Hepatoprotective Effect of Spinacia oleracea L. Ethanolic Extract Against Carbon Tetrachloride-Induced Liver Injury in Male Rats

Document Type : Clinical & Anatomical Pathology

Authors

1 Graduated from the Department of Biology, SR.C, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2 Department of Biology, SR.C, Islamic Azad University, Tehran, Iran

3 Department of Veterinary Pathobiology, SR.C, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Abstract

BACKGROUND: Spinach (Spinacia oleracea L.), which is cultivated worldwide, is an important dietary vegetable and a common raw material in the food processing industry. Spinach is rich in flavonoids, phenolic components, carotenoids, vitamins, and minerals, and is an antioxidant, anti-inflammatory, and anticancer herb.
OBJECTIVES: This study aims to investigate the hepatoprotective effect of the ethanolic extract of spinach leaves against liver poisoning induced by carbon tetrachloride (CCl4) in adult male Wistar rats.
METHODS: Animals were divided into eight groups of 6 including healthy control, liver damage control (CCl4 at doses of 1 ml/kg, i.p., twice a week), healthy experimental (spinach ethanolic extract at doses of 50, 100, 200 mg/kg, b.w.), liver damage experimental (CCl4 + spinach ethanolic extract at doses of 50, 100, 200 mg/kg, b.w.). The treatment took 28 days. Then, animals were anesthetized and their blood samples were collected from their hearts. Levels of alkaline phosphatase (ALP) and gamma-glutamyl transferase (GGT) were measured in serum. Activities of superoxide dismutase (SOD) and glutathione peroxidase (GPX) enzymes and the malondialdehyde (MDA) level were measured in the liver homogenate. The structure of liver tissue was also investigated.
RESULTS: The spinach extract at doses of 100 and 200 mg/kg reduced the levels of liver enzymes ALT, AST and ALP, increased the activities of SOD and GPX, and reduced the MDA levels. Also, administration of spinach extract improved the structure of the liver.
CONCLUSIONS: The spinach ethanolic extract at doses of 100 and 200 mg/kg acts as a potent antioxidative agent against CCl4-induced liver damage in male rats.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه

کبد، هومئوستازی سیستم‌های مختلف بدن را تنظیم می‌کند و در پردازش مواد غذایی، دفع سموم و تولید اسیدهای صفراوی نقش دارد (1). علاوه‌بر‌این سم‌زدایی انواع داروها و گزنوبیوتیک‌‌ها در کبد رخ می‌دهد. بیماری‌های کبدی ازطریق در معرض بودن با مواد شیمیایی سمی، مصرف الکل، عفونت‌‌‌ها و اختلالات خودایمنی ایجاد می‌شوند (2). بیماری‌های مزمن کبدی یکی از مشکلات بزرگ سلامتی و از عوامل عمده مرگ‌و‌میر در دنیا می‌باشد. بیماری‌های مزمن کبدی در اثر عوامل ویروسی مثل هپاتیتB  و C‌‌، کبد چرب و آسیب‌های کبدی (براثر مصرف الکل و سموم) ایجاد‌ می‌شوند (3). یکی از اختلالات کبدی، فیبروز کبدی است که براثر تجمع بیش‌از‌حد پروتئین‌های ماتریکس خارج‌سلولی، مثل کلاژن اتفاق‌ می‌افتد. عوامل شیمیایی مختلفی‌ می‌توانند موجب بروز فیبروز کبدی شوند (4). به دنبال بروز فیبروز، آسیب‌های بیشتری در بافت کبد ایجاد‌ می‌گردد که شامل سیروز همراه با زخم‌های بافتی، از دست دادن ساختار پارانشیمی، اختلال جریان خون کبدی و نارسایی اندام‌ می‌باشد (5). یکی از مهم‌ترین این مواد ‌تتراکلرید کربن است. ‌تتراکلرید کربن به‌عنوان حلال برای حذف ترکیبات غیرقطبی، مانند چربی‌‌ها و روغن‌‌ها در صنعت از‌جمله خشک‌شویی استفاده‌ می‌شود. حلال‌های آلی به‌صورت گسترده در صنایع مختلف کاربرد دارند (6). ‌تتراکلرید کربن یک ماده شیمیایی مصنوعی است و به‌طور طبیعی در محیط وجود ندارد و معمولاً برای ایجاد فیبروز یا سیروز کبدی در حیوانات آزمایشگاهی استفاده می‌شود (7-10). باوجوداین کاربردهای صنعتی زیادی دارد. این ماده عمدتاً برای ساختن کلروفلوئوروکربن‌های مورد‌استفاده در سیستم سرمایش یخچال‌ها استفاده‌ می‌شود. علاوه‌بر‌این، به‌عنوان یک ماده تمیز‌کننده و خاموش‌کننده آتش استفاده‌ می‌گردد. به‌دلیل خطرات بهداشتی و آسیب زیست‌محیطی قابل‌توجه ناشی از کلروفلوئوروکربن‌ها، استفاده از آن‌‌ها توسط کشورهای پیشرفته کنار گذاشته شده است. همچنین از ‌تتراکلرید کربن در تولید لامپ‌های گدازه‌ای استفاده‌ می‌شود (11). ‌تتراکلرید کربن، یکی از شناخته‌شده‌ترین سموم کبدی است که عملکرد آن بر پایه اکسیداسیون لیپیدهای غشایی‌است (12) و در صورت مواجهه با آن آسیب‌های کبدی جدی ایجاد‌ می‌شود. این آسیب‌‌ها در ابتدا عمدتاًبه‌صورت پراکسیداسیون لیپیدی، کاهش سطوح آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی بدن (به‌خصوص گلوتاتیون) و افزایش سطح آنزیم‌های کبدی نمایان‌ می‌شود (13).‌ تتراکلرید کربن از‌طریق ایجاد متابولیت‌های رادیکالی سمی باعث بروز سمیت کبدی‌ می‌شود. این رادیکال‌های فعال از مهم‌ترین دلایل پدیده پراکسیداسیون غشاهای لیپیدی می‌باشند. ترکیبات آنتی‌اکسیدانی، مهم‌ترین سد مقابله با اثرات مخرب این رادیکال‌های سمی در بدن می‌باشند (14).

مهم‌ترین استراتژی مقابله با آسیب‌های کبدی ناشی از سموم کبدی، استفاده از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و به‌خصوص آنتی‌اکسیدان‌های گیاهی و طبیعی است. آنتی‌اکسیدان‌‌ها و ترکیبات فنولی موجود در گیاهان دارویی‌ می‌توانند از آثار سمی داروها بر کبد جلوگیری کنند و باعث کاهش آزاد شدن آنزیم‌های کبدی به داخل خون شوند. آنتی‌اکسیدان‌‌ها ترکیباتی می‌باشندکه برای پیشگیری و یا کند کردن آسیب‌های ناشی از واکنش‌های اکسیداسیون در بدن به کار‌ می‌روند و به‌عنوان خنثی‌کننده رادیکال‌های آزاد عمل می‌‌کنند (15)؛ بنابراین امروزه تلاش‌هایی در جهت استفاده از گیاهان دارویی برای کاهش علائم ناشی از سموم انجام‌ می‌شود. گیاهان دارویی همواره به‌عنوان منبع مناسبی در جهت پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با استرس اکسیداتیو در نظر گرفته شده‌اند (16). گیاهان دارویی مواد پلی‌فنولی و فلاونوئیدی دارند که خاصیت آنتی‌اکسیدانی داشته و‌ می‌توانند اثرات حفاظتی در برابر رادیکال‌های آزاد داشته باشند (17).

اسفناج (spinach) با نام علمی L. Spinacia oleracea سرشار از مواد مغذی ضروری است. اسفناج غنی از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی، همچون بتاکاروتن و لوتئین است. این دو ترکیب خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدسرطانی دارند. ترکیبات مؤثر در گیاه اسفناج املاح کلسیم، سدیم، پتاسیم، مس، آرسنیک، منیزیم، آهن، لیسیتین، ساپونین (به‌خصوص در ریشه)، پرو ویتامین و اسیدفولیک‌ می‌باشند (18).

از‌آنجایی‌که گیاه اسفناج دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی است و عصاره اتانولی گیاه دارای مواد مؤثره، خصوصاً ترکیبات فلاونوئیدی با خواص آنتی‌اکسیدانی‌ می‌باشد (19)، در مطالعه حاضر اثر عصاره هیدروالکلی گیاه اسفناج بر میزان فعالیت آنزیم‌های کبدی به دنبال مسمومیت ناشی از تتراکلرید کربن در موش صحرایی نر بالغ بررسی شد.

مواد و روش کار

تهیه عصاره برگ اسفناج: برگ گیاه اسفناج خریداری و در شرایط مناسب و دور از آفتاب خشک شد. با استفاده از آسیاب برقی برگ‌های گیاه به‌صورت پودر در‌آورده شد و با استفاده از اتانول 80 درصد و به روش خیساندن (maceration) عصاره‌گیری انجام گردید. محلول به‌مدت 72 ساعت در دمای 40 درجه سانتی‌گراد بر روی دستگاه شیکر با سرعت 80 دور در دقیقه قرار داده شد. عصاره به‌دست‌آمده به کمک دستگاه پمپ خلأ از فیلتر کاغذی واتمن عبور داده شده و سپس با استفاده از دستگاه تبخیر‌کننده دوار (Rotary Evaporator) تحت شرایط خلأ و دمای 50 درجه سانتی‌گراد و سرعت چرخشی 70 دور در دقیقه تغلیظ شد. نهایتاً عصاره خشک‌شده در پلیت ریخته شد تا کاملاً خشک شود. عصاره خشک‌شده با سرم فیزیولوژی جهت تهیه دُزهای مورد‌نظر رقیق گردید (20).

حیوانات آزمایشگاهی: در مطالعه تجربی حاضر، 48 سر موش صحرایی نر بالغ نژاد ویستار با محدوده وزنی 180 تا 200 گرم از انستیتو پاستور ایران خریداری شدند. رت‌ها در اتاق حیوانات (واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی) نگهداری شدند. در تمام مدت آزمایش رت‌ها طی دوره نوری 12 ساعت تاریکی و 12 ساعت روشنایی و رطوبت نسبی 40 تا 60 درصد و دمای 25 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند و آب و غذای کافی همواره در دسترس آن‌‌ها قرار داشت. مراحل آزمایش در تمام گروه‌های مورد‌بررسی در شرایط کاملاً یکسان انجام شد.

گروه‌بندی و نحوه تیمار حیوانات مورد‌آزمایش: حیوانات ‌تتراکلرید کربن 50 درصد (به نسبت 1:1 رقیق‌شده با روغن زیتون) را به میزان 1 میلی‌لیتر بر کیلوگرم وزن بدن 2 بار در هفته (شنبه و چهارشنبه) طی 28 روز به‌صورت تزریق درون‌صفاقی دریافت کردند (21). عصاره برگ اسفناج روزانه به‌صورت خوراکی از‌طریق لولهintragastric  (درون‌معده‌ای) تیمار گردید. حجم ماده تیمار‌شده در تمام گروه‌‌ها 5/0 میلی‌لیتر و مدت‌زمان تیمار 28 روز بود. حیوانات به‌طور تصادفی به 8 گروه تقسیم شدند که هر گروه شامل 6 سر رت بود.

گروه اول (کنترل سالم): حیوانات سالم و فاقد مسمومیت کبدی‌ می‌باشند.

گروه‌های دوم الی چهارم (تجربی سالم): حیوانات به‌مدت 28 روز، عصاره برگ اسفناج را در دُزهای 50، 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن به میزان 5/0 میلی‌لیتر روزانه به‌صورت گاواژ دریافت کردند.

گروه پنجم (کنترل مسموم): حیوانات ‌تتراکلرید کربن 50 درصد به میزان 1 میلی‌لیتر بر کیلوگرم وزن بدن را 2بار در هفته به‌صورت تزریق درون‌صفاقی دریافت کردند (21) و روزانه به آن‌ها 5/‌0میلی‌لیتر آب‌مقطر به‌صورت گاواژ خورانده شد. این گروه درمجموع 8 مرحله تزریق تتراکلرید کربن(CCl4)  داشتند و دارای مسمومیت حاد کبدی شدند.

گروه ششم الی هشتم (تجربی مسموم): حیوانات به‌مدت 28 روز، عصاره برگ اسفناج را در دُزهای 50، 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن هر روز به میزان 5/0 میلی‌لیتربه‌صورت گاواژ دریافت کردند و ‌تتراکلرید کربن 50 درصد که به نسبت 1:1 با روغن زیتون رقیق‌شده را با دُز 1میلی‌لیتر بر کیلوگرم وزن بدن رت‌‌ها به‌صورت تزریق درون‌صفاقی 2 بار در هفته و در‌مجموع 8 بار دریافت کردند.

نمونه‌برداری: در پایان دوره آزمایش، حیوانات پنتوباربیتال (100 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن، درون‌صفاقی) دریافت کردند و خون‌گیری از ناحیه بطن چپ قلب انجام گرفت. نمونه‌های خونی به‌مدت 15 دقیقه با دور 5000 سانترفیوژ شدند تا سرم جدا شود. بافت کبد از بدن موش خارج و هموژنات بافتی با استفاده از دستگاه هموژنایزر تهیه شد.

بررسی پارامترهای سرمی: فعالیت آنزیم‌های کبدی، شامل سطح آلکالین فسفاتاز (ALP) و گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT) سنجیده شد. اندازه‌گیری ALP و GGT به روش IFCC بر‌اساس واکنش کینتیک و با استفاده از دستگاه اتوآنالایزر BT1500 و کیت شرکت پارس‌آزمون (ساخت کشور ایران) اندازه‌گیری شد. اختلاف جذب نوری در طول موج 405 نانومتر تعیین شد (22).

سنجش پارامترهای استرس اکسیداتیو: سنجش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی شامل آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز (Superoxide dismutase, SOD) و گلوتاتیون پراکسیداز (Glutathione peroxidase, GPX) و سنجش میزان مالون دی‌آلدئید (Malondialdehyde, MDA) از بافت کبد انجام گردید. بافت کبد از بدن حیوانات خارج شد و داخل پلیت با سرم فیزیولوژی شست‌وشو داده شد و سپس توسط کاغذ فیلتر آب‌گیری شد. حدود 100 میلی‌گرم از بافت کبد طبق دستور‌العمل کیت شرکت طب پژوهان رازی وزن شد و با KCl بافت شست‌وشو داده شد تا هرگونه گلبول قرمز و لخته از بین برود. 1 میلی‌لیتر از محلول سرد KCl به‌عنوان بافر به نمونه بافت اضافه شد و نمونه با استفاده از هموژنایزر به‌مدت 15 ثانیه بر روی یخ هموژنیزه شد. سوپرناتانت جهت آنالیز طبق دستورالعمل کیت استفاده گردید. با استفاده از دستگاه اسپکترومتر و طبق روش استاندارد و کیت شرکت پارس‌آزمون، ساخت کشور ایران، فعالیت آنزیم‌های GPX وSOD بر‌اساس فرمول ارائه‌شده در دستورالعمل کیت و در طول موج 340 نانومتر در دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه‌گیری و محاسبه شد (23، 24). سنجش میزان مالون دی‌آلدئید در بافت کبد براساس غلظت MDA با دستگاه اسپکتروفتومتر طبق دستورالعمل استاندارد کیت در طول موج 532 نانومتر اندازه‌گیری شد (25).

ارزیابی هیستولوژی: پس از کالبد‌شکافی حیوانات، کبد حیوانات از بدن خارج و در بافر فرمالین 10 درصد تثبیت و طبق روش مرسوم رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین ـا ئوزین (H&E) مراحل انجام شد. آماده‌سازی و تهیه مقاطع بافتی مراحل تثبیت، آب‌گیری، شفاف کردن، قالب‌گیری، رنگ‌آمیزی، شفاف‌سازی و چسباندن نمونه بر روی لام به‌ترتیب انجام شد. مقاطع تهیه‌شده از بافت کبد توسط میکروسکوپ نوری (Olympus) بررسی شد. لام‌‌ها از‌نظر پارامترهای دژنرسانس چربی، تورم سلولی، نکروز و التهاب مورد ارزیابی قرار گرفتند (26).

آنالیز آماری داده‌ها: آنالیز تمام داده‌‌ها از‌نظر آماری با استفاده از نرم‌افزارSPSS نسخه 21 و روش آنالیز واریانس یک‌طرفه (One-way ANOVA)  و آزمون توکیTukey صورت گرفت. نتایج به‌صورت میانگین و انحراف‌معیار (Mean+SEM) ارائه گردید. 05/0P< ملاک استنتاج آماری در نظر گرفته شد.

نتایج

بر‌اساس نتایج حاصل از مطالعه حاضر، گروه کنترل آسیب کبدی افزایش معنی‌داری را در میزان فعالیت آنزیم‌های ALP و GGT نسبت به گروه کنترل سالم نشان داد (001/0>P). تیمار حیوانات گروه آزمایش سالم با عصاره اتانولی برگ اسفناج در دُز‌های 50، 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن، تغییر معنی‌داری را در میزان فعالیت آنزیم‌های ALP و GGT در مقایسه با گروه کنترل سالم ایجاد نکرد. تیمار حیوانات گروه آزمایش آسیب کبدی با عصاره اتانولی برگ اسفناج در دُزهای 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلو‌گرم وزن بدن، به‌صورت وابسته به دُز،کاهش معنی‌داری (001/0>P) را در فعالیت آنزیم‌های ALP و GGT در مقایسه با گروه کنترل آسیب کبدی ایجاد کرد (نمودار 1، 2).

همچنین نتایج نشان داد گروه کنترل آسیب کبدی کاهش معنی‌داری در میزان فعالیت آنزیم‌های SOD وGPX و افزایش معنی‌داری در میزانMDA  نسبت به گروه کنترل سالم نشان داد (001/0>P). تیمار حیوانات گروه آزمایش سالم با عصاره اتانولی برگ اسفناج در دُزهای 50، 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن، تغییر معنی‌داری را در میزان فعالیت آنزیم‌های SOD وGPX و میزان MDA در مقایسه با گروه کنترل سالم ایجاد نکرد. تیمار حیوانات گروه آزمایش آسیب کبدی با عصاره برگ اسفناج در دُزهای 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلو‌گرم وزن بدن، به‌صورت وابسته به دُز، افزایش معنی‌داری (001/0>P) در فعالیت آنزیم‌های SOD وGPX و کاهش معنی‌داری در میزانMDA  در مقایسه با گروه کنترل آسیب کبدی ایجاد کرد (نمودار 3، 4، 5).

نتایج مطالعه حاضر نشان داد تیمار عصاره اتانولی برگ اسفناج در دُزهای 50، 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن تغییر معنی‌داری در ساختار بافت کبد ایجاد نکرد و بافت کبد در گروه‌های کنترل سالم و تجربی سالم کاملاً طبیعی بود. تیمار تتراکلرید کربن در گروه کنترل آسیب کبدی موجب آسیب بافتی معنی‌دار شامل دژنرسانس چربی، تورم سلولی، نکروز و التهاب در مقایسه با کنترل سالم گردیده است. تیمار حیوانات گروه آزمایش آسیب کبدی با عصاره برگ اسفناج در دُزهای 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلو‌گرم وزن بدن، به‌صورت وابسته به دُز، کاهش معنی‌داری را در شاخص‌های بافتی ایجاد کرد و بهبود در ساختار بافت کبد ایجاد گردید (جدول1)(تصویر1).

بحث

نتایج مطالعه حاضر نشان داد تزریق درون‌صفاقی ‌تتراکلرید کربن در موش‌های صحرایی نر بالغ نژاد ویستار موجب ایجاد مسمومیت کبدی شده است، به‌طوری‌که موجب افزایش میزان فعالیت آنزیم‌های ALP و GTT در سرم، کاهش میزان فعالیت آنزیم‌های SOD و GPX، افزایش میزان MDA و آسیب در ساختار بافت کبد (دژنرسانس چربی، تورم سلولی، نکروز و التهاب) در حیوانات کنترل آسیب کبدی نسبت به کنترل سالم به‌صورت معنی‌داری شده‎است. همچنین تیمار عصاره اتانولی برگ اسفناج موجب بهبود پارامترهای مذکوردر گروه‌های تجربی آسیب کبدی نسبت به گروه کنترل آسیب کبدی شده است.

مطابق با نتایج مطالعه حاضر، Ojo و همکاران در سال 2016 نشان دادند ‌تتراکلرید کربن باعث کاهش معنی‌دار سطح فعالیت آنزیم‌های SOD و GPX در گروه مسموم با ‌تتراکلرید کربن نسبت به گروه کنترل سالم شده است. دلیل این کاهش را وجود استرس اکسیداتیو ناشی از ‌تتراکلرید کربن در کبد دانستند، زیرا آنزیم‌هایSOD  وGPX نشانگرهای استرس اکسیداتیو در کبد می‌باشند. همچنین ‌تتراکلرید کربن باعث افزایش MDA در گروه مسموم نسبت به گروه کنترل سالم شد. MDA یک محصول نهایی از تجزیه اسیدهای چرب اشباع‌نشده و استرس‌های مرتبط با آن است و به‌عنوان یک شاخص پراکسیداسیون چربی و افزایش MDA به‌دلیل افزایش پراکسیداسیون چربی هموژنات بافت کبد است (27). ‌تتراکلرید کربن بعد از ورود به بدن، توسط سیتوکروم P450 متابولیزه شده و به رادیکال‌های آزادتری کلرومتیل  (CCl3)و پراکسی تری‌کلرومتیل (OOCCl3) تبدیل‌ می‌شود. اولین و مهم‌ترین اندام هدف برای این ماده کبد ‌است. رادیکال‌های آزاد تولید‌شده باعث پراکسیداسیون لیپیدهای غشا و ایجاد سمیت کبدی‌ می‌گردند (28، 29).

Li و همکاران در سال 2014 اثر ‌تتراکلرید کربن را در کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی اثبات کردند. ‌تتراکلرید کربن باعث کاهش آنزیم‌های SOD و GPX شده است.SOD  وGPX  آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی می‌باشندکه‌ می‌توانند رادیکال‌های آزاد و لیپیدپراکسیدازها را از بین ببرند. MDA یک محصول نهایی از تجزیه اسیدهای چرب اشباع‌شده و استرهای مرتبط با آن و به‌عنوان شاخص اکسیداسیون چربی است. افزایشMDA به‌دلیل افزایش پراکسیداسیون چربی در هموژنات بافت کبد است (30). مسمومیت کبد با ‌تتراکلرید کربن باعث تخریب هپاتوسیت‌ها، نکروز، التهاب و فیبروز‌ می‌شود. سیستم عروقی، مسئولیت تغذیه و خون‌رسانی به سینوزوئیدهای کبد را دارد که در اثر تیمار ‌تتراکلرید کربن دچار آسیب و در عملکرد آن‌ها اختلال ایجاد‌ می‌شود. در این مسیر، ابتدا عروق باب و بعد شبکه عروق مرکزی درگیر می‌‌شود. سمیت کبدی ناشی از ‌تتراکلرید کربن، برحسب دُز استفاده‌شده و مدت‌زمان قرار گرفتن در معرض آن متفاوت است. تیمار حیوانات با تتراکلرید کربن، باعث القای هپاتیت حاد در محل پری ونولار‌ می‌شود. تیمار پی‌در‌پی دُزهای بالاتر ‌تتراکلرید کربن موجب افزایش میزان نکروز سلول‌های کبدی در مقایسه با زایش و ترمیم کبد‌ می‌شود و به دنبال آن آسیب، تخریب کبد و سیروز کبدی اتفاق‌ می‌افتد (31).

گیاهان بسیاری در درمان مسمومیت و بیماری‌های کبدی در طب سنتی استفاده‌ می‌شوند که بسیاری از آن‌ها حاوی ترکیبات پلی‌فنولی و فلاونوئیدها‌ می‌باشند. گیاهان دارویی به‌دلیل سهولت دسترسی، عوارض جانبی کمتر، سمیت اندک و قیمت ارزان به‌عنوان جایگزین‌های شیمیایی همواره مورد توجه بوده‌اند. فنیل پروپانوئیدها یا ترکیبات فنولی دسته‌ای از ترکیبات شیمیایی گیاهی می‌باشندکه اثرات درمانی و حفاظتی بسیاری به آن‌ها نسبت داده شده است و از‌جمله آنتی‌اکسیدان‌های شناخته‌شده‌ می‌باشند. این ترکیبات در درمان و حفاظت سلول‌های کبدی در برابر آسیب‌های اکسیداتیو نیز مورد توجه‌ می‌باشند. آنتی‌اکسیدان‌‌ها و ترکیبات فنولی در گیاهان دارویی‌ می‌توانند از آثار سمی داروها بر کبد جلوگیری کنند و باعث کاهش آزاد شدن آنزیم‌های کبدی به داخل خون شوند (32).

اسفناج سرشار از مواد مغذی ضروری است. عصاره اسفناج حاوی ترکیبات مهم با فعالیت فارماکولوژیکی است. ترکیبات پلی‌فنولی جدا‌شده از گیاه اسفناج، شامل ارتوکوماریک اسید، پاراکوماریک اسید و فرولیک اسید‌ می‌باشد (33). در بین سبزیجات پر‌مصرف برگی، اسفناج ترکیبات فنولی بیشتری از کلم و کاهو دارد. اسفناج حاوی مقادیر ناچیزی از فلاونوئیدهای کوئرستین و کامفرول است، اما حاوی فلاونوئیدهای دیگری، از‌جمله پاتولتین اسپیناستین، اسپیناتوزوئید و فلاون است (34). مهم‌ترین ترکیبات شیمیایی موجود در اسفناج شامل کاروتنوئیدها، بتا کاروتن، لوتئین و زاگزانتین همراه با ترکیبات فنولی می‌باشند. سایر ترکیبات شیمیایی شامل کلروفیل، گلوتاتیون، اسید لیپوئیک و بتائین می‌باشند. کاروتنوئیدها دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی می‌باشند. این ترکیبات به‌ویژه در حذف رادیکال‌های اکسیژن و پراکسیل مؤثر می‌باشند. آن‌ها با سایر کاروتنوئیدها و سایر آنتی‌اکسیدان‌‌ها به‌صورت هم‌افزایی عمل‌ می‌کنند (35). برگ اسفناج حاوی مقادیر زیادی اگزالات‌ می‌باشد .فراوانی اگزالات در افرادی که دچار نارسایی کلیه می‌باشند، مضر‌است، زیرا اگزالات باعث جذب کلسیم‌ می‌باشد. توصیه شده است افراد مبتلا به بیماری کلیوی در مصرف اسفناج زیاده‌روی نکنند (36).

ترکیبات آنتی‌اکسیدان، از‌جمله کمپلکس وانادیوم ـ روی، سلنیوم و پروبیوتیک‌‌ها با جارو کردن رادیکال‌های آزاد‌ می‌توانند کبد را در برابر آسیب محافظت کنند (37-39). عصاره‌های گیاهی، از‌جمله اسفناج با داشتن ترکیبات آنتی‌اکسیدان قادر به بهبود عملکرد کبد‌ می‌باشند. Issazadeh و همکاران در سال 2021 نشان دادند عصاره الکلی گونه اسفناج ایرانی به‌دلیل دارا بودن ترکیبات فنولی، اسیدهای چرب غیراشباع، اسیدهای آمینه، ترپن‌ها، آلکالوئیدها و ... دارای خواص ضد‌میکروبی بوده و از‌این‌رو‌ می‌توان از آن به‌عنوان آنتی‌بیوتیک استفاده کرد (40). گزارش شده است تیمار اسفناج التهاب عصبی را در هیپوکامپ موش‌های تحت استرس کاهش‌ می‌دهد که ممکن است به‌دلیل وجود مواد شیمیایی گیاهی ضد‌التهابی و آنتی‌اکسیدانی فراوان باشد. اسفناج احتمالاً در پیشگیری و درمان بیماری‌های عصبی مؤثر‌ می‌باشد (41، 42). اسفناج با کاهش میزان کورتیکوسترون و افزایش سطح گلوتامات و گلوتامین در کورتکس پری فرونتال، دارای خواص ضد‌استرس و ضد‌افسردگی است (43). اسفناج احتمالاً در بازسازی زخم‌های دیابتی مؤثر بوده و بر ساختار و سرعت زخم تأثیر‌ می‌گذارد و مدت‌زمان بهبودی را کاهش‌ می‌دهد (44). گزارشات نشان‌ می‌دهد مکمل تیلاکوئید مشتق‌شده از اسفناج در مقایسه با محدودیت کالری به‌تنهایی به بهبود مطلوب‌تری در شاخص‌های تن‌سنجی و حساسیت به انسولین منجر شده است (45).

در موش‌های مبتلا به استئاتوز، مصرف اسفناج و تجمع کاروتنوئیدها در کبد باعث کاهش محتوای اسیدهای چرب اشباع، نسبت اسیدهای چرب ω-6/ω-3 و کلسترول شده است. مکمل اسفناج، بیان ژن‌های مرتبط با پاسخ التهابی را بهبود بخشید. اسفناج را می‌توان بخشی از یک استراتژی غذایی در کنترل و درمان کبد چرب به‌عنوان منبع طبیعی و ایمن کاروتنوئیدها در نظر گرفت (46). نتایج مطالعات نشان‌ می‌دهد اسفناج بر روی ROS اثر‌ می‌گذارد و آسیب اکسیداتیو را کاهش‌ می‌دهد. ترکیبات مشتق‌شده از عصاره اسفناج دارای اثرات ضد‌سرطانی می‌باشند (47). عصاره اسفناج، اثر محافظتی بر دژنراسیون شبکیه در موش‌های مبتلا به دیابت دارد (48).

گزارشات نشان داد مصرف عصاره اسفناج، اثرات مفیدی بر پارامترهای بیوشیمیایی و استریولوژیک در موش‌های صحرایی مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارد. به‌صورتی‌که موجب بهبود میزان قند خون ناشتا، فاکتور نکروز تومور آلفا، سطح مالون دی‌آلدئید، مقاومت به انسولین و وزن بدن‌می‌شود (49). عصاره اسفناج اثرات مفیدی در پیشگیری و درمان بیماری کبدچرب غیرالکلی نشان داد (50). مصرف اسفناج باعث کاهش استئاتوز کبد و بهبود پروفایل گلوکز و چربی در مدل حیوانی بیماری کبدچرب غیرالکلی شد (51). تیمار عصاره اسفناج در موش‌های مبتلا به انفارکتوس میوکارد به‌دلیل فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی، موجب بهبود شده و دارای اثر محافظت‌کننده قلبی است (52). تیمار عصاره اسفناج در موش‌های تغذیه‌شده با رژیم غذای پرچرب به‌صورت معنی‌داری موجب کاهش مصرف غذا، افزایش وزن، فعالیت لیپاز پانکراس و پراکسیداسیون لیپیدی شد و پروفایل چربی و سطوح آنتی‌اکسیدانی را بهبود بخشید. عصاره اسفناج دارای اثر ضد‌هیپرلیپیدمیک است و با اثر مهاری خود بر لیپاز پانکراس نشان‌دهنده نقش مصرف غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان در حفظ پروفایل چربی طبیعی و کنترل چاقی است (53). گزارش شده است محتوای پلی‌فنولی عصاره اسفناج، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و فعالیت آنتی‌ژنوتوکسیک معنی‌داری را نشان‌ می‌دهد. عصاره اسفناج کارایی سیستم آنتی‌اکسیدانی آنزیمی (مانند Mn-SOD) را بهبود‌ می‌بخشد. عصاره اسفناج منبع بالقوه آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی است و مصرف آن باعث بهبود وضعیت آنتی‌اکسیدانی‌ می‌شود (54). اسفناج که سرشار از فلاونوئیدها، اجزای فنولی، کاروتنوئیدها، ویتامین‌ها و مواد معدنی است به‌عنوان یک گیاه آنتی‌اکسیدانی و ضد‌التهابی، محافظ کبد و عامل ضد‌سرطان استفاده‌ می‌شود (55). اثرات استخوان‌زایی و ترمیم شکستگی عصاره اسفناج در شرایط پس از یائسگی نشان داده شده است (56). تیمار عصاره اسفناج در شرایط درون تن (in vitro) و برون تن (in vivo) موجب بهبود استئوآرتریت گردید (57).

سبزیجات برگ‌سبز دارای خواص بسیاری برای ارتقای سلامتی می‌باشندکه به خواص عملکردی مواد مغذی و ترکیبات شیمیایی غیر‌ضروری آن‌ها نسبت داده‌ می‌شود (33). اسفناج به‌دلیل ترکیبات تغذیه‌ای متنوع که شامل ویتامین‌‌ها و مواد معدنی است و همچنین فیتوکمیکال‌ها و بیواکتیوهای آن که سلامتی را فراتر از تغذیه اولیه ارتقا‌ می‌دهند، به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان یک غذای کاربردی در نظر گرفته‌ می‌شود (34، 35). فیتوکمیکال‌ها و بیواکتیوهای مشتق‌شده از اسفناج می‌توانند: 1. گونه‌های فعال اکسیژن را از بین ببرند و از آسیب اکسیداتیو ماکرومولکولی جلوگیری کنند، 2. بیان و فعالیت ژن‌های دخیل در متابولیسم، تکثیر، التهاب و دفاع آنتی‌اکسیدانی را تعدیل کنند.

این فعالیت‌های بیولوژیکی به خواص ضد‌سرطانی، ضد‌چاقی، کاهش قند خون و کاهش چربی خون کمک‌ می‌کنند (35). اسفناج شامل مواد مغذی فراوانی‌ می‌باشد. اسفناج یک منبع عالی ویتامین K، ویتامین A، منگنز، منیزیم، اسید فولیک آهن، ویتامین C ویتامین B2 و پتاسیم است و فیبرهای غذایی فراوانی‌دارد. همچنین شامل ویتامین B6 و ویتامین E است که برای حفظ و تنظیم بافت‌های بدن انسان ضروری می‌باشند. عصاره‌های گیاهی، از‌جمله اسفناج با دارا بودن ترکیبات آنتی‌اکسیدان قادر به بهبود عملکرد کبد‌ می‌باشند (36).

نتیجه‌گیری نهایی: نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد تتراکلرید کربن موجب آسیب سلول‌های کبدی شده است. استفاده از عصاره الکلی اسفناج، کبد را در برابر مسمومیت کبدی ناشی از مصرف ‌تتراکلرید کربن محافظت‌ می‌کند. عصاره الکلی برگ اسفناج به‌دلیل دارا بودن ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی و خاصیت آنتی‌اکسیدانی‌ می‌تواند کبد را در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از تتراکلرید کربن محافظت کند و با مهار برهم‌کنش‌های شیمیایی رادیکال‌های آزاد ناشی از ‌تتراکلرید کربن که آغاز‌کننده استرس اکسیداتیو و پراکسیداسیون لیپیدی می‌باشند و همچنین با سرکوب روند التهاب بافتی در کبد، اثر حفاظت‌کنندگی خود در کبد را اعمال‌ ‌کند. البته مطالعات بیشتری در این زمینه لازم است.

ملاحظات اخلاقی

مطالعه حاضر مطابق اصول اخلاقی مورد تأیید کمیته بین‌المللی حمایت از حقوق حیوانات آزمایشگاهی با کد مصوبه اخلاق (IR.IAU.SRB.REC.1400.184) انجام شده است.

سپاسگزاری

نویسندگان از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی جهت حمایت از مطالعه حاضر، تقدیر و تشکر می‌کنند.

تعارض منافع

هیچ گونه تعارض منافعی در ارتباط با این مطالعه وجود ندارد.

References

  1. Budden KF, Gellatly SL, Wood DL, Cooper MA, Morrison M, Hugenholtz P, et al. Emerging pathogenic links between microbiota and the gut-lung axis. Nat Rev Microbiol. 2017;15(1):51.5-63. doi: 10.1038/nrmicro.2016.142 PMID: 27694885
  2. Ohimain EI, Ofongo RTS. The effect of probiotic and prebiotic feed supplementation on chicken health and gut microflora: A Review. Int J Anim Vet Adv. 2012;4(2):135-43.
  3. Hume M. Food safety symposium: potential impact of reduced antibiotic use and the roles of prebiotics, probiotics, and other alternatives in antibiotic-free broiler production. Poult Sci. 2011;90(11):2663-9. doi: 10.3382/ps.2010-01030
  4. Abd-El-Rahman AH, Kamel H, Ahmed WM, Mogoda OS, Mohamed AH. Effect of bactocell® and revitilyte-plus as probiotic food supplements on Tm the growth performance, Hematological, Biochemical parameters and humoral immune response of broiler chickens. World Appl Sci J. 2012;18(3):305-16. doi: 10.5829/idosi.wasj.2012.18.03.63247
  5. Jadhav K, Sharma K, Katoch S, Sharma V, Mane B. Probiotics in broiler poultry feeds: A review. Int J Vet Sci. 2015;1:4-16.
  6. Flores C, Williams M, Pieniazek J, Dersjant-Li Y, Awati A, Lee JT. Direct-fed microbial and its combination with xylanase, amylase, and protease enzymes in comparison with AGPs on broiler growth performance and foot-pad lesion development. J Appl Poult Res. 2016;25(3):328-37. doi: 10.3382/japr/pfw016
  7. Buckley A, Turner JR. Cell biology of tight junction barrier regulation and mucosal disease. Cold Spring Harb Perspect Biol. 2018;10(1):a029314. doi: 10.1101/cshperspect.a029314 PMID: 28507021
  8. Bai SP, Wu AM, Ding XM, Lei Y, Bai J, Zhang KY, et al. Effects of probiotic-supplemented diets on growth performance and intestinal immune characteristics of broiler chickens. Poult Sci. 2013;92(3):663-70. doi: 10.3382/ps.2012-02813 PMID: 234365171
  9. Nakphaichit M, Thanomwongwattana S, Phraephaisarn C, Sakamoto N, Keawsompong S, Nakayama J, et al. The effect of including Lactobacillus reuteri KUB-AC5 during post-hatch feeding on the growth and ileum microbiota of broiler chickens. Poult Sci. 2011;90(12):2753-65. doi: 10.3382/ps.2011-01637 PMID: 22080014
  10. Olnood CG, Beski SSM, Choct M, Iji PA. Novel probiotics: Their effects on growth performance, gut development, microbial community and activity of broiler chickens. Anim Nut. 2015;1(3):184-91. doi: 10.1016/j.aninu.2015.07.003 PMID: 29767136
  11. 1Mehdi GJ, Vahid RP, Mehdi MZN, Mohammad RT, Naser D. The effect of novel probiotic on blood parameters and performance in broiler chickens. J Cell Anim Biol. 2009;3(8):141-4.
  12. Anonymous, Arian line chicken education. Arian Broiler Breeding Guide. 1st ed. Tehran, Iran; 2020.
  13. Zhang ZF, Kim IH. Effects of multistrain probiotics on growth performance, apparent ileal nutrient digestibility, blood characteristics, cecal microbial shedding, and excreta odor contents in broilers. Poult Sci. 2014;93(2):364-70. doi: 10.3382/ps.2013-03314 PMID: 24570458
  14. Khaksefidi A, Ghoorchi T. Effect of probiotic on performance and immunocompetence in broiler chicks. J Poult Sci. 2006;43(3):296-300. doi: 10.2141/jpsa.43.296
  15. Gunal M, Yayli G, Kaya O, Karahan N, Sulak O. The effects of antibiotic growth promoter, probiotic or organic acid supplementation on performance, intestinal microflora and tissue of broilers. Int J Poult. 2006;5(2):149-55. doi: 10.3923/ijps.2006.149.155
  16. Mnisi C, Matshogo T, Van Niekerk R, Mlambo V. Growth performance, haemo-biochemical parameters and meat quality characteristics of male Japanese quails fed a Lippia javanica-based diet. S Afr J Anim Sci. 2017;47(5):661-72. doi: 10.4314/sajas.v47i5.9
  17. Biswas A, Dev K, Tyagi PK, Mandal A. The effect of multi-strain probiotics as feed additives on performance, immunity, expression of nutrient transporter genes and gut morphometry in broiler chickens. Anim Biosci. 2022;35(1):64-74. doi: 10.5713%2Fab.20.0749 PMID: 33677909
  18. Awad W, Ghareeb K, Abdel-Raheem S, Böhm J. Effects of dietary inclusion of probiotic and synbiotic on growth performance, organ weights, and intestinal histomorphology of broiler chickens. Poult Sci. 2009;88(1):49-56. doi: 10.3382/ps.2008-00244
  19. Patterson JA, Burkholder KM. Application of prebiotics and probiotics in poultry production. Poult Sci. 2003;82(4):627-31. doi: 10.1093/ps/82.4.627 PMID: 12710484
  20. Hu Z, Ni J, Cao Y, Liu X. Newcastle disease virus as a vaccine vector for 20 years: a focus on maternally derived antibody interference. Vaccines. 2020;8(2):222. doi: 10.3390/vaccines8020222 PMID: 32422944
  21. Gadde U, Kim W, Oh S, Lillehoj HS. Alternatives to antibiotics for maximizing growth performance and feed efficiency in poultry: a review. Anim Health Res. 2017;18(1):26-45. doi: 10.1017/S1466252316000207 PMID: 28485263
  22. Hemarajata P, Versalovic J. Effects of probiotics on gut microbiota: mechanisms of intestinal immunomodulation and neuromodulation. Therap Adv Gastroenterol. 2013;6(1):39-51. doi: 10.1177/1756283X12459294 PMID: 23320049
  23. Abd El-Moneim AE, Sabic EM. Beneficial effect of feeding olive pulp and Aspergillus awamori on productive performance, egg quality, serum/yolk cholesterol and oxidative status in laying Japanese quails. J Anim Feed Sci. 2019;28(1):52-61. doi: 10.1038/nrmicro.2016.142
  24. Paglia DE, Valentine WN. Studies on the quantitative and qualitative characterization of erythrocyte glutathione peroxidase. J Lab Clin Med. 1967;70(1):158-69. PMID: 6066618
  25. Halliwell B, Chirico S. Lipid peroxidation: its mechanism, measurement, and significance. Am J Clin Nutr. 1993;57(5):715S-24S. doi: 10-1093/ajcn/57-5-715S PMID: 8475889
  26. French SW, Miyamoto K, Ohta Y, Geoffrion Y. Pathogenesis of experimental alcoholic liver disease in the rat. Methods Achiev Exp Pathol. 2000;13:181–207.
  27. Ojo OA, Ojo AB, Ajiboye B, Fadaka A, Imiere OD, Adeyonu O, Olayide I. Protective influence of Ficus asperifolia Miq leaf extract on carbon tetrachloride (CCl4)-induced testicular toxicity in rat’s testes. J App Pharm Sci. 2016;6(6):37-41. doi: 10.7324/JAPS.2016.60607
  28. Hirschfield GM, Dyson JK, Alexander GJM, Chapman MH, Collier J, Hübscher S, et al. The British society of gastroenterology/UK-PBC primary biliary cholangitis treatment and management guidelines. Gut. 2018;67(9):1568-94. doi: 10.1136/gutjnl-2017-315259 PMID: 29593060
  29. Anand KV, Anandhi R, Pakkiyaraj M, Geraldine P. Protective effect of chrysin on carbon tetrachloride (CCl4)-induced tissue injury in male Wistar rats. Toxicol Ind Health. 2011;27(10):923-33. doi: 10.1177/0748233711399324 PMID: 21511893
  30. Li GY, Gao HY, Huang J, Lu J, Gu JK, Wang JH. Hepatoprotective effect of Cichorium intybus L., a traditional Uighur medicine, against carbon tetrachloride-induced hepatic fibrosis in rats. World J Gastroenterol. 2014;20(16):4753-60. doi: 10.3748/wjg.v20.i16.4753 PMID: 24782629
  31. Harris TR, Bettaieb A, Kodani S, Dong H, Myers R, Chiamvimonvat N, et al. Inhibition of soluble epoxide hydrolase attenuates hepatic fibrosis and endoplasmic reticulum stress induced by carbon tetrachloride in mice. Toxicol Appl Pharmacol. 2015;286(2):102-11. doi: 10.1016/j.taap2015.03.022 PMID: 25827057
  32. Noguchi N, Niki E. Phenolic antioxidants: a rationale for design and evaluation of novel antioxidant drug for atherosclerosis. Free Radic Biol Med. 2000;2v8(10):1538-46. doi: 10.1016/s0891-5849(00)00256-2 PMID: 10927179
  33. Bunea A, Andjelkovic M, Socaciu C, Bobis O, Neacsu M, Verhé R, et al. Total and individual carotenoids and phenolic acids content in fresh, refrigerated and processed spinach (Spinacia oleracea L.). Food Chem. 2008;108(2):649-5. doi: 10.1016/j.foodchem.2007.11.056 PMID: 26059144
  34. Koh E, Charoenprasert S, Mitchell AE. Effect of organic and conventional cropping systems on ascorbic acid, vitamin C, flavonoids, nitrate, and oxalate in 27 varieties of spinach (Spinacia oleracea L.). J Agric Food Chem. 2012;60(12):3144-50. doi: 10.1021/jf300051f PMID: 22393895
  35. Hedges LJ, Lister CE. Nutritional Attributes of Spinach, Silverbeet and Eggplant. Christchurch: New Zealand Institute Crop Food Res Limited. 2007; p.1982.
  36. Wang JF, Zhou Y, Dong CX, Shen QR, Putheti R. Effects of NH4 +-N/ NO3 --N ratios on growth, nitrate uptake and organic acid levels of spinach (Spinacia oleracea L.). AJB. 2009;8(15):3597-602.
  37. Soltanpour M, Banan Khojasteh SM, Hamidian G, Nahali S, Morovvati H. Evaluation of the effect of vanadium-zinc complex on the changes in histological and stereological structure, functional enzymes, and oxidative stress indices of liver tissue in adult male rats with Type 2 diabetes. J Vet Res. 2022;77(3):177-86. (In Persian). doi: 1022059/jvr20223256473167
  38. Hashemi S, Ganjkhanloo M, Rezayazdi K, Zali A, Rafipour R, Amini M. Study of selenium nanoparticles synthesis and investigation of its effect compared with other selenium sources on the blood parameters associated with the liver functional index of holstein dairy cow. J Vet Res. 2020;75(1):17-25. (In Persian). doi: 1022059/JVR20182372372661
  39. Mohammadian T, Jangaran Nejad A, Badiei E, Momeni H, Tabandeh M, et al. Effect of atutochthonous probiotics, isolated from fish intestine on biochemical parameters and hepatic enzymes in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). J Vet Res. 2021;76(1):22-30. (In Persian). doi: 1022059/JVR20202966083018
  40. Issazadeh SA, Hatami S, Yavarmanesh M. In vitro investigation of chemical composition and antibacterial activity of alcoholic, hydroalcoholic extracts, and essential oil of (Spinacia oleracea L.) leaves from Iran. J Food Saf. 2021;41:e12891. doi: 101111/jfs12891
  41. Olasupo AD, Aborisade AB, Olagoke OV. Phytochemical analysis and antibacterial activities of spinach leaf. Am J Phytomed Clin Ther 2018;6(2):8. doi: 1021767/2321-2748100344
  42. Pezeshki-Nia S, Asle-Rousta M, Mahmazi S. (Spinacia oleracea L). extract attenuates hippocampal expression of TNF-α and IL-1β in rats exposed to chronic restraint stress. Med J Islam Repub Iran. 2020;34:10. doi: 10.34171/mjiri.34.10 PMID: 32284934
  43. Son H, Jung S, Shin JH, Kang MJ, Kim HJ. Anti-stress and anti-depressive effects of spinach extracts on a chronic stress-induced depression mouse model through lowering blood corticosterone and increasing brain glutamate and glutamine levels. J Clin Med. 2018;7:406. doi: 10.3390/jcm7110406 PMID: 30384468
  44. Rahati S, Kamalinezhad M, Ebrahimi A, Eshraghian M, Pishva H. Accelerated wound healing induced by spinach extract in experimental model diabetic rats with streptozotocin. Sci Rep. 2023;13(1):14933. doi: 101038/s41598-023-42033-0 PMID: 37696865
  45. Tabrizi FPF, Farhangi MA, Vaezi M, Hemmati S. The effects of spinach-derived thylakoid supplementation in combination with calorie restriction on anthropometric parameters and metabolic profiles in obese women with polycystic ovary syndrome: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Nutr J. 2020;19(1):82. doi: 101186/s12937-020-00601-4 PMID: 32782010
  46. Elvira-Torales LI, Martín-Pozuelo G, González-Barrio R, Navarro-González I, Pallarés FJ, Santaella M, et al. Ameliorative effect of spinach on non-alcoholic fatty liver disease induced in rats by a high-fat diet. Int J Mol Sci. 2019;20(7):1662. doi: 10.3390/ijms20071662 PMID: 30987167
  47. Arru L, Mussi F, Forti L, Buschini A. Biological effect of different spinach extracts in comparison with the individual components of the phytocomplex. Foods. 2021;10(2):382. doi: 10.3390/foods10020382 PMID: 33572474
  48. Bautista-Pérez R, Cano-Martínez A, Gutiérrez-Velázquez E, Martínez-Rosas M, Pérez-Gutiérrez RM, Jiménez-Gómez F, et al. Spinach methanolic extract attenuates the retinal degeneration in diabetic rats. Antioxidants (Basel). 2021;10(5):717. doi: 103390/antiox10050717 PMID: 34063668
  49. Sherafatmanesh S, Ekramzadeh M, Tanideh N, Golmakani MT, Koohpeyma F. The effects of thylakoid-rich spinach extract and aqueous extract of caraway (Carum carvi L.) in letrozole-induced polycystic ovarian syndrome rats. BMC Complement Med Ther. 2020;20(1):249. doi: 10.1186/s12906-020-03044-w PMID: 32787839
  50. Amirinejad A, Hekmatdoost A, Ebrahimi A, Ranjbaran F, Shidfar F. The effects of hydroalcoholic extract of spinach on prevention and treatment of some metabolic and histologic features in a rat model of nonalcoholic fatty liver disease. J Sci Food Agric. 2020;100(4):1787-96. doi: 101002/jsfa10215 PMID: 31849065
  51. Elvira-Torales LI, Periago MJ, Gonzalez-Barrio R, Hidalgo N, Navarro-Gonzalez I, Gomez-Gallego C, et al. Spinach consumption ameliorates the gut microbiota and dislipaemia in rats with diet-induced non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD). Food Funct. 2019;10(4):2148-60. doi: 101039/C8FO01630E PMID: 30938723
  52. Panda V, Bhandare N, Mistry K, S S, Dande P. Cardioprotective potential of (Spinacia oleracea L.) (Spinach) against isoproterenol-induced myocardial infarction in rats. Arch Physiol Biochem. 2022;128(1):101-10. doi: 101080/13813455 20191665074 PMID: 31522557
  53. Panda V, Shinde P, Dande P. Consumption of (Spinacia Oleracea L.) (spinach) and aerobic exercise controls obesity in rats by an inhibitory action on pancreatic lipase. Arch Physiol Biochem. 2020;126(3):187-95. doi: 10.1080/13813455.2018.1502323 PMID: 30270679
  54. Ko SH, Park JH, Kim SY, Lee SW, Chun SS, Park E. Antioxidant effects of spinach (Spinacia oleracea L.) supplementation in hyperlipidemic rats. Prev Nutr Food Sci. 2014;19(1):19-26. doi: 103746/pnf2014191019 PMID: 24772405
  55. Roberts JL, Moreau R. Functional properties of spinach (Spinacia oleracea L.) phytochemicals and bioactives. Food Funct. 2016;7(8):3337-53. doi: 10.1039/c6fo00051g PMID: 27353735
  56. Adhikary S, Choudhary D, Ahmad N, Kumar S, Dev K, Mittapelly N, et al. Dried and free flowing granules of (Spinacia oleracea L.) accelerate bone regeneration and alleviate postmenopausal osteoporosis. Menopause. 2017;24(6):686-98. doi: 10.1097/GME.0809 PMID: 28118295
  57. Choudhary D, Kothari P, Tripathi AK, Singh S, Adhikary S, Ahmad N, et al. (Spinacia oleracea L.) extract attenuates disease progression and sub-chondral bone changes in monosodium iodoacetate-induced osteoarthritis in rats. BMC Complement Altern Med. 2018;18(1):69. doi: 101186/s12906-018-2117-9 PMID: 29463254
Journal of Veterinary Research
Volume 80, Issue 3
September 2025
Pages 135-148

Files

Share

How to cite

Statistics