بررسی تأثیر ماده مؤثره گیاه زردچوبه (Curcuma longa L) بر فاکتورهای هماتولوژی فیل ماهی جوان (Huso huso)

مقدمه

آبزی‌پروری بخش اساسی و در حال رشد از نظام‌های کشاورزی و دامپروری را در سراسر دنیا تشکیل می‌دهد. افزایش تقاضای ماهی در ابتدا به دلیل رشد سریع جمعیت، درآمد ناشی از این فعالیت و همچنین ارجحیت ماهی بر سایر پروتئین‌های حیوانی و سپس دلایل فرهنگی و سلامتی رشد این صنعت را تسریع کرده است (15). در دهه‌های گذشته از گیاهان دارویی به منظور ارتقاء مکانیسم دفاع غیر‌اختصاصی و اختصاصی و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها استفاده می‌نمودند (9،23) بنابراین استفاده از محرک‌های ایمنی جایگزین مناسبی برای آنتی‌بیوتیک‌ها، مواد شیمیایی و واکسن‌ها می‌باشد (18).

استفاده از محرک‌های ایمنی با منشا گیاهی با توجه به مزیت‌های متعدد آن‌ها در سال‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در تحقیقات آبزی پروری یافته است (14) و بررسی تحریک ایمنی و افزایش مقاومت ماهی نسبت به بیماری‌ها به دنبال تجویز فرآورده‌های مختلف گیاهی هدف بسیاری از تحقیقات قرار گرفته است (11،13). بهبود کارآیی سیستم ایمنی ماهی یکی از روش‌های مهم پیشگیری از بیماری‌ها و تحریک رشد می‌باشد. در بین محرک‌های ایمنی، انواع طبیعی به ویژه عصاره‌های گیاهی، به علت آسیب کمتر به ماهی و محیط زیست اخیرا بیشتر مورد توجه بوده است. بطوریکه در ماهی کپور معمولی (25)، ماهی قزل آلای رنگین کمان (14)، تیلاپیا و ماهی طلایی (10) استفاده از گیاهان دارویی باعث افزایش مقاومت و تحریک سیستم  ایمنی ماهی گردیده است.

تاسماهیان یا ماهیان خاویاری که ماهیان غضروفی - استخوانی یا استورژن (Sturgeon) نیز نامیده می‌شوند، از دسته ماهیان غضروفی - استخوانی دوران اولیه هستند که حدود ۲۵۰ میلیون سال قدمت دارند (46). بزرگ‌ترین ماهی خانواده تاسماهیان، فیل‌ماهی یا بلوگا است که به دلیل رشد سریع و دارا بودن شرایط خاص از جمله عادت‌پذیری بهتر و زودتر به غذاهای مصنوعی و کنسانتره، داشتن مقاومت در مقابل شرایط نامناسب محیطی، نسبت به سایر گونه‌ها برای پرورش بسیار مورد توجه قرار گرفته است (44). در سال‌های اخیر صید بی‌رویه این ماهیان از منابع آبی از یک طرف، آلودگی‌های محیطی و صید غیرمجاز از سوی دیگر سبب گردیده تا نام فیل ماهی در فهرست گونه‌های در حال انقراض (IUCN) قرار گیرد (4).

بررسی فاکتورهای خون‌شناسی و بیوشیمیایی می‌تواند نقش مهمی در تشخیص بیماری‌های، عفونی خونی و مسمومیت‌های آبزیان ایفا کند. به طور کلی اتفاق‌نظر محققین بر این است که فاکتورهای خونی و سرمی ماهیان در گونه‌های مختلف با هم تفاوت داشته، ارتباط و وابستگی زیادی با شرایط محیطی، تغذیه‌ای، سن و...دارد. بنابراین باید ماهی در شرایط اقلیمی هر منطقه مقادیر طبیعی این فاکتورها وجود داشته باشد (34،39).

یکی از گیاهان دارویی دارای ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی مفید، زردچوبه می‌باشد. زرد چوبه گیاهی علفی و پایا از خانواده زنجبیل (Zingiberaceae) با نام علمی (.Curcuma longa L) و نام انگلیسی Turmeric است که در نواحی شرقی آسیا (هندوستان و چین) می‌روید (40). ریزوم زردچوبه حاوی 3 تا 5 درصد پیگمان‌های زرد رنگ (کورکومینوئید شامل کورکومین و مشتقات آن) است. کورکومین ترکیب فعال بیولوژیکی زردچوبه است و بیشتر خواص درمانی زردچوبه از جمله اثر آنتی‌اکسیدانی (38)، ضد سرطانی (2) و حفاظت کبدی (30) آن مربوط به کورکومین است.

کورکومین مهمترین ترکیب فعال زیستی زردچوبه می‌باشد که بر سیستم آنتی‌اکسیدانی و فعالیتهای اکسیداتیو تأثیر می‌گذارد. گروه‌های فنلی موجود در ساختمان کورکومین نقش مهمی در ممانعت از پراکسیداسیون لیپیدها و شکستن ساختار DNA ایفا می‌نماید. این گروه‌ها توانایی از بین بردن یون‌های سوپراکسید، رادیکال هیدروکسیل، اکسید نیتریک و دی‌اکسید نیتروژن را دارد (41). عصاره زردچوبه دارای ترکیبات فنولی است که حاوی اسید فرولیک و اسید پروتوکاتکویک می‌باشد (24).

با توجه به این مطالب ضرورت استفاده از کورکومین به عنوان یک ماده مؤثر محرک در شاخص‌های خونی ماهیان با ارزش احساس می‌شود. با توجه به این‌که ماهیان خاویاری از جمله ماهیان با ارزش در جهان می‌باشند و نیز با کمبود ذخایر آن‌ها در سال‌های گذشته مواجه بوده‌ایم، این نیاز احساس می‌گردد که بایستی با یک برنامه‌ریزی درست و کارشناسانه در جهت حفظ ذخایر موجود و بازسازی آن اقدام گردد.

مواد و روش کار

برای انجام این تحقیق تعداد ٩۰ قطعه فیل ماهی (Huso huso) با متوسط وزنی Kg 006/0 ± ۴۰٣/۲ در مرکز تکثیر، پرورش و بازسازی ذخایر آبزیان شهید رجایی نگه داری شدند. این تعداد ماهی در ٣ تیمار کورکومین، کنترل مثبت و کنترل منفی با ٣ تکرار به صورت کاملاً تصادفی در ٩ ونیرو آزمایشی توزیع شدند (در هر تکرار ۱۰ قطعه به طور تصادفی رها سازی گردیدند). قبل از انتقال ماهیان به ونیرو‌های آزمایشی بیومتری و ثبت اطلاعات اولیه وزنی صورت گرفت و ماهیان به مدت یک هفته برای سازگاری با شرایط جدید به میزان کم با غذای پلیت تغذیه شدند. تغذیه فیل ماهیان جوان با استفاده از خوراک پلیت ساخت شرکت خوراک آبزیان مازندران بدون افزودن هیچ مکمل خاص انجام شد. در این پروژه ماهیان به مقدار ۲ درصد وزن بدن و طی ٣ وعده در روز مورد تغذیه قرار گرفتند.

به منظور تهیه عصاره الکلی گیاه دارویی زردچوبه از روش معمول عصاره‌گیری الکلی یا روش هضمی (Maceration) با استفاده از بالن تقطیر (Evaporator) استفاده گردید (50). عصاره کورکومین پس از استخراج و خارج نمودن کامل الکل و آب به پودر تبدیل شد و قبل از مصرف میزان مورد نیاز در سرم فیزیولوژی حل گردید. عصاره حل شده در سرم فیزیولوژی با فیلتر 22/0 میکرون فیلتر گردید. در روش تزریق داخل صفاقی از عصاره کورکومین به میزان mg/Kgbw ۴۰۰ در حجم حداکثر  mL 5/0 استفاده گردید. در گروه کنترل مثبت نیز به میزان mL 5/0سرم فیزیولوژی به صورت داخل صفاقی به هر ماهی تزریق گردید (21). در گروه کنترل منفی نیز ماهیان بدون تزریق فقط جهت بررسی شرایط آزمایشی نگه‌داری شدند. بعد از اتمام عملیات تزریق کورکومین ماهیان ۲۴ ساعت در معرض گرسنگی قرار گرفتند و سپس عملیات خونگیری به صورت کاملاً تصادفی انجام شد (6). خونگیری از ماهیان از ابتدای دوره آغاز و هر ٣ روز یکبار تکرار شد. در کل دوره این تحقیق که به مدت ۱۵ روز به طول انجامید تعداد ۵ مرحله خونگیری از ماهیان صورت گرفت.

خونگیری بعد از بیهوش نمودن ماهیان با استفاده از عصاره گل میخک به میزان ppm ۲۵ واز طریق سیاهرگ دمی و پشت باله مخرجی انجام شد (20). ماهیان پس از هر خونگیری شماره گذاری شدند تا در خونگیری بعدی شناسایی شوند.  سپس با استفاده از سرنگ cc ۲ خون از هر تیمار درون لوله ویال (Eppendorf) آغشته به µl ۱۰ هپارین ۵۰۰۰ واحدی (۵۰ واحد بین المللی در هر میکرو تیوب) ریخته شد، نمونه‌های خون در یک ظرف حاوی یخ و به دور از تکان‌های شدید حداکثر ظرف مدت یک ساعت به آزمایشگاه هماتولوژی منتقل و بلافاصله تعداد گلبول‌های سفید، گلبول قرمز (12)، هموگلوبین، هماتوکریت (31)، MCV ،  MCH،MCHC  آن تعیین شد (45).

تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از این تحقیق با استفاده از آنالیز واریانس (ANOVA) و آزمون مقایسه میانگین تیمارها به وسیله آزمون T تست (T-T) با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفت. کلیه آنالیزهای آماری در سطح معنی دار 05/0>P صورت گرفت و میانگین داده‌ها به همراه خطای معیار  (mean ± SE) ارائه شده است.

نتایج

نتایج حاصل از مقایسه میانگین شمارش گلبول قرمز خون فیل ماهی در گروه تزریق شده با کورکومین، تیمار شاهد (+) و تیمار شاهد(-) در نمودار 1 نشان داده شده است. بر این اساس بیشترین میزان گلبول قرمز در گروه تزریق شده با کورکومین در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد (05/0 >P). هم چنین نتایج نشان داد که در گروه کنترل (+) و گروه کنترل (-) اختلاف معنی‌داری از نظر تعداد گلبول قرمز در طول انجام این پروژه مشاهده نشد (05/0 >P).

نتایج حاصل از مقایسه میانگین شمارش گلبول سفید خون فیل ماهی در گروه تزریق شده با کورکومین، تیمار شاهد (+) و تیمار شاهد (-) در نمودار 2 ارائه شده است. این نتایج نشان داد که بیشترین میزان گلبول سفید در گروه تزریق شده با کورکومین در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد (05/0>P). تجزیه و تحلیل آماری نتایج این تحقیق نشان داد که در گروه کنترل (+) و گروه کنترل (-) اختلاف معنی‌داری از نظر تعداد گلبول سفید در طول انجام این پروژه مشاهده نشد (05/0>P).

نمودار 3 نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص هموگلوبین خون فیل ماهی در گروه تزریق شده با کورکومین، تیمار شاهد (+) و تیمار شاهد() را نشان می‌دهد. براساس این داده‌ها، بیشترین میزان هموگلوبین در گروه تزریق شده با کورکومین در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد (05/0>P). نتایج این تحقیق نشان داد که در گروه کنترل (+) و گروه کنترل (-) اختلاف معنی‌داری از نظر میزان هموگلوبین در طول انجام این پروژه مشاهده نشده است (05/0 >P).

نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص هماتوکریت خون فیل ماهی در گروه تزریق شده با کورکومین، تیمار شاهد (+) و تیمار شاهد (-) در نمودار 4 نشان داده شده است. این نتایج بیانگر آن است که بیشترین میزان هماتوکریت در گروه تزریق شده با کورکومین در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد (05/0>P). تجزیه و تحلیل آماری نتایج این تحقیق نشان داد که در گروه کنترل (+)  و گروه کنترل (-) اختلاف معنی‌داری از نظر میزان هماتوکریت در طول انجام این پروژه مشاهده نشده است (05/0>P). 

در نمودار 5 نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص MCV خون فیل ماهی در گروه تزریق شده با کورکومین، تیمار شاهد (+) و تیمار شاهد(-) ارائه شده است. این داده‌ها نشان دادند که بیشترین میزان MCV در گروه تزریق شده با کورکومین در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد (05/0>P). تجزیه و تحلیل آماری نتایج این تحقیق نشان داد که در گروه کنترل (+) و گروه کنترل (-) اختلاف معنی‌داری از نظر میزان MCV در طول انجام این پروژه مشاهده نشده است (05/0>P).

نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص MCH خون فیل ماهی در گروه تزریق شده با کورکومین، تیمار شاهد (+) و تیمار شاهد(-) در نمودار 6 آمده است. این نتایج نشان داد که که بیشترین میزان MCH در گروه تزریق شده با کورکومین در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد (05/0>P). تجزیه و تحلیل آماری نتایج این تحقیق نشان داد که در گروه کنترل (+) و گروه کنترل (-)  اختلاف معنی‌داری از نظر میزان MCH در طول انجام این پروژه مشاهده نشده (05/0>P).

نمودار 7 نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص MCHC خون فیل ماهی در گروه تزریق شده با کورکومین، تیمار شاهد (+) و تیمار شاهد (-) را نشان می‌دهد. براین اساس، بیشترین میزان MCHC در گروه تزریق شده با کورکومین در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد (05/0>P). تجزیه و تحلیل آماری نتایج این تحقیق نشان داد که در گروه کنترل (+) و گروه کنترل (-) اختلاف معنی‌داری از نظر میزان MCHC در طول انجام این پروژه مشاهده نشده است (05/0>P).

بحث

آزمایشات هماتولوژی و آنالیز اجزاء سرم خون به عنوان ابزاری مناسب به منظور تشخیص اختلالات متابولیکی، ارزیابی وضعیت سلامتی ماهیان در شرایط پرورشی متراکم، مقاومت غیراختصاصی گونه‌های مختلف ماهی و مولدین، ارزیابی وضعیت تغذیه و ارزیابی تأثیر مواد افزودنی به غذای ماهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاخص‌های مربوط به خون مانند گلبول قرمز و لوکوسیت‌ها از جمله لنفوسیت‌ها، نوتروفیل‌ها و مونوسیت‌ها یکی از بخش‌های اصلی سیستم ایمنی غیراختصاصی سلولی هستند که نوسان در تعداد آن‌ها می‌تواند به عنوان یک شاخص مناسب در ارتباط با پاسخ ماهیان به عوامل استرس مطرح باشد (3،43).

تعداد گلبول‌های قرمز در ارتباط با گونه‌های ماهیان و استرس‌های محیطی از جمله دما تغییر می‌کند، به‌طوریکه تعداد آن‌ها در ماهیان گرم‌آبی بیشتر از ماهیان سرد آبی و در درجه حرارت‌های بالا بیشتر از درجه حرارت‌های پایین است (35). هم‌چنین مشخص شده است که تعداد گلبول‎‌های قرمز و هموگلوبین خون در ماهی با تغییرات فصلی، سیکل جنسی یا سایر موارد فیزیولوژیک دچار تغییرات معنی‌داری می‌شود (27).

در این مطالعه میزان گلبول‌های قرمز در تیمارهای دریافت کننده کورکومین با افزایش معنی‌داری همراه بود به طوریکه بیشترین میزان گلبول قرمز در روز ۶ نمونه‌برداری مشاهده شد. در تیمار کنترل (+) و کنترل (-) تعداد گلبول قرمز در طی روزهای مختلف نمونه برداری تغییر خاصی نداشت، اگرچه میزان گلبول قرمز در این دو گروه با تیمار دریافت کننده کورکومین اختلاف معنی‌داری داشت. با توجه به ثابت بودن شرایط محیطی و ماهی مورد آزمایش، می‌توان از تأثیر این عوامل به تغییرات این شاخص در تیمار‌های مختلف چشم‌پوشی کرد (32).

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که میزان هموگلوبین و هماتوکریت پس از استفاده از کورکومین در ماهیان با افزایش معنی‌داری همراه بوده است به طوری که هم سو با نتایج حاصل از شمارش گلبول قرمز این افزایش در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد. در تیمارهای تیمار کنترل (+) و کنترل (-) این دو فاکتور با تغییر معنی‌داری در طول مدت زمان آزمایش همراه نبود به طوری که اختلاف آماری معنی‌داری مشاهده نشد. اگرچه این دو گروه اختلاف معنی‌داری با گروه دریافت کننده کورکومین از خود نشان دادند.

نتایج حاصل از اندیس‌های خونی شامل  MCV، MCH و MCHC نیز افزایش معنی‌داری در تیمارهای دریافت کننده کورکومین در مقایسه با تیمار کنترل (+) و کنترل (-) از خود نشان داد. بیشترین میزان اندیس‌های خونی اندازه گیری شده در این تحقیق نیز در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد. در گروه تیمار کنترل (+) و کنترل (-) نتایج حاصل از این اندیس‌های اختلاف معنی‌داری در روزهای مختلف نمونه‌برداری از خود نشان نداد، اگرچه اختلاف معنی‌داری با گروه دریافت کننده کورکومین مشاهده شد.

میزان هموگلوبین و هماتوکریت تابعی از تغییرات گلبول قرمز بوده و رابطه مسیتقیم با آن دارد. افزایش غلظت هموگلوبین بر قابلیت انتقال گازهای تنفسی درخون، بازده قلب و افزایش وزن ماهی مؤثر است (19). در تحقیق حاضر استفاده از کورکومین (ماده مؤثره پودر زردچوبه) به صورت تزریق داخل صفاقی منجربه افزایش معنی‌داری در شاخص‌های هماتولوژی شامل گلبول قرمز، میزان هموگلوبین و هماتوکریت و اندیس‌های خونی شد، که این امر نشان دهنده برتری وضعیت تنفسی در تیمارهای حاوی کورکومین در مقایسه با تیمار فاقد آن است.

Alishahi و همکاران در سال 2012 با بررسی اثر لوامیزول بعنوان یک مکمل غذایی بهبود دهنده سیستم ایمنی و رشد در جیره غذایی ماهی کیور معمولی هیچ تغییر معنی‌داری در تعداد گلبول قرمز و میزان هموگلوبین، هماتوکریت مشاهد ننمودند، اما در تعداد گلبول سفید افزایش معنی‌داری نسبت به گروه شاهد مشاهده شد. Shalaby و همکاران در سال 2006، به بررسی اثر سیر به عنوان یک مکمل غذای بهبود دهنده سیستم ایمنی بر روی ماهی تیلاپیا پرداختند و گزارش کردند که افزایش سیر در جیره غذایی سبب افزایش سطح گلبول‌های قرمز در این ماهی می‌گیردد. در آزمایشی در مهار عفونت (Aeromonas hydrophila) در ماهی قزل آلای رنگین کمان (Oncorhyncu smykiss) روغن سیر به واسطه اثر آنتی‌اکسیدانی ترکیبات فنولی، به میزان 10 میلی گرم در یک کیلو گرم غذا، افزایش معنی‌داری در میزان شاخص‌های هماتولوژیک شامل گلبول قرمز، میزان هموگلوبین و هماتوکریت با گروه شاهد نشان داد (7). که با نتایج حاصل از این تحقیق هم سو می‌باشد.

از طرفی لازم به ذکر است نیازهای فیزیولوژیک بر میزان هماتوکریت مؤثر است، همچنین Kumar Jha و همکاران در سال 2007، در بررسی اثر مواد طبیعی محرک سیستم ایمنی شامل بتاکاروتن، مخمر RNA- بر ماهی انگشت قد Catla catla، این قبیل مواد محرک سیستم ایمنی را بر تغییرات شاخص‌های هموگلوبین، تعداد، گلبول قرمز و مقدار آلبومین سرم بی اثر اعلام نمودند، اما تعداد گلبول سفید افزایش معنی داری در تیمار 8/0 درصد مخمرRNA-  نشان داد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مواد محرک سیستم ایمنی، لزوما نمی‌توانند اثر معنی‌داری بر شاخص‌های هماتولوژیک از جمله تعداد گلبول قرمز، میزان هموگلوبین و هماتوکریت داشته باشند. ولی به نظر می‌رسد کورکومین تأثیریقابل ملاحظه‌ای بر افزایش گلبول قرمز، هموگلوبین، هماتوکریت و اندیس‌های خونی شامل MCV، MCH و MCHC داشته است.

در پاسخ به استرس‌های موجود در محیط آبی، کاهش تعداد گلبول‌های سفید می‌تواند بیانگر سرکوب ایمنی موجود زنده و افزایش میزان آن‌ها نشان دهنده پاسخ به استرس یا عفونت باشد (1). همچنین گلبول سفید خون سبب حفاظت در برابر بیماری‌های عفونی ناشی از عوامل میکروبی می‌شود (23). از جمله ارزیابی‌هایی که بایستی پس از کاربرد محرک‌های ایمنی انجام داد، بررسی شمارش تعداد کل لوکوسیت‌ها در موجودات مورد آزمایش می‌باشد (3).

در این مطالعه سطح گلبول‌های سفید فیل ماهیان در تیمار تزریق شده با کورکومین دارای افزایش معنی‌داری نسبت به تیمار کنترل (+) و کنترل (-) بود. در گروه تزریق شده با کورکومین تعداد گلبول‌های سفید دارای روند افزایشی بود به طوریکه بیشترین میزان گلبول‌های سفید در روز ۶ پس از تزریق مشاهده شد. در تیمار کنترل (+) و کنترل (-) تعداد گلبول سفید تغییر معنی‌داری در طی دوره آزمایشی از خود نشان نداد. این اطلاعات از لوکوسیت می‌تواند نشان دهنده بهبود وضعیت سیستم ایمنی در بدن ماهی باشد (22). همچنین گلبول‌های سفید نقش مهمی در افزایش ایمنی و یا دفاع غیر اختصاصی دارند و تعداد آن‌ها می‌تواند به عنوان شاخص سلامتی به کار رود (16).

از جمله عوامل مؤثر بر گلبول‌های سفید می‌توان به تغییرات فصلی و حرارتی، دسترسی به اکسیژن و فتوپریود (19)، التهاب و استرس (44)، دما، وضعیت تغذیه‌ای (8) و سن و جنس (26) اشاره نمود. با توجه به ثابت بودن شرایط محیطی و ماهی مورد آزمایش، می‌توان از تأثیر این عوامل بر تغییرات این شاخص در تیمارهای مختلف چشم پوشی نمود.

گلبول سفید یکی از شاخص‌های مهم سلامتی و وضعیت سیستم ایمنی جانور است. از جمله عوامل مؤثر بر تعداد گلبول سفید و درصد نوتروفیل، لنفوسیت، منوسیت میتوان به استرس، بیماری، عوامل آلاینده، تغذیه، شرایط اکولوژیک، سن و جنس اشاره کرد (17). در تحقیق حاضر تعداد گلبول سفید، مونوسیت، نوتروفیل، بازوفیل و لنفوسیت اختلاف معنی‌دار با گروه شاهد  از خود نشان داد. تعداد گلبول سفید در تیمار دریافت کننده کورکومین در مقایسه با گروه شاهد همان طور که پیشتر گفته شد دارای بیشترین مقدار بود که این اختلاف معنی‌دار بود. این نتیجه نشان دهنده افزایش تحریک سیستم ایمنی ماهی در ماهیان دریافت کننده کورکومین است. به نظر میرسد اثر کورکومین در افزایش تحریک و تقوییت سیستم ایمنی ماهی به واسطه فعالیت ضد میکروبی در مقابل عوامل بیماریزا و تأثیری در افزایش پاسخ ایمنی بدن با تأثیری بر تعداد گلبولهای سفید می‌باشد (42).

Thanikachalam و همکاران در سال 2010، پس از استفاده از سیر در جیره غذایی گربه ماهی آفریقایی افزایش معنی‌داری در تعداد گلبول‌های سفید این ماهیان نسبت به گروه شاهد مشاهده نمودند. Nya و Austin در سال 2011 پس از استفاده از سیر در ٣ دوره ۱۴ روزه، بیشترین میزان گلبول سفید را در ۱۴ روز پایانی تحقیق اعلام نمودند، در حالی که بین این 3 دوره نیز تفاوت معنی‌داری با گروه شاهد مشاهده نمودند، که با نتایج حاصل از تحقیق حاضر کاملاً مطابقت دارد. Salah و همکاران در سال 2008 تعداد گلبول‌های سفید را در تیلاپیای تغذیه شده با اکیناسه‌آ بالاتر از گروه شاهد گزارش نمودند. Bohlouli و همکاران درسال 2011 بیشترین مقدار گلبول سفید را در قزل آلای تغذیه شده با 5/0 گرم اکیناسه‌آ در ۱ کیلوگرم جیره غذایی مشاهده نمودند.

افزایش در تعداد و اندازه گلبول سفید از فاکتورهای بسیار مهم است و مهاجرت این سلول‌ها از اندام‌های تولید کننده آن به محیط خون در زمان درگیری با بیماری بسیار حائز اهمیت است. وجود گلبول‌های سفید بیانگر فعال بودن سیستم ایمنی در برابر بیماری‌ها و پاتوژن‌ها است (33). ترکیبات متعددی در زردچوبه وجود دارد که پس از مصرف زردچوبه و قرار گرفتن آن در محیط بدن منجر به تولید محصولات ایمونولوژیک نظیر گلبول سفید و انتشار آن به محیط خون می‌شود (42). بنابراین افزایش در مقادیر گلبول سفید در خون فیل ماهیان دریافت کننده کورکومین را می‌توان به وجود ترکیبات ذکر شده نسبت داد.

دلیل افزایش یافتن گلبول‌های سفید در فیل ماهیان دریافت کننده کورکومین را می‌توان به وجود مواد محرک نظیر پلی‌ساکارید، کافئیک اسید و آلکیل‌آمید در این گیاه نسبت داد. این ترکیبات منجر به افزاش فعالیت سیستم ایمنی غیر اختصاصی و تحریک این سیستم به تولید سلول‌های ایمنی نظیر گلبول سفید می‌نماید (24،42).

نتیجه گیری: با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق استفاده از مقادیر یادشده از کورکومین می‌تواند منجر به بهبود فاکتورهای خونی و نیز افزایش در راندمان ایمنی فیل ماهی گردد. در مقایسه با محرک‌های تجاری و سنتتیک استفاده از مواد محرک گیاهی و با پایه طبیعی می‌تواند اظمینان بیشتری برای مصرف کنندگان نسبت به ورود کمتر آلاینده‌ها به محیط‌هایی طبیعی ایجاد نماید. علاوه بر این در مقیاس تجاری استفاده از این قبیل مواد با پایه گیاهی ارزان قیمت تر و در دسترس تر خواهند بود.

تشکر و قدردانی

بدین وسیله از ریاست محترم کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید رجایی، کارشناسان و پرسنل زحمتکش آن مرکز، کارشناسان آزمایشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری به جهت فراهم آوردن تسهیلات لازم و همچنین اساتید محترمی که داوری این مقاله را بر عهده داشتند و با نکته سنجی و رهنمودهای ارزشمند خود به پربار شدن مجموعه حاضر کمک نمودند تشکر و قدردانی می‌گردد.

تعارض در منافع

بین نویسندگان  هیچ گونه تعارض در منافع  گزارش نشده است.