاوت معنی‌دار با سایر گروه‌های درمانی مشاهده شد (05/0P<).

یافته‌های آزمایشگاهی و آنالیز عصاره به روش GC/MC نشان داد که عصاره اتانولی برگ گل لاله عباسی اثر مهاری بر روی رشد سویه‌های قارچی از قبیل آسپرژیلوس فومیگاتوس، فوزاریوم، کاندیدا آلبیکنس و کاندیدا کروزه‌ای دارد. بر اساس نتایج به دست آمده، حداقل غلظت مهاری عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی برای قارچ‌های آسپرژیلوس فومیگاتوس و فوزاریوم 5000، کاندیدا کروزه‌ای 4000 و کاندیدا آلبیکنس3000 میکرو‌گرم بر میلی‌لیتر محاسبه شد.

آنالیز عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی توسط روش کروماتوگرافی گازی - طیف‌سنجی جرمی نشان داد که این عصاره حاوی متیل‌پالمیتات، فیتول، نئوفیتادئین، پالمتیک‌اسید، تریمتیل سیلیل‌استر و ویتامین‌E می‌باشد (جدول 1).

بحث

مطالعه حاضر به منظور نشان دادن تأثیر عصاره برگ سبز لاله عباسی بر روی ترمیم زخم باز پوستی القا شده در مدل رت انجام گرفت. یافته‌های مکتسبه حاکی از این است که عصاره 5/7 درصد برگ سبز لاله عباسی روند ترمیم زخم را بهبود بخشیده و سرعت این روند را به شکل معنی‌داری افزایش می‌دهد.

کاربرد موضعی عصاره اتانولی برگ گیاه لاله عباسی به شکل وابسته به دوز، موجب افزایش میزان انقباض زخم پوست و کاهش مدت زمان روند ترمیم آن در موش صحرایی شد. در مطالعه حاضر میزان نوزایش‌عروقی، رسوب کلاژن و بازسازی بافت پوششی در حیوانات تحت درمان، به خصوص در دوز درمانی بالاتر (5/7 درصد) افزایش یافت. فرآیند ترمیم زخم، با مرحله التهابی آغاز لکن افزایش مدت زمان آن با عوارضی همراه می‌گردد. مرحله التهابی که آغازگر روند ترمیم است با تولید و ترشح فاکتور‌های آماسی از جمله انواعی از واسطه‌های شیمیایی وازو‌اکتیو، کموتاکتیک توسط سلول‌های بافت و سلو‌ل‌های آماسی مهاجرت کرده به محل زخم شروع می‌شود و تداوم روند ترمیم وابسته به شمار قابل توجهی از فاکتور‌هایی است که عمدتاً به وسیله ماکروفاژها ساخته و رها می‌شوند. نوتروفیل‌ها که در مرحله آغازین ترمیم متعاقب پاسخ‌های عروقی وارد زخم می‌شوند با‌ عمل فاگوسیتوز و ترشح آنزیم‌های پروتئاز و الاستاز و سایر آنزیم‌ها در محل زخم، عوامل عفونت‌زا را از بین برده و خرده ریزه‌های بافتی را می‌زدایند، اما میزان بالای آنزیم‌های رها ‌شده در موضع زخم به دلیل وجود عفونت محل زخم یا تداوم حضور این سلول‌ها تخریب بافتی و طولانی شدن مدت زمان مرحله التهابی و روند ترمیم را موجب می‌شود (18). بررسی‌های فیتوشیمیایی در مطالعه حاضر و به وسیله سایرین مشخص کرده است که عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی حاوی مقادیر مشخصی از ترکیبات آلکالوئیدی، فلاوونوئیدها، فنل‌ها، استروئیدها، تریترپن‌ها، گلیکوزیدها، تانن‌ها، ساپونین‌ها، ترکیبات لیگنینی، نئوفیتادئین، متیل‌پالمیتات، فیتول و ویتامین ‌E است. خواص ضد‌التهابی، ترمیمی، ضد‌میکروبی از جمله ضد‌باکتریایی و آنتی‌اکسیدانی و ضد‌قارچی این عصاره را می‌توان به این ترکیبات نسبت داد (17-20).

در این مطالعه و مطالعات اخیر نشان داده شد که عصاره برگ سبز گل لاله عباسی به دلیل داشتن عناصر فنولی از قبیل ایزوفلاوون و دی هیدروروتنوئید دارای خواص ضد‌قارچی است از این طریق از ابتلای زخم به اجرام قارچی جلوگیری و روند ترمیم زخم را تسریع می‌نماید کما این که در مطالعه حاضر اثر ضد‌قارچی به روش MIC بر روی گونه‌های قارچی آسپرژیلوس‌فومیگاتوس فوزاریوم،کاندیدا کروزه‌ای و کاندیدا آلبیکنس نشان داده شد (21).

Kaladhar و همکاران در سال 2010 نشان دادند که عصاره متانولی ریشه و گل لاله عباسی در برابر آسپرژیلوس نایجر، کاندیدا آلبیکنس و دئادلا اثر ضد‌قارچی دارد (22). این نتایج از جنبه‌هایی با یافته‌های این مطالعه همخوانی دارد زیرا نشان داده شد که عصاره اتانولی برگ گل لاله عباسی روی رشد گونه‌های آسپرژیلوس‌فومیگاتوس، فوزاریوم، کاندیدا کروزه‌ای و کاندیدا آلبیکنس اثر مهاری دارد.

در این مطالعه با توجه به جداسازی مواد مختلف از جمله ویتامین E به وسیله دستگاه GC/MS می‌توان اذعان نمود که این ویتامین با داشتن خواص آنتی‌اکسیدانی و سایر خواص مفید می‌تواند در بهبود کیفیت روند ترمیم زخم تأثیر‌گذار باشد (23).

در بررسی اخیر مشخص گردید که از حضور سلول‌های آماسی به ویژه نوتروفیل‌ها در زخم‌های گروه‌های درمان شده توسط پماد حاوی عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی، به شکل قابل ملاحظه‌ای کاسته شده است. این یافته را می‌توان به وجود ترکیبات ضد‌میکروبی عصاره مذکور (24، 25) و همچنین اثرات ضد‌التهابی (26) آن نسبت داد. به دنبال آن مرحله دوم ترمیم زخم با فرآیند نوزایش عروقی، مهاجرت فیبروبلاست‌ها به محل زخم آغاز می‌گردد. نوزایش عروقی فرآیندی است که از طریق ایجاد بستر مناسب جهت تکثیر سلولی و بهبود زخم مورد نیاز است (27)، بنابراین، ارزیابی سیرافزایشی و کاهشی نوزایش عروقی می‌تواند در کیفیت و کمیت میزان سرعت ترمیم زخم تأثیرگذار باشد. بر اساس یافته‌های مطالعه حاضر، روند تشکیل و سیر قهقرایی بافت جوانه گوشتی عروقی و جایگزین شدن آن توسط فیبروبلاست‌ها و فیبروسیت‌ها و ترسیب کلاژن در هر یک از گروه‌های درمانی، به خصوص دوز درمانی بالاتر یعنی 5/7 درصد در مقایسه با سایر گروه‌ها از نظر آماری بهتر ارزیابی شد.

از سوی دیگر، فیبروبلاست‌ها مسئول ساخت و ترشح کلاژن، الاستین و پروتئوگلیکان‌ها می‌باشند. کلاژن پروتئین عمده ماتریکس خارج سلولی است که مقاومت در برابر کشش لبه‌های زخم را افزایش می‌دهد (27). از این رو، ارزیابی میزان رسوب کلاژن در بافت (پس از تشکیل جوانه‌گوشتی) می‌تواند نشان‌گر افزایش میزان سرعت روند ترمیم زخم باشد. از سوی دیگر، اکسیژن مولکولی نقش اصلی را در پاتوژنز و درمان زخم‌ها ایفا می‌کند. تولید بیش از حد گونه‌های اکسیژن فعال منجر به استرس اکسیداتیو و تخریب سلولی و تأخیر در فرآیند بهبود زخم می‌گردد (24). بنابراین حذف گونه‌های اکسیژن فعال توسط ترکیبات آنتی‌اکسیدان از جمله فلاوونوئیدها، می‌تواند یک راهکار مهم در بهبود زخم‌ها باشد (25، 26). در بررسی حاضر مشخص گردید که شرایط برای مهاجرت فیبروبلاست‌ها، بلوغ و تبدیل آن‌ها به فیبروسیت و ظهور الیاف چسبگن در زخم‌های حیوانات تحت درمان با پماد حاوی عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی، به خصوص در دوز درمانی بالاتر به شکل معنی‌داری بهبود حاصل کرده است. این اثر را می‌توان به وجود ترکیبات فلاوونوئیدی و اثرات آنتی‌اکسیدانی آن‌ها در عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی نسبت داد (20، 27).

با افزایش محتوای کلاژن بافت جوانه‌ای و همچنین رشد سلول‌های بافت پوششی از سمت لبه‌های زخم به سوی مرکز آن، روند التیام زخم وارد مرحله سوم یا بلوغ می‌گردد. در مطالعه حاضر کاربرد موضعی عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی، به خصوص در دوز درمانی بالاتر، موجب بهبود مهاجرت سلول‌های بازال بافت پوششی و کامل شدن سایر لایه‌های بافت پوششی از جمله تشکیل لایه کراتینه، محتوا و تموج کلاژن، بازسازی و انقباض زخم گردید.

مطالعه آسیب‌شناسی از افزایش سرعت ترمیم زخم به وسیله دز بالا یا عصاره 5/7 درصد حکایت می‌کند که این افزایش از نظر آماری در مقایسه با سایر گروه‌ها معنی‌دار است، به گونه‌ای که در این گروه در روز 10 درمانی بلوغ بافت جوانه گوشتی، تشکیل کامل بافت اپیتلیوم (5 لایه بافت پوششی) و حتی تشکیل آخرین لایه بافت پوششی یعنی بافت کراتینه کاملاً مشهود بود که بر سرعت بالاتر روند ترمیم زخم دلالت می‌کند. نتایج آسیب‌شناسی نشان می‌دهد که پماد عصاره‌های درمانی 5 درصد و 5/7 درصد در روزهای 10 و 14 نمونه‌برداری در مقایسه با گروه کنترل از نظر پارامترهای ترمیم زخم شامل رگ‌زایی، تشکیل محتوای کلاژنی، اپیتلیوم‌زایی، سلول‌های آماسی و فیبروپلازی دارای اختلاف معنی‌داری می باشند.

نتیجه گیری نهایی: با توجه به نتایج مکتسبه، به دلیل حضور عوامل مختلف ضد‌میکروبی، آنتی‌اکسیدانی، ضد‌قارچی و ضد‌التهابی، عصاره این گیاه سبب تسریع در روند ترمیم زخم تجربی در مدل رت گردید. به علاوه آزمایشات برون‌تنی بر اثرات ضد‌قارچی عصاره اتانولی برگ گل لاله عباسی دلالت دارد. نتایج مطالعه حاضر و مطالعات سایر محققین به این موضوع اشاره می‌کند که عصاره اتانولی برگ سبز لاله عباسی می‌تواند یک گزینه مناسب برای بهبود روند ترمیم در زخم‌های پوستی باشد.

سپاسگزاری

با سپاس از جناب آقای مهندس بالال کارشناس محترم بخش قارچ شناسی و جناب آقای رضا آقاابراهیمی سامانی کارشناس گرامی گروه آموزشی پاتولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران که مطالعه حاضر جز با همکاری و همت این عزیزان میسر نمی‎گردید.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.