Effect of Orange (Citrus aurantium) Juice Concentrate and Chitosan Coating Enriched With Fenugreek (Trigonella foenum-graecum) Essential Oil on The Quality and Shelf Life of Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss) Fillet During Storage in a Refrigerator

Document Type : Food Hygiene

Authors

Department of Food Hygiene, Faculty of Veterinary Medicine, Amol University of Special Modern Technologies(AUSMT), Amol, Iran

Abstract

BACKGROUND: Many herbs such as fenugreek and orange have compounds with antioxidant properties, which can increase the shelf life of foods. Considering that fish are a popular food among consumers, they are susceptible to rapid corruption.
OBJECTIVES: In this study, to improve rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) fillet shelf life at refrigerated condition, orange juice concentrate and chitosan coating enriched with Fenugreek (Trigonella foenum-graecum) essential oil was used.
METHODS: In the present study, 8 treatments were evaluated for 12 days at refrigerator temperature for Chemical indicators PH value, Total volatile nitrogen (TVN), Thiobarbituric Acid (TBA), Peroxide value (PV), Free Fatty Acid (FFA), and Sensory Properties.
RESULTS: According to statistical results, fish fillets coated with chitosan enriched with 2% fenugreek essential oil and immersed in orange juice concentrate were lower than other groups for all chemical indicators and had a significant difference with the control group (P<0.05). In the DPPH test, the most inhibitory effect after BHT (butylated hydroxy toluene) was orange juice with 1.39 brix and then black pepper 2%, respectively. In the RP test, the absorbance of the coated sample with chitosan containing fenugreek essential oil and orange juice concentrate with BHT did not show any significant difference (P>0.05). Sensory evaluation also showed that the chitosan-coated sample containing fenugreek essential oil and orange juice concentrate improved the sensory index during storage compared to other groups, especially the control group.
CONCLUSIONS: According to the results, it can be stated that the use of orange juice concentrate, chitosan coating and fenugreek essential oil have a significant effect on reducing the oxidation process of rainbow trout fillet at refrigerator temperature.

Keywords


مقدمه


امروزه فیلم­ها و پوشش­های خوراکی با منشأ طبیعی مانند پلی ساکاریدها، پروتئین­ها و لیپیدها به دلیل دارا بودن مزایای زیادی از جمله تجزیه زیستی، قابلیت خوراکی بودن، سازگاری با محیط زیست نسبت به مواد مصنوعی مورد توجه زیادی قرار گرفته­اند (12). کیتوزان به عنوان یک بیوپلیمر با منشأ کیتین (موجود در اسکلت خارجی بندپایان مانند حشرات، خرچنگ­­ها، میگوها، لابسترها و دیواره سلولی نوع خاصی از جلبک­ها) به صورت گسترده­ای در صنایع غذایی مورد استفاده قرار گرفته است و استفاده از آن در مواد غذایی از نظر سازگاری زیستی بالا، فاقد طعم بودن، تجزیه پذیری زیستی و خواص غیر سمی آن رو به افزایش می­باشد (12،23). خواص کاربردی زیادی هم‌چون خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدمیکروبی، ضدقارچی برای پوشش کیتوزان گزارش گردیده است(34) این فیلم­ها و پوشش­ها در ترکیب با موادکاربردی از جمله آنتی اکسیدان‌ها، عوامل ضد میکروبی، طعم دهنده­ها، ادویه­ها و رنگ­ها می­توانند منجر به افزایش کارایی مواد بسته بندی شده از طریق افزودن ترکیبات فوق گردند (13). گیاه نارنج (Citrus aurantium L.) بومی جنوب غربی آسیا است و دارای میوه‌ای گرد و اسیدی است. 85 درصد میوه نارنج را آب تشکیل داده است، آب نارنج در شمال، مرکز و جنوب غرب ایران و کشورهای نواحی خلیج فارس به ­عنوان یک افزودنی اصلی در برخی مواد غذایی به شمار می­رود، آب نارنج را با تغلیظ سازی به روش حرارتی به کنسانتره با غلظت‌های مختلف تولید می­کنند، با توجه به استعداد بالقوه ایران به منظور کشت مرکبات و شرایط اقلیمی مناسب، مناطق مرکبات خیز ایران مانند مازندران و گیلان، آب میوه نارنج را به روش سنتی با استفاده از حرارت تغلیظ و به عنوان افزودنی در مواد غذایی خود استفاده می‌کنند که کنسانتره آن دارای اسیدیته بالایی می­باشد(3). ویتامین ­C با دارا بودن خواص آنتی­اکسیدانی در کاهش خطر بسیاری از بیماری­ها از جمله بیماری­های قلبی عروقی مؤثرند(36). نارنج غنی از ویتامین C و ترکیبات فلاونوئیدی است و در بین عموم مردم به­عنوان میوه­ای با خواص دارویی شناخته شده است(19). اسانس­ها مایعات روغنی معطری هستند که از قسمت‌های مختلف گیاهان تهیه و در کنترل باکتری­ها و افزایش مدت زمان نگهداری مواد غذایی، نقش دارند. شنبلیله با نام علمی  Trigonella foenum-graecumمتعلق به خانواده باقلائیان  Fabaceae بوده که در درمان دیابت، التهاب و کاهش چربی خون از آن استفاده می­شود (22). به دلیل اثرات مضر نگهدارنده‌‌های شیمیایی و افزایش سطح آگاهی مردم، تمایل به استفاده از نگهدارنده‌هایی با منشأ طبیعی به منظور افزایش زمان ماندگاری مواد غذایی، در بین مصرف کنندگان از استقبال زیادی برخوردار گردیده است (10). ماهی از جمله موادغذایی می­باشد که به رغم دارا بودن ارزش غذایی بالا و نقش کلیدی در رژیم غذایی انسان­ها، در برابر فساد بسیار حساس هستند و در مدت زمان نگهداری در اثر فساد باکتریایی و اکسیداتیو، خصوصیات کیفی آن‌ها دستخوش تغییر می­گردند که همین امر منجر به ایجاد تغییرات نامطلوب در طعم و بو و کاهش ارزش غذایی محصول و در نهایت به دنبال فساد میکروبی به ایجاد مشکلات سلامتی برای مصرف کننده منجر می­گردد. از این رو استفاده از ترکیباتی با خاصیت ضدباکتریایی و آنتی­اکسیدانی در جهت بهبود کیفیت و افزایش زمان ماندگاری ضروری می­باشد (33،37). در همین راستا، مطالعه حاضر به منظور ارزیابی اثرات آنتی­اکسیدانی و ضدمیکروبی کنسانتره آب نارنج و پوشش کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله به صورت مجزا و در ترکیب با هم در نمونه‌ی فیله ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان انجام گردید.

مواد و روش کار

تهیه ماهی: تعداد 15 ماهی قزل آلای رنگین کمان با میانگین وزنی 50 ± 450 گرم از یکی از مزارع پرورش ماهی در شهرستان آمل خریداری شد و با استفاده از جعبه­های حاوی یخ در حداقل زمان ممکن به آزمایشگاه منتقل گردید. بعد از عملیات مربوط به تخلیه شکمی و سرزنی، فیله تهیه گردید.

تهیه کنسانتره آب نارنج و اسانس:کنسانتره آب نارنج (آب نارنج با استفاده از حرارت پایین تغلیظ شده)، از بازار محلی آمل تهیه و اسانس شنبلیله نیز از شرکت اکسیر گل سرخ خریداری گردید.

مواد شیمیایی:تمامی مواد شیمیایی و حلال های مورد استفاده در این آزمایش از شرکت مرک آلمان و  DPPHاز شرکت سیگما آلدریچ آلمان تهیه گردید.

آماده سازی پوشش: برای تهیه محلول کیتوزان، پودر کیتوزان 20 درصد وزنی/ حجمی را در محلول اسید استیک 1 درصد حجمی حل نموده و جهت حل شدن کامل و یکنواخت شدن به مدت یک شب در دمای اتاق روی همزن مغناطیسی مدلFAVORIT ساخت کشور مالزی همزده شد. به میزان 75/0 درصد گلیسرول به محلول اضافه و همگن و سپس توئین 80 به مقدار 25/0 درصد بعنوان امولسیفایر اضافه شد و 30 دقیقه در دمای اتاق مخلوط شد(38) در نهایت اسانس­ شنبلیله بعنوان آنتی اکسیدان به سوسپانسیون پوشش اضافه گردید.

آماده سازی تیمارها : در مجموع در این مطالعه 8 تیمار مورد ارزیابی قرار گرفتند. 6 گروه تیمار برای بسته بندی با استفاده از پوشش­ها شامل نمونه با پوشش کیتوزان، نمونه با اسانس شنبلیله 2 درصد، نمونه با پوشش کیتوزان و اسانس شنبلیله 2 درصد، نمونه با کنسانتره آب نارنج (بریکس 39/1)، نمونه با کنسانتره (بریکس 39/1) آب نارنج و پوشش کیتوزان، نمونه با کنسانتره آب نارنج (بریکس 39/1) + پوشش کیتوزان + اسانس شنبلیله 2 درصد و نهایتاً نمونه شاهد (فیله ماهی قزل آلا بدون پوشش بعنوان کنترل منفی) ونمونه BHT (بعنوان کنترل مثبت، BHT به میزان 2 میلی­گرم در میلی­لیتر اتانول حل گردید) مورد استفاده قرار گرفتند.

پوشش دهی فیله‌ها: به منظور ایجاد پوشش، فیله‌های تهیه شده ماهی قزل آلا در محلول­های آماده شده به مدت 2 دقیقه غوطه­ور و پس از آب­چکانی، خشک شدند. سپس نمونه­ها در بسته­های پلاستیکی زیپ پک بسته­بندی گردید و در نهایت نمونه­ها در یخچال با دمای 4 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند و به صورت دوره‌ای، هر 4 روز آزمون­های شیمیایی و حسی بر روی نمونه­ها انجام گرفت.

تجزیه اسانس به وسیله گازکروماتوگرافمتصلشدهبه طیفسنججرمی (GC/MS): دستگاه GC/MS از نوع Thermo Quest Trace GC 2000 FINNIGAN (انگلستان)، نوع ستون، DB- 5 به طول 30 متر و قطر داخلی 25/0 میلی لیتر و ضخامت فاز ساکن 25/0 میکرون بود. ترکیبات اسانس بر اساس مقایسه مدت زمان بازداری نسبی (RI) و اجزای طیف‌های جرمی آن‌ها با مقادیر ذخیره شده با نمونه­های مرجع (استانداردها) شناسایی و مقایسه گردید و بر اساس میانگین دو تزریق اسانس تعیین گردید (1).

آزمایشات شیمیایی (بررسی اثرات آنتی­اکسیدانی اسانس­ها به روش DPPH): در این آزمایش 2 میلی­لیتر از محلول DPPH 0024/0 درصد به غلظت­های مختلف اسانس آنتی اکسیدان سنتزیBHT افزوده و مخلوط حاصل به‌مدت 30 دقیقه در محل تاریک قرار گرفت و میزان جذب نوری آن در طول موج 517 نانومتر  با دستگاه اسپکتروفتومتری خوانده شد. در نمونه کنترل 5/0 میلی­لیتر متانول با نمونه جایگزین شد. درصد مهار رادیکال­های آزاد DPPH با فرمول زیر محاسبه شد(35).

Ac – As)/ Ac * 100) = درصد مهار رادیکال آزاد

در این فرمول Ac میزان جذب کنترل و As میزان جذب نمونه است. در این آزمون، رادیکال چربی دوست DPPH با آنتی اکسیدان­های دهنده­ی هیدروژن واکنش داده و به شکل کاهش یافته در می­آید و رنگ آن از بنفش تیره به زرد روشن تبدیل می­گردد و در نتیجه میزان جذب نوری آن در طول موج 517 نانومتر کاهش می­یابد.

آزمون قدرت احیاکنندگی: در این آزمایش 03/0 گرم نمونه را با بافرفسفات سدیم و پتاسیم فریک سیانید 1درصد هر کدام به  میزان 5/2 میلی­لیتر مخلوط نموده و بعد از 20 دقیقه نگهداری در بن ماری 50 درجه سانتی‌گراد، 5/2 میلی­لیتر از محلول تری کلرو استیک اسید 10 درصد اضافه و سانتریفیوژ شدند. پس از آن 5/2 میلی­لیتر از مایع رویی لوله ها با 5/2 میلی­لیتر آب مقطر و 5/0 میلی­لیترفریک کلراید1/ 0 درصد مخلوط شده و بعد از 10 دقیقه، در طول موج 700 نانومتر در اسپکتروفتومتر مدلT80+UV/VIS  شرکت PG، ساخت کشور آلمان خوانده شد (15).

اندازه گیری PH گوشت: برای اندازه گیری مقدار PH، 5 گرم از نمونه­های گوشت به همراه 10 میلی­لیتر آب مقطر در داخل لوله­های فالکن و با دستگاه هموژنیزاتور IKA ساخت کشور آلمان هموژن گردید. سپس با استفاده از دستگاه PH متر قرائت انجام گرفت. PH نمونه­های گوشت در دمای اتاق اندازه‌گیری و ثبت شد(33).

اندازه گیری بازهای نیتروژنی فرار (TVN): اندازه گیری بازهای ازته فرار با روش کلدال انجام گردید. بدین منظور 10 گرم نمونه هموژن شده به‌علاوه 2 گرم اکسید منیزیم و 300 میلی­لیتر آب مقطر داخل بالن قرار داده شد سپس جمع آوری بخارات تقطیر شده در محلول 3 درصد اسید بوریک و معرف متیل رد و در پایان توسط اسید سولفوریک 5 درصد تیتر شد و به صورت  میلی­گرم نیتروژن در 100 گرم فیله ماهی بیان شد (11).

اندازه­گیری شاخص تیوباربیتوریک اسید((TBA : مقدار 10 گرم از نمونه ­با 20 میلی­لیتر تری کلرو استیک اسید 5 درصد و1 میلی­لیتر از BHT1/0 درصد با دستگاه هموژنیزاتور هموژن گردید. پس از عبور از  کاغذ صافی واتمن شماره 42 با تری کلرواستیک اسید به حجم 50 میلی­لیتر رسانده شد. 5 میلی­لیتر از محلول صاف شده به 5 میلی­لیتر تیوباربیتوریک اسید 02/0 مولار اضافه و ورتکس شد، سپس در بن ماری آب جوش به مدت 60 دقیقه قرار داده شد. بعد از خنک شدن میزان جذب نوری آن­ها با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 532 نانومتر در برابر محلول بلانک (5 میلی­لیتر  آب مقطر و 5 میلی­لیتر محلول تیوباربیتوریک اسید) قرائت گردید و میزان تیوباربیتوریک اسید بر اساس  میلی­گرم مالون دی آلدهید در هر کیلو گرم نمونه محاسبه شد (8).

تعیین میزان پر اکسید (PV): ابتدا 150 گرم فیله ماهی با 250 میلی­لیتر کلروفرم هموژن گردید و با استفاده از یک صافی فیلتر گردید و پس از آبگیری، محلول صاف شده در آون 105 درجه سانتی‌گراد برای بدست آوردن نمونه چربی قرار داده شد (30). در روش پراکسید 3/0 گرم نمونه چربی با 8/9 میلی­لیتر کلروفرم- متانول و 05/ 0 میلی­لیتر آمونیوم تیوسیانات (10 میلی مولار) و 05/0 میلی­لیتر محلول کلرید آهن II در یک لوله آزمایش مخلوط و بعد از اضافه نمودن هر ترکیب محلول ورتکس شد. بعد از 5 دقیقه نگهداری در دمای اتاق، جذب نوری در 500 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتری قرائت شد. پس از رسم منحنی استاندارد، با استفاده از فرمول زیر پراکسید به عنوان میلی­اکی والان پراکسید در کیلوگرم چربی محاسبه گردید.

= (As – Ab) × m / 55.84 × mo× 2 میزان پراکسید

که در آن As: جذب نمونه، Ab: جذب بلانک، m: شیب منحنی کالیبراسیون، mo: وزن نمونه بر حسب گرم و 84/55 وزن اتمی آهن است(35).

اندازه گیری هیدرولیز چربی­ها (FFA): 25 میلی­لیتر  اتانول 96 درصد خنثی شده و 25 میلی­لیتر اتیل اتر را مخلوط نموده و 5/0 گرم از چربی استخراج شده را به این مخلوط اضافه و حل گردید. سپس چند قطره فنل فتالئین 1درصد بعنوان شناساگر به آن اضافه و سپس محلول با سود 1/0 نرمال تیتر شد و تا زمانیکه رنگ صورتی ظاهر گردد، تیتراسیون ادامه یافت. مقدار اسید چرب آزاد از طریق رابطه زیر محاسبه گردید (27).

       FFA = V× 28.2 × 100/ W× 1000

V حجم هیدروکسید سدیم مصرفی

W وزن نمونه چربی مصرف شده

ارزیابی حسی: جهت انجام ارزیابی حسی از روش گالاس و کنتامیناز استفاده گردید. بدین منظور فیله ماهی قزل آلا در طول دوره نگهداری، توسط یک گروه پنل 9 نفره آموزش دیده مورد ارزیابی قرار گرفت. ارزیابی حسی از نظر بو، رنگ، بافت و مقبولیت کلی انجام شد. در امتیاز دهی از یک مقیاس 0 تا 10 استفاده شد به ­طوری که 10 بیشترین امتیاز و 0 کمترین امتیاز را داشت و محصول با امتیاز کمتر از 6 به ­عنوان محصول غیر قابل پذیرش تعریف گردید (11).

آنالیزآماری: آنالیز نتایج با استفاده از روش واریانس یک طرفه (One Way ANOVA) به منظور تعیین وجود تفاوت آماری معنی دار در سطح (05/0P<) انجام گردید.گروه بندی تیمارها براساس تفاوت آماری بین آن‌ها با استفاده از آزمون تکمیلی دانکن بررسی شد. همچنین تغییرات  ارزیابی حسی باآزمون کروسکال والیس تحلیل گردید. آنالیزهای آماری با استفاده از نرم افزارآماری  SPSS V.20انجام گرفت.

نتایج

ترکیبات تشکیل دهنده اسانس: درصد ترکیبات تشکیل دهنده اسانس شنبلیله در جدول 1 نشان داده شده است. بر اساس آنالیز دستگاه GC-MS، 19 ترکیب شناسایی گردید که در مجموع 35/95 درصد از حجم اسانس را شامل می­شود. ترکیبات دلتا-کادینن (delta-cadinene)(8/26)، آلفا-کادینول (a-cadinol) (2/14)، آلفا-بیزابولول (α-bisabolol)(5/11) و بتا-سلینن (-selineneß) (4/10) شاخص ترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس شنبلیله بودند. البته ترکیباتی چون لیگول اکساید (liguloxide)، آلفاـ مورولن (α-muurolene) و آلفاـ کادینن (α -cadinene) نیز به میزان کمتری در اسانس شناسایی شد.

آزمون مهار رادیکال آزادDPPH : خواص آنتی­اکسیدانی تیمارهای بکار رفته با استفاده از آزمون ارزیابی توانایی مهار رادیکال آزاد مورد بررسی قرار گرفت و نتایج حاصل از آن در تصویر 1 نشان داده شده است. آنتی اکسیدان سنتزی   BHTبا 9/81 درصد مهار رادیکال آزاد، بالاترین فعالیت آنتی رادیکالی را داشت و اسانس شنبلیله 1 درصد  کم‌ترین فعالیت آنتی رادیکالی را دارا بود. نتایج آنالیز واریانس نشان دادنوع و غلظت، تأثیر معنی­داری روی مهار رادیکال DPPH دارد (05/0P<) و فعالیت آنتی رادیکالی در همه نمونه­ها وابسته به غلظت بود.

آزمایش قدرت احیاکنندگی(RP): طبق نتایج تصویر 2 در آزمایش قدرت احیاکنندگی در بین نمونه­ها، نمونه­های پوشش کیتوزان + کنسانتره آب نارنج + اسانس شنبلیله 2درصد  قوی‌ترین فعالیت احیاکنندگی را دارا بودند که قدرت احیاکنندگی آن از آنتی اکسیدان سنتزی BHT نیز بیشتر بوده و به همراه نمونه­های حاوی کنسانتره آب نارنج+ کیتوزان و کنسانتره آب نارنج با بریکس 39/1 قدرت احیاکنندگی برابر با BHT را داشتند و با هم اختلاف معنی­داری نداشتند (05/0<P). در بین تمام نمونه­ها، گروه کنترل، کمترین قدرت احیاکنندگی را داشتند (05/0 P<).

شاخص PH: در تصویر 3 مقادیر تغییرات PH در نمونه­های مختلف آورده شده است. در انتهای دوره نگهداری تفاوت قابل ملاحظه‌ای بین  PHنمونه کنترل با سایر نمونه­ها مشاهده گردید (05/0P<). تیمارهای پوشش داده شده کمترین میزان PH را داشتند. نتایج حاصل از آنالیز آماری، اختلاف معنی­داری در میزان PH میان نمونه­های پوشش داده شده با کیتوزان + کنسانتره آب نارنج + اسانس شنبلیله، نمونه ماهی پوشش داده شده با کیتوزان حاوی کنسانتره آب نارنج و نمونه ماهی حاوی کنسانتره آب نارنج مشاهده نگردید (05/0P>). اما نسبت به نمونه پوشش داده شده با کیتوزان، نمونه پوشش داده شده با اسانس شنبلیله و نمونه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و  BHTبه طور معنی­داری میزان PH کمتری داشته‌اند (05/0P<).

شاخص بازهای نیتروژنی فرار(TVN): میزان TVN نمونه­ها مختلف در مدت زمان نگهداری در یخچال در تصویر 4 نشان داده شده است. تغییرات میانگین میزان مواد ازته فرار طی دوره‌ی 12 روزه نگهداری در یخچال، یک روند افزایشی در تمام نمونه­ها داشت به طوری که در روز دوازدهم بیشترین میزان TVN مربوط به نمونه شاهد 41 میلی­گرم بر100 گرم و کمترین میزان آن 12 میلی­گرم بر100 گرم مربوط به نمونه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و کنسانتره آب نارنج بود. مقایسه میزان TVN در روز آخر بین نمونه شاهد و نمونه­های پوشش داده شده اختلاف معنی­داری را نشان داده است (05/0P<). در روز پایانی نگهداری نمونه­های ماهی، نمونه ماهی پوشش داده شده با کیتوزان حاوی کنسانتره آب نارنج و نمونه ماهی حاوی کنسانتره آب نارنج کمترین میزان این شاخص را دارا بودند و اختلاف میان این نمونه­ها با BHT معنی­دار نبود (05/0P>).

شاخص پراکسید(PV): تأثیر تیمارهای مختلف بر عدد پراکسید نمونه­ها درتصویر 5 نشان داده شده است. همان طور که مشاهده می­شود در تمام نمونه­ها با گذشت زمان افزایش میزان پراکسید وجود داشته اما این افزایش در نمونه کنترل شدت بیشتری داشته است به گونه‌ای که در روز پایانی بیشترین میزان (5/4 میلی اکی والان بر کیلوگرم چربی) را به خود اختصاص داد و تمامی نمونه‌های تیمار شده با اختلاف معنی‌داری میزان پراکسید کمتری نسبت به گروه کنترل داشتند (05/0P<) و نمونه­های پوشش داده شده با کیتوزان و تیمار شده با کنسانتره آب نارنج بعد از BHT کمترین میزان شاخص پراکسید را به خود اختصاص دادند.

شاخص تیوبابیتوریک اسید(TBA) : میزان  TBAبر حسب میلی­گرم مالون آلدئید در هر کیلوگرم گوشت در تیمارهای مختلف تصویر 6 نشان داده شده است. نتایج بیانگر این می­باشد که طول مدت نگهداری، پوشش دهی نمونه­ها و اثر توام این عوامل بر میزان این شاخص معنی­دار بوده است (05/0P<). به گونه‌ای که روند صعودی در میزان عدد تیوبابیتوریک اسید در همه نمونه­ها مشاهده گردید. حداقل و حداکثر میزان TBA در روز پایان نگهداری در این تحقیق برابر 19/0 و 83/0 میلی­گرم مالون آلدئید در هر کیلوگرم به ترتیب در تیمارهای نمونه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و کنسانتره آب نارنج و  کنترل بوده است که نمونه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و کنسانتره آب نارنج  قوی­تر از آنتی­اکسیدان سنتزی BHT عمل کرده است (05/0P<).

شاخص اسید چرب آزاد (FFA): تصویر 7 بیانگر میزان تغییرات مقادیر اسیدهای چرب آزاد  محاسبه شده در تیمارهای مختلف در طی دوره نگهداری در یخچال است. به طور کلی میزان FFA  در آغاز دوره در محدوده 5/2-7/1 درصد بود. بر اساس نتایج این مطالعه مقادیرFFA ، روند افزایشی را در تمام نمونه­ها طی دوره نگهداری نشان داد. ولی میزان این افزایش در نمونه کنترل نسبت به سایرنمونه­ها بیشتر بود و نتایج این مطالعه نشان داد افزودن کنسانتره آب نارنج به فیله ماهی و پوشش دادن آن  با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله می­تواند روند افزایشی را نسبت به سایر تیمارها حتی نسبت به BHT به عنوان آنتی اکسیدان سنتزی به طور معنی­داری کاهش دهد (05/0P<).

ارزیابی حسی: نتایج بدست آمده از ارزیابی حسی با استفاده از آزمون کروسکال والیس و تحلیل امتیازات داده شده بر روی نمونه­های تیمار شده مختلف فیله قزل آلا در طول مدت زمان نگهداری در دمای یخچال با ارزیابی حسی (پذیرش کلی) توسط اعضای پانل در تصویر 8 نشان داده شده است. در همه نمونه­ها کمترین امتیاز در روز پایانی (روزدوازدهم) و بیشترین امتیاز در روز اول بود. از روز 8 نمونه کنترل بعلت بوی نامناسب و بافت نامطلوب کمترین امتیاز پذیرش کلی را به خود اختصاص داد. در روز پایانی اختلاف معنی­داری بین نمونه کنترل و نمونه­های تیمار شده مشاهده گردید (05/0P<) و نمونه کنترل کمترین امتیاز را نسبت به سایر نمونه­ها کسب نمود و فقط تا روز 4 نگهداری دارای مقبولیت بود. بیشترین امتیاز ارزیابی حسی مربوط به نمونه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و کنسانتره آب نارنج بود که این اختلاف در مقایسه با سایر نمونه­های تیمار شده و BHT نیز معنی­دار بود (05/0P<).

بحث

ترکیبات تشکیل دهنده اسانس: بر‌اساس نتایج بدست آمده از آنالیز GC-MS اسانس شنبلیله، 19 ترکیب شناسایی شده که ترکیبات عمده‌ی اسانس را ترکیبات دلتا-کادینن، آلفا-کادینول، آلفا-بیزابولول و بتا-سلینن تشکیل می‌دادند. در مطالعه Ahmadiani و همکاران که به بررسی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس شنبلیله پرداختند بیشترین ترکیبات اصلی اسانس شنبلیله را دلتا-کادینن (6/27درصد)، آلفا-کادینن (1/12درصد) گاما-یودسمول (2/11درصد) و آلفا-بیزابولول (5/10درصد) گزارش نمودندکه با نتایج حاصل از مطالعه حاضر همخوانی دارد و تفاوت‌های موجود در میزان درصد ترکیبات به شرایط محیطی، آب و هوا و خاک وابسته است (2).

آزمونDPPH: در مطالعه حاضر فعالیت آنتی­اکسیدانی نمونه­ها توسط آزمون مهار رادیکال‌های آزاد DPPH مورد بررسی قرار گرفت. همانطورکه در تصویر 2 مشاهده می­شود، فعالیت آنتی رادیکالی تیمارهای مختلف با هم متفاوت است. تفاوت در فعالیت آنتی رادیکالی را به دلایل مختلف می­توان نسبت داد. که می­توان به تفاوت در نوع و مقدار ترکیبات مؤثر موجود در آن‌ها مرتبط دانست. تعداد گروه­های هیدروکسیل موجود در ساختار آنتی اکسیدان به طور معمول فاکتور تعیین کننده نیست. موقعیت گروه‌های هیدورکسیل، حضور گروه­های عاملی دیگر مانند پیوندهای دوگانه و ترکیب گروه­های هیدروکسیل و گروه­های کتونی نقش مهمی در فعالیت آنتی­اکسیدانی ایفا می‌کند. در مطالعه‌ای که  Mirzaei و همکاران در سال  2011 در ارزیابی خواص آنتی اکسیدانی عصاره هیدروالکلی چند گیاه نسبت به آنتی اکسیدان سنتزی، گزارش کرده‌اند که در مهار رادیکال آزاد، شنبلیله در مقایسه با دیگر گیاهان اثر مهاری کمتری نشان داده است و افزایش غلظت، مهار و به دام اندازی رادیکال آزاد را افزایش می­دهد. نتایج این محقق با نتایج  تحقیق حاضر هم­خوانی دارد (22).

آزمون قدرت احیاکنندگی(RP): قدرت آنتی­اکسیدانی نمونه­ها با آزمایش قدرت احیاکنندگی آهن  IIIتعیین شد (تصویر 2). آنتی اکسیدان­هایی با قدرت احیا کنندگی آهن بالاتر، دارای توانایی بیشتری در پایان دادن به واکنش‌های مخرب زنجیره­ای رادیکالی هستند(17). بنابراین می‌توان گفت  نمونه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و کنسانتره آب نارنج، در  بین نمونه­های مورد مطالعه، از توانایی بیشتری در پایان دادن به واکنش­های مخرب زنجیره‌ رادیکالی برخوردار هستند .نتایج  اندازه­گیری قدرت مهار کنندگی رادیکال ازاد با نتایج اندازه­گیری قدرت احیاکنندگی آهن نسبت مستقیم داشت و نمونه با قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد بیشتر حائز قدرت احیا کنندگی آهن بیشتری نیز بودند.

PH: از جمله فاکتورهای تغییرپذیر در مدت زمان نگهداری ماهیPH می­باشد که می­توان آن را به عنوان شاخصی از تازگی ماهی درنظر گرفت. با توجه به نتایج آماری میزان اولیه PH برای گروه­ها به طور میانگین 6/5 بود که این میزان در روز آخر نگهداری به میزان 8/6 برای گروه کنترل رسید که دلالت بر رشد باکتری‌ها در نمونه داشت. افزایش در PH گوشت ماهی در اثر تولید ترکیباتی مانند آمونیاک، تری متیل آمین و سایر آمین‌های بیوژن توسط باکتری‌های فاسد کننده  ماهی  می­باشد (18). تغییرات فاکتور PH در دوره نگهداری نامنظم بوده و کاهش در میزان این شاخص در ابتدای دوره مشاهده می­شود که Lu و همکاران دلیل کاهشPH  را به حلالیت CO2 در گوشت ماهی نسبت داده‌اند (18). پوشش کیتوزان با 63/4-58/4PH= و همچنین کنسانتره آب نارنج به علت اسیدی بودن باعث کاهش میزان  PH نمونه­های با پوشش می­گردند و سبب مهار میکروبی می­شوند. نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده از مطالعات سایر محققین Yingyuad و همکاران در سال  2006 و Fan و همکاران در سال 2009 مطابقت دارد (9،38).

آزمون اندازه گیری نیتروژن فرار (TVN): برای ارزیابی میزان فساد در غذاهای دریایی TVN کاربرد وسیعی دارد و پارامتری است که میزان ترکیبات تشکیل شده از آمونیاک و آمین‌های نوع اول، دوم و سوم را که به عنوان شاخصی برای فساد بافت‌های عضلانی می­باشد، اندازه گیری می‌کند (9). حد مجاز پیشنهادی TVN برای فیله ماهی 25 میلی­گرم بر 100 گرم  عنوان شده است (5). در تحقیق حاضر میزان TVN در تمام تیمارها روند صعودی را نشان داد. در روز 12 ام نگهداری، نمونه­های تیمار شده با کنسانتره آب نارنج به علت اثر کاهشی بر میزانPH  و محدود شدن رشد باکتری، تخریب پروتئین توسط باکتری‌ها کمتر انجام شده و میزان TVN همانند نمونه تیمار شده با BHT در محدوده کمتر از 20‌ میلی­گرم بر 100 گرم رسید که این اعداد در مقایسه با گروه کنترل با میزان 41 میلی­گرم بر 100 گرم که فراتر از حد فساد رفته است، کم‌تر می­باشد. این موضوع را می­توان به خاصیت آنتی­اکسیدانی و ضد میکروبی کنسانتره آب نارنج، اسانس شنبلیله و کیتوزان نسبت داد. کاهش میزان TVN با استفاده از کیتوزان و  اسانس­ها توسط  محققان دیگر از جمله  Pezeshk  و همکاران در سال 2011 (29)،  Mahmoudو همکاران در سال 2004 (20) و Amiza  و همکاران در سال 2013 (4) گزارش شده است که با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت.

آزمون اندازه گیری پراکسید(PV): ماهی قزل آلا به دلیل غنی بودن از اسیدهای چرب غیر اشباع به فساد اکسیداتیو بسیار حساس می­باشد. در طول مدت نگهداری اکسیداسیون می­تواند مشکلات زیادی بر کیفیت ماده غذایی مانند طعم و بو ایجاد نماید (21). هیدرو پراکسید، محصولات اولیه اکسیداسیون چربی­ها و اسید­های چرب چند غیراشباعی و نشان دهنده­ی میزان پیشرفت اکسایش هستند به همین دلیل، اکسیداسیون اولیه چربی با استفاده از اندازه گیری میزان پراکسید ارزیابی می­شود. پس از گذشت 2 هفته نگهداری در 4 درجه سانتی­گراد شاخص PV برای همه تیمارها روند افزایشی داشته که این افزایش در تیمار کنترل شدت بیشتری داشت به طوری که از 5/0 به 5/4 میلی اکی والان بر کیلو گرم برای نمونه کنترل و 5/0 به 2/1 برای نمونهBHT  رسید که سایر محققان نیز نتایجی مشابه در این زمینه گزارش کرده­اند (10،33). کاهش ترکیبات اولیه­ی حاصل از اکسایش در نمونه­های پوشش داده شده با کیتوزان را به علت پیوند کیتوزان با ترکیبات آهن‌داردانسته‌اند. آهن موجود با فعال سازی اکسیژن، تولید رادیکال در مرحله ی آغازین اکسایش را سرعت می­بخشد. کیتوزان با مهار پروتئین‌های آهن‌دار و کنسانتره آب نارنج به علت داشتن فعالیت آنتی رادیکالی موجب کاهش اکسیداسیون اولیه شدند. نتایج مشابهی برای فیله­های پوشش داده شده با کیتوزان توسط Ojagh و همکاران در سال 2010،Jeon  و همکاران در سال 2002 گزارش شد که با تحقیق حاضر مطابقت داشتند (15،25).

آزمون اندازه‌گیری تیوباربیتوریک اسید ((TBA: تیوباربیتوریک اسید (TBA) شاخص اکسیداسیون لیپید می­باشد به طورگسترده‌ای به عنوان شاخص برای ارزیابی میزان اکسیداسیون چربی ثانویه به خصوص آلدهیدها (مالون آلدهید) استفاده می­شود (15). میزان شاخص TBA در طول نگهداری در گروه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و کنسانتره آب نارنج کم‌تر از  سایر گروه­ها حتی گروه  BHTبه عنوان کنترل مثبت بود که می­تواند به دلیل عملکرد آنتی­اکسیدانی کیتوزان در کاهش اکسیداسیون چربی­ها در فیله ماهی و حذف یون­های فلزی مانند آهن و در نهایت جلوگیری از پراکسیداسیون چربی­ها (28) و نیز خواص آنتی­اکسیدانی و تأثیر توأم اسانس و کنسانتره آب نارنج دانست. طبق نتایج گروه­های پوشش داده شده با کیتوزان یا نمونه حاوی اسانس و یا کنسانتره میزان  TBA کمتری را در مدت زمان نگهداری نشان دادند. با گذشت زمان میزان افزایش داشت اما در برخی زمان‌ها این روند کاهشی بوده که برخی مطالعات نیز روند کاهش در میزان TBA را گزارش کرده­اند (5) و علت آن را واکنش بین مالون آلدهید و ترکیبانی مانند اسید آمینه عنوان کرده­اند (29). در تحقیق حاضر میزان این شاخص در تمام گروه­ها کم‌تر از مقادیر بیان شده بود. نتایج حاصل از این تحقیق همسو با کار دیگر محققین در ارتباط با تأثیر پوشش کیتوزان در کاهش اکسیداسیون چربی گوشت می­باشد.Yingyuad  و همکاران در سال 2006 نشان دادند که پوشش باعث کاهش قابل توجه اکسیداسیون و افزایش کیفیت و افزایش مدت ماندگاری گوشت می‌گردد (38) و با نتایج بدست آمده از کارهای بسیاری از محققین نظیرOjagh  و همکاران (25) و  Jouki و همکاران مطابقت داشت (16).

آزمون اندازه‌گیری اسیدهای چرب آزاد FFA: در مطالعه حاضر تیمارهای مختلف به عنوان آنتی­اکسیدان به فیله ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان با یا بدون پوشش کیتوزان اضافه گردید. مقدار اسیدهای چرب آزاد شاخص مستقیم افت کیفیت محسوب نمی‌شود اما افزایش مقادیر آن سبب افزایش اکسایش چربی­ها و توسعه طعم نامطلوب می­گردد، چراکه اسیدهای چرب آزاد در مقایسه با اشکال استری بیشتر مستعد به اکسایش هستند (31). با توجه به نتایج، با گذشت زمان، میزان FFA در تمام تیمارها روند افزایشی داشته است که این روند افزایشی در تشکیل اسیدهای چرب آزاد در دوره‌ی 20 روزه نگهداری در یخ برای ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان توسط  Rezaei و همکاران در سال 2008 نیز گزارش شده است (30). کمترین میزان این شاخص در نمونه پوشش داده شده با کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله 2 درصد و کنسانتره آب نارنج بوده است که می­تواند ناشی از اثر آنتی­اکسیدانی و آنتی­میکروبی پوشش کیتوزان حاوی اسانس به دلیل افزایش میزان ترکیباتی نظیر دلتا-کادینن و آلفا کادینول موجود در اسانس باشد که روند هیدرولیز اسیدهای چرب و اکسیداسیون نمونه­ها را کاهش داد. برخی از محققان بر این عقیده‌اند که ترکیبات موجود در اسانس­ها با تغییر در ساختار غشای سلولی باکتری­ها باعث تراوش آنزیم­ها و مواد مغذی مختلف و سبب کاهش رشد میکروبی و کاهش هیدرولیز چربی می­شوند (12) و تأثیر سینرژیستی آن‌ها با کیتوزان و کنسانتره آب نارنج روند هیدرولیز و نهایتاً اکسیداسیون چربی را به تأخیر می‌اندازد که می‌توان سبب کاهش شاخص­های اکسیداسیون در این تیمار شود. کیتوزان  با کاهش  PH (58/4-63/4 PH =) در سطح گوشت مهار رشد میکروبی را ایجاد کرده و کنسانتره آب نارنج  نیز با داشتن ترکیبات فنولیک و PH پایین تا حدود زیادی از رشد میکروارگانیسم­ها و در نهایت هیدرولیز چربی جلوگیری کرده است و  استفاده از کیتوزان حاوی اسانس به همراه کنسانتره آب نارنج تأثیر هم­افزایی در کاهش هیدرولیز چربی و نهایتاً اکسیداسیون داشت. محققان دیگر نیز به بررسی اثر پوشش­های خوراکی و اسانس و عصاره­های گیاهی پرداخته‌اند. در مطالعه  Nowzariو همکاران در سال 2013 میزان اسیدچرب آزاد در نمونه پوشش داده شده به طور معنی­داری کمتر از نمونه کنترل گزارش گردید (27). Etemadi و همکاران در سال 2009 و Hamzeh و همکاران در سال 2011 به ترتیب بر اثر عصاره رزماری (7) و پوشش آلژینات سدیم حاوی 5/1 و 1 درصد اسانس آویشن شیرازی (13) بر کاهش میزان FFA و افزایش عمر ماندگاری اشاره کردند.  Pereira-de-Abreu  و همکاران گزارش کردند که افزودن ترکیبات آنتی اکسیدان استخراج شده از پوسته­ی جو در فیلم­های پلی اتیلنی با دانسیته­­ی پایین اسیدهای چرب آزاد در ماهی سالمون منجمد را کاهش می­دهد (6).

ارزیابی حسی:  نتایج ارزیابی حسی در تصویر 8 نشان داده شده است. در ارزیابی نمونه­ها تا زمانی که امتیاز ارزیابی حسی (پذیرش کلی) کمتر از 6 نبود از مقبولیت برخوردار بوده و برای مصرف مناسب بودند. نتایج آنالیز آماری نشان داد که امتیاز رنگ، بو، بافت به طور کلی پذیرش کلی در گروه کنترل در چهارمین روز نگهداری از مقبولیت خارج گردید و به امتیاز کمتر از 6 رسید که این نتایج منطبق با نتایج شاخص­های شیمیایی و میکروبی بود. به دلیل خواص آنتی­اکسیدانی و ضدمیکروبی کنسانتره آب نارنج، اسانس شنبلیله و پوشش کیتوزان با حفظ رنگ، بو و بافت تا روز 12 باعث ماندگاری و حفظ کیفیت ماهی تا پایان دوره نگهداری گردید. به همین دلیل نمونه دارای پوشش کیتوزان حاوی اسانس شنبلیله و کنسانتره آب نارنج تا روز پایانی نگهداری از محدوده مورد نظر خارج نگردید و قابل قبول بود. Fan  و همکاران در سال 2009 (9) و  Sathivelو همکاران در سال 2007 (34) نیز به نتایج مشابهی در ارتباط با استفاده از پوشش به همراه سایر ترکیبات بر روی مواد غذایی دست یافتند.

نتیجه گیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که استفاده از پوشش کیتوزان در ترکیب اسانس با شنبلیله و کنسانتره آب نارنج روشی کارآمد در کاهش اکسیداسیون و بهبود خواص حسی فیله ماهی قزل آلا در مدت زمان نگهداری در یخچال می­باشد و موجب افزایش زمان ماندگاری و بهبود کیفیت فیله ماهی می­گردد.

سپاسگزاری

این طرح تحقیقاتی با استفاده از اعتبارات ویژه پژوهشی (گرنت شماره 383/8/پ) دانشگاه تخصصی فناوری­های نوین آمل انجام شده است، بدینوسیله از حمایت­های مالی مدیر محترم پژوهشی و فناوری دانشگاه تخصصی فناوری نوین آمل صمیمانه قدردانی می­شود.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

 

جدول 1. ترکیبات تشکیل دهنده اسانس شنبلیله (تعیین شده باGC/MS ).

ردیف

ترکیبات

درصد ترکیبات

RI

1

آلفا-پینن

4/0

957

2

لیمونن

6/0

1048

3

کاروون

7/0

1258

4

آلفا-کوپائن

3/0

1365

5

بتا کاریوفیلن

4/0

1422

6

ارومادندرن

3/0

1441

7

آلفا-مورولن

59/4

1472

8

گاما-کادینن

4/0

1511

9

دلتا-کادینن

8/26

1512

10

لیگول اکساید

8/6

1531

11

کاریوفیلن اکساید

4/2

1581

12

لیدول

4/1

1598

13

بتا-سلینن

4/10

1633

14

اپی-بتا-کوبنول

9/4

1641

15

آلفا-کادینن

4/4

1643

16

آلفا-کادینول

2/14

1656

17

والرانون

96/0

1663

18

آلفا-بیزابولول

5/11

1683

19

اپی-آلفا-بیزابولول

9/3

1686

 

جمع

35/95

 

تصویر 1. فعالیت مهار رادیکال­های آزاد با استفاده ازآزمون DPPH.

تصویر 2. میزان قدرت احیاکنندگی تیمارها در مقایسه با BHT.

تصویر 3. تغییرات PH نمونه­های مختلف در مدت زمان نگهداری 12 روز در دمای یخچال.

تصویر 4.تغییرات TVN نمونه­های مختلف در مدت زمان نگهداری 12 روز در دمای یخچال.

تصویر 5. تغییرات PV نمونه­های مختلف در مدت زمان نگهداری 12 روز در دمای یخچال.

تصویر 6. تغییرات TBA نمونه­های مختلف درمدت زمان نگهداری 12 روزدردمای یخچال.

تصویر 7. تغییرات FFA نمونه­های مختلف درمدت زمان نگهداری 12 روزدردمای یخچال.

تصویر 8. پذیرش کلی نمونه­های مختلف درمدت زمان نگهداری 12 روز در دمای یخچال. داده­ها به صورت میانگین ± انحراف معیار آمده است. داده های باحروف لاتین متفاوت با هم از نظرآماری تفاوت معنی­داری دارند (05/0P<).

  1. Adams, R. P., SParkman, O. D. (2005). Identification of essential oil components by gas chromatography-quadropole Mass spectroscopy. J Am Soc Mass Spectrom, 16, 1902-1903. https:10.1016/j.jasms.2005.07.008
  2. Ahmadiani, A., Rustaiyan, A., Karimian, M., Kamalinejad, M. (2004). Volatile constituents from the oil of trigonella foenum-graecum L. J Essent Oil Res, 16(4), 356-357. https://doi.org/10.1080/10412905.2004.9698741
  3. Amiri, S., Niakousari, M. (2008). Shelf life of unpasteurized sour orange juice in Iran. Fruits, 63(1), 11-18. https://doi. org/10.1051/fruits:2007040
  4. Amiza, M., Kang, W. (2013). Effect of chitosan on gelling properties, lipid oxidation, and microbial load of surimi gel made from African catfish (Clarias gariepinus). Int Food Research J, 20(4), 1585-1594.
  5. Arashisar, Ş., Hisar, O., Kaya, M., Yanik, T. (2004). Effects of modified atmosphere and vacuum packaging on microbiological and chemical properties of rainbow trout (Oncorynchus mykiss) fillets. Int J Food Microbiol, 97(2), 209-214. https://doi.org/10. 1016/j.ijfoodmicro.2004.05.024 PMID:15541807 
  6. De Abreu, D. P., Losada, P. P., Maroto, J., Cruz, J. (2010). Evaluation of the effectiveness of a new active packaging film containing natural antioxidants (from barley husks) that retard lipid damage in frozen Atlantic salmon (Salmo salar L.). Food Research Int, 43(5), 1277-1282. https://doi.org/10.1016/j. foodres.2010.03.019
  7. Etemadi, H., Rezaei, M.,Abedian Kenary, A. M. (2009). Antibacterial and antioxidant potential of rosemary extract(Rosmarinus officinalis) on shelf life extension of Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). J Food Sci Technol, 5(4), 67-77.
  8. Fan, W., Chi, Y., Zhang, S. (2008). The use of a tea polyphenol dip to extend the shelf life of silver carp (Hypophthalmicthys molitrix) during storage in ice. Food  Chem, 108(1), 148-153.
  9. Fan, W., Sun, J., Chen, Y., Qiu, J., Zhang, Y., Chi, Y. (2009). Effects of chitosan coating on quality and shelf life of silver carp during frozen storage. Food  Chem, 115(1), 66-70. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2008.11.060
  10. Frankel, E. (1980). Lipid oxidation. Progress in lipid research, 19(1-2), 1-22. https://doi.org/10.1016/0163-7827(80)90006-5
  11. Gao, M., Feng, L., Jiang, T., Zhu, J., Fu, L., Yuan, D., Li, J. (2014). The use of rosemary extract in combination with nisin to extend the shelf life of pompano (Trachinotus ovatus) fillet during chilled storage. Food Control, 37, 1-8. https://doi.org/ 10.1016/j.foodcont.2013.09.010
  12. Goulas, A. E., Kontominas, M. G. (2005). Effect of salting and smoking-method on the keeping quality of chub mackerel (Scomber japonicus): biochemical and sensory attributes. Food chem, 93(3), 511-520. https://doi.org/10.1016/j. foodchem.2004.09.040
  13. Hafsa, J., ali Smach, M., Khedher, M. R. B., Charfeddine, B., Limem, K., Majdoub, H., Rouatbi, S. (2016). Physical, antioxidant and antimicrobial properties of chitosan films containing Eucalyptus globulus essential oil. J Food Sci Technol, 68, 356-364. https://doi.org/10.1016/j.lwt.2015. 12.050
  14. Hamzeh, A., Rezaei, M. (2011). Antioxidant and antibacterial effects of sodium alginate coating enriched with thyme essential oil on rainbow trout fillets during refrigerated storage. J Nutri  Food Technol, 6, 11-20.
  15. Huang, B., He, J., Ban, X., Zeng, H., Yao, X., Wang, Y. (2011). Antioxidant activity of bovine and porcine meat treated with extracts from edible lotus (Nelumbo nucifera) rhizome knot and leaf. Meat Sci, 87(1), 46-53. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2010.09.00 PMID:20869815
  16. Jeon, Y.-J., Kamil, J. Y., Shahidi, F. (2002). Chitosan as an edible invisible film for quality preservation of herring and Atlantic cod. J Agric Food Chem,50(18), 5167-5178. https://doi.org/10.1021/jf011693l  PMID: 12188625 
  17. Jouki, M., Yazdi, F. T., Mortazavi, S. A., Koocheki, A., Khazaei, N. (2014). Effect of quince seed mucilage edible films incorporated with oregano or thyme essential oil on shelf life extension of refrigerated rainbow trout fillets. Int J Food Microbiol, 174, 88-97. https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro. 2014.01.001 PMID: 24463155
  18. Kinsella, J., Frankel, E., German, B., Kanner, J. (1993). Possible mechanisms for the protective role of antioxidants in wine and plant foods. Food technol, 47,85-89.
  19. Lu, F., Ding, Y., Ye, X., Liu, D. (2010). Cinnamon and nisin in alginate–calcium coating maintain quality of fresh northern snakehead fish fillets. LWT-Food Sci and Technol,43(9), 1331-1335. https://doi.org/10.1016/j.lwt.2010.05.003
  20. Mahmoodi, M., Shamsi-Meimandi, M., Foroumadi, A., Raftari, S., Asadi Shekari, M. (2005). Antidepressant effect of sour orange flowers extract on lipopolysaccharide-induced depressive-like behaviors in rat. J Kerman Uni Med Sci, 12(4), 244-251. https://doi.org/10.1016/j.lwt.2010.05.003
  21. Mahmoud, B. S., Yamazaki, K., Miyashita, K., Il-Shik, S., Dong-Suk, C., Suzuki, T. (2004). Bacterial microflora of carp (Cyprinus carpio) and its shelf-life extension by essential oil compounds. Food Microbiol, 21(6), 657-666. https://doi.org/ 10.1016/j.fm.2004.03.001
  22. Mexis, S., Chouliara, E., Kontominas, M. (2009). Combined effect of an oxygen absorber and oregano essential oil on shelf life extension of rainbow trout fillets stored at 4 C. Food Microbiol, 26(6), 598-605. https://doi.org/10.1016/j.fm.2009. 04.002 PMID: 19527835
  23. Mirzaei, A., Mohammadi, J., Mirzaei, N., Mirzaei, M. (2011). The Antioxidant Capacities and Total Phenolic Contents of Some Medicinal Plants in Iran. J of Fasa Uni of Med Sci,1(3), 160-167.
  24. No, H., Meyers, S., Prinyawiwatkul, W., Xu, Z. (2007). Applications of chitosan for improvement of quality and shelf life of foods: a review. J Food Sci,72(5), 87-100. https://doi. org/10.1111/j.1750-3841.2007.00383.x PMID: 17995743
  25. Nowzari, F., Shábanpour, B., Ojagh, S. M. (2013). Comparison of chitosan–gelatin composite and bilayer coating and film effect on the quality of refrigerated rainbow trout. Food Chem, 141(3), 1667-1672. https://doi.org/10.1016/j. foodchem.2013.03.022 PMID: 23870876 
  26. Ojagh, S. M., Rezaei, M., Razavi, S. H., Hosseini, S. M. H. (2010). Effect of chitosan coatings enriched with cinnamon oil on the quality of refrigerated rainbow trout. Food  Chem, 120(1), 193-198. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2009.10. 006
  27. Özogul, F., Kus, B., Kuley, E. (2013). The impact of strawflower and mistletoe extract on quality properties of rainbow trout fillets. Int J Food Sci, 48(11), 2228-2238. https://doi.org/10.1111/ijfs.12209
  28. Pearson, D. (1976). The chemical analysis of foods (7th ed.). Longman GrouP Ltd.; New York, USA. p. 516-575.
  29. Petrou, S., Tsiraki, M., Giatrakou, V., Savvaidis, I. (2012). Chitosan dipping or oregano oil treatments, singly or combined on modified atmosphere packaged chicken breast meat. Int J Food Microbiol, 156(3), 264-271. https://doi.org/ 10.1016/j.ijfoodmicro.2012.04.002 PMID: 22534355  
  30. Pezeshk, S., Rezaei, M., Hosseini, H. (2011). Effects of turmeric, shallot extracts, and their combination on quality characteristics of vacuum‐packaged Rainbow trout stored at 4±1°C. J Food Sci, 76(6), 387-391. https://doi.org/10.1111/j. 1750-3841.2011.02242.x PMID: 21729071
  31. Rezaei, M., Hosseini, S. F., Langrudi, H. E., Safari, R., Hosseini, S. V. (2008). Effect of delayed icing on quality changes of iced rainbow trout (Onchorynchus mykiss). Food chem, 106(3), 1161-1165. https://doi.org/10.1016/j.foodchem. 2007.07.052
  32. Rostamzad, H., Shabanpour, B., Kashaninejad, M., Shabani, A. (2010). Inhibitory impacts of natural antioxidants (ascorbic and citric acid) and vacuum packaging on lipid oxidation in frozen Persian sturgeon fillets. Iranian J Fisheries Sci, 9(2), 279-292.
  33. Şahin, F., Güllüce, M., Daferera, D., Sökmen, A., Sökmen, M., Polissiou, M., Özer, H. (2004). Biological activities of the essential oils and methanol extract of Origanum vulgare ssp. vulgare in the Eastern Anatolia region of Turkey. Food Control,15(7), 549-557. https://doi.org/10.1016/j.foodcont. 2003.08.009
  34. Sallam, K. I. (2007). Antimicrobial and antioxidant effects of sodium acetate, sodium lactate, and sodium citrate in refrigerated sliced salmon. Food Control, 18(5), 566-575. https://doi.org/10. 1016/j.foodcont.2006.02.002 PMID: 17471315
  35. Sathivel, S., Liu, Q., Huang, J., Prinyawiwatkul, W. (2007). The influence of chitosan glazing on the quality of skinless pink salmon (Oncorhynchus gorbuscha) fillets during frozen storage. J Food Eng, 83(3), 366-373. https://doi.org/10.1016/j. jfoodeng.2007.03.009
  36. Shantha, N. C., Decker, E. A. (1994). Rapid, sensitive, iron-based spectrophotometric methods for determination of perorlride values of food lipids. J AOAC Int, 77(2), 421-424. PMID: 8199478
  37. Tribble, D. L. (1999). Antioxidant consumption and risk of coronary heart disease: emphasis on vitamin C, vitamin E, and β-carotene. Circulation, 99(4), 591-595. https://doi.org/10. 1161/01.CIR.99.4.591
  38. Yin, M.-c., Cheng, W.-s. (2003). Antioxidant and antimicrobial effects of four garlic-derived organosulfur compounds in ground beef. Meat Sci, 63(1), 23-28. https://doi.org/10.1016/S0309-1740(02)00047-5 PMID: 22061980
  39. Yingyuad, S., Ruamsin, S., Reekprkhon, D., Douglas, S., Pongamphai, S., Siripatrawan, U. (2006). Effect of chitosan coating and vacuum packaging on the quality of refrigerated grilled pork. Packaging Technol and Sci, 19(3), 149-157. https://doi.org/10.1002/pts.717