نوع مقاله : بهداشت خوراک دام، طیور و آبزیان
نویسندگان
1 دانش آموخته دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 گروه پرورش و مدیریت طیور، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 بخش بیوتکنولوژی، موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
BACKGROUND: Aflatoxins are mainly developed during the storage of feedstuffs, and their destruction is difficult after the occurrence. The most practical strategy to combat aflatoxins is the use of mycotoxin binders.
OBJECTIVES: Comparison of the efficiency of traditional and lab-synthesized polymeric mycotoxin binder with gastrointestinal microflora modulating feed additives in amelioration of aflatoxin effects in broiler chicken.
METHODS: A total of 240 1-day old broilers (Ross 308, straight forward) were examined in a completely randomized design with five treatments and four replicates of 12 birds for 24 days of study duration. Treatments were: 1. The negative control, feed without aflatoxin or any feed additive, 2. The positive control, aflatoxins contaminated feed (500 µg/kg), 3. Aflatoxins + probiotic (Hypro Tect), 4. Aflatoxins + molecular imprinted polymer (MIP), and 5. Aflatoxins + commercial toxin-binder (Zarin-binder). The growth performance of birds was measured during the experiment. At the end of the experiment, some biochemical and immunological analyses were performed on blood samples. Some bone characteristics were studied on tibia samples.
RESULTS: Supplementation of probiotics and toxin-binder in aflatoxin-contaminated feed improved the aflatoxin-induced reduction of feed intake and body weight gain in the first 10 days of the experiment (p < /em><0.05), compared to positive control group. Aflatoxin alone (the positive control) or with the feed additives did not affect feed conversion ratio. Aflatoxin reduced the levels of serum total protein, albumin, phosphorus, magnesium, and zinc (p < /em><0.05). Use of probiotic, MIP and commercial toxin-binder, in aflatoxin-contaminated feeds, has alleviated the adverse effects of aflatoxin on serum albumin (p < /em><0.05). The tibia weight increased in probiotic and MIP fed broilers compared to the birds fed aflatoxin-contaminated feed without additives-the positive control (p < /em><0.05). The highest tibia breaking strength was observed in probiotic fed birds, which was different from that of the positive control group. The tibia length was decreased by the aflatoxin compared to the negative control birds (p < /em><0.05). Anti-SRBC titers were decreased in aflatoxin contaminated group without feed additive supplementation-positive control (p < /em><0.05).
CONCLUSIONS: The tested feed additives in present study exerted just partial protection against some aflatoxicosis effects. The extent of effectiveness of studied feed additives in amelioration of aflatoxicosis affects on performance, immunological, skeletal and serum biochemical parameters could be ranked as probiotics, MIP and toxin binder, respectively.
کلیدواژه‌ها [English]
در اکثر مناطق دنیا، طیور در معرض غذاهای حاوی مایکوتوکسین قرار دارند (40). قارچهای آسپرژیلوس، فوزاریوم و پنیسیلیوم، سه جنس غالب در تولید مایکوتوکسینها هستند. آفلاتوکسین، گروهی مشتق شده از فورانوکومارین‌ها است و از ترکیبات سمی و سرطانزای مهم در میان مایکوتوکسینها بهشمار میرود. آفلاتوکسین B1 شایع‌ترین و از نظر بیولوژیکی، فعالترین نوع آفلاتوکسین است (21). تغذیه جوجههای گوشتی با خوراک آلوده به آفلاتوکسین موجب اختلال در عملکرد پرنده، سیستم ایمنی بدن و اندامهایی چون کبد، کلیه و قلب میشود (33). با میزان 1 و 2 میلیگرم/کیلوگرم آفلاتوکسین در جیره‌ی غذایی جوجههای گوشتی، کاهش وزن بدن، کاهش مصرف خوراک و افت ضریب تبدیل خوراک مشاهده گردیده است (4). مسمومیت با آفلاتوکسینها با تغییرات بیوشیمیایی خون، فراسنجههای خونی، پیامدهای پاتولوژیکی و فعالیت سیستم ایمنی مرتبط میباشد (16). گزارشهای متعدد حاکی از کاهش میزان پروتئینتام و آلبومین سرم در جانورانی است که در مواجهه با آفلاتوکسین قرار گرفتهاند (7،28). طبق تحقیقات پیشین کاهش میزان گلوکز، پروتئینتام، کلسیم و فسفر سرم در شرایط آفلاتوکسیکوز نشانه آسیبهای کبدی توسط این سم است (42).
حذف آفلاتوکسینها از خوراکهای آلوده یکی از جنبههای مهم تحقیقات تغذیهای اسـت. روشهای متنوع فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی برای از بین بردن آفلاتوکسینها بهکار گرفته شده است (3). تاکنون از زئولیت طبیعی، بنتونیت، سدیمکلسیم آلومینوسیلیکات هیدراته، دیواره سلولی مخمر و زغال فعال برای کاهش سمیت آفلاتوکسینها در خوراک طیور استفاده شده است (6). بخش انتهای یون نامتقارن آلومینیوم موجود در ساختار آلومینوسیلیکاتی میتواند از طریق پیوند با گروه کربونیل آفلاتوکسین B1 سبب کاهش قابلیت دسترسی و مهار سمیت آن در جوجهها شود (32). افزودن جاذب معدنی به جیــره غــذایی طیور موجب کاهش معنیدار مسمومیت آفلاتوکسینی شده و مصرف خوراک و وزن بدن جوجهها را بهبود بخشیده است (8). پلیمرهای قالب مولکولی بهطور بالقوه میتوانند بهمنظور سنجش و حذف توکسینها استفاده شوند. تکنیک قالب مولکولی روشی است که به واسطه آن تکپارهای کوچک، مولکول الگو (مثلاً آفلاتوکسین) را احاطه کرده و قالبگیری میکنند. قالب بدست آمده پس از خروج الگو میتواند برای شناسایی و جذب مولکول الگو استفاده شود (21). پروبیوتیکها، افزودنیهای خوراکی حاوی میکرو ارگانیسمهای زنده طبیعی، غیربیماریزا و غیر سمی هستند که در صورت مصرف، از طریق بهبود سلامت مجرای گوارش، سلامت عمومی میزبان را تقویت میکنند. قابلیت پروبیوتیکها در بهبود عملکرد، تقویت سیستم ایمنی، تعادل فلور میکروبی روده، خواص آنتیاکسیدانی و کاهش مضرات سموم قارچی در خوراک طیور توسط محققان مختلف گزارش شده است (10،23،24). پلیساکاریدها و پپتیدوگلیکانهای دیواره سلولی باکتریهای موجود در پروبیوتیک توانایی اتصال به آفلاتوکسین B1 را دارند (19).
گلوکومانان توانایی بالایی در باند شدن به آفلاتوکسین دارد. افزودن دیواره سلولی مخمر به خوراک طیور اثرات مضر آفلاتوکسینها بر عملکرد، شاخصهای بیوشیمیایی، خونشناسی و سیستم ایمنی را بهبود میبخشد (31). پیشنهاد شده که مانان اولیگوساکاریدهای جدا شده از دیواره سلول مخمر ساکارومایسس با مسدود کردن مکانهای اتصال باکتریهای پاتوژن در مخاط روده باریک، میزان صدمه به دیواره روده و در نتیجه میزان سرعت جایگزینی سلولهای روده را کاهش و قابلیت استفاده از مواد مغذی را بهبود میبخشند (9).
با توجه به محدودیت اطلاعات حاصل از بررسی مقایسهای تأثیر افزودنیهای غذایی بر کاهش اثرات نامطلوب مایکوتوکسینها در جیرههای غذایی آلوده به این سموم قارچی، همچنین کارایی و امکان استفاده از پلیمرهای قالب مولکولی به عنوان جاذبهای افزودنی، این آزمایش با بررسی صفات عملکردی، آنزیمهای کبدی، شاخصهای بیوشیمیایی، استخوان درشتنی و سیستم ایمنی همورال جوجههای گوشتی مبتلا به آفلاتوکسیکوز تجربی با به کاربردن افزودنیهای مورد مطالعه طراحی و اجرا شد.
این آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی و با استفاده از 240 قطعه جوجه یک روزه گوشتی مخلوط نر و ماده از سویه راس 308 انجام شد. جوجهها به پنج گروه آزمایشی با چهار تکرار تقسیم شدند و دسترسی به آب و دان در کل دوره پرورش کاملاً آزاد بود.
برای تنظیم جیرههای آزمایشی و محاسبه ترکیبات شیمیایی مواد خوراکی از توصیه‌های راهنمای پرورش جوجه گوشتی راس 308 در دورههای آغازی (10-1 روزگی) و میانی (11-24 روزگی) برای جوجههای گوشتی استفاده گردید (جدول 1). گروههای آزمایشی عبارت بودند از: 1. شاهد منفی (جیره پایه بدون آفلاتوکسین یا افزودنی غذایی)؛ 2. شاهد مثبت (جیره آلوده به 500 میکروگرم در کیلوگرم آفلاتوکسین)؛ 3. شاهد مثبت + پروبیوتیک (1 گرم/کیلوگرم، هایپروتکت، ایران)؛ 4. شاهد مثبت + پلیمر قالب ملکولی (5 گرم/کیلوگرم، ایران)؛ 5. شاهد مثبت + توکسین بایندر تجاری (5 گرم/کیلوگرم، زرین بایندر، ایران). مصرف خوراک و افزایش وزن بهصورت دورهای اندازهگیری شد و با در نظر گرفتن تلفات و تعیین روز مرغ، ضریب تبدیل خوراک مشخص گردید.
برای تولید آفلاتوکسین از کشت اسپور Aspergillus parasiticus روی دانه برنج استفاده شد. پلیمر قالب ملکولی در آزمایشگاه گروه پرورش و مدیریت طیور دانشگاه تربیت مدرس.
پروبیوتیک هایپروتکت از باکتریهای انتروکوکوس فاسیوم، پدیوکوکوس اسیدیلاکتیسی، استرپتوکوکوس ترموفیلوس، لاکتوباسیلوس بولگاریکوس، لاکتوباسیلوس پلانتاروم، لاکتوباسیلوس کازیی و کربنات کلسیم تشکیل شده است (شرکت بیوران، ایران). تعداد باکتری 108 واحد تشکیل دهنده کلنی در هر گرمبود. ترکیب زرین بایندر (گروه دانش بنیان ویوان، مشهد، ایران) مخلوطی از آلومینوسیلیکات‌های جاذب سموم قارچی بود.
در سن 24 روزگی از هر گروه آزمایشی چهار پرنده بهصورت تصادفی انتخاب و از ورید بال در حدود دو میلیلیتر خون گرفته شد. غلظت آنزیمهای آلانین آمینو ترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، آلکالین فسفاتاز (ALP) و لاکتات دهیدروژناز (LDH)، همچنین غلظت پروتئینتام، آلبومین، گلوبولین، کلسترول، گلوکز، تریگلیسرید، کلسیم، فسفر، آهن، منیزیم، روی و مس موجود در نمونههای سرم خون با استفاده از کیتهای آزمایشگاهی شرکت پارس آزمون و دستگاه اسپکتروفتومتر (Jenway Genova MK3, UK) تعیین شد.
چهار قطعه جوجه از هر گروه آزمایشی در سن 24 روزگی کشتار شد و سپس استخوانهای درشتنی بهدقت جدا شدند. پس از جدا کردن تمامی بافتهای نرم، برای تعیین خصوصیات استخوان درشتنی مانند وزن، طول (فاصله دو اپیفیز)، قطر (در قسمت مرکز دیافیز دو قطر کوچک و بزرگ عمود بر هم)، استحکام (با استفاده از دستگاه طراحی شده در آزمایشگاه و ترازوی دیجیتال با دقت 5 گرم) و خاکستر مورد ارزیابی قرار گرفتند. وزن با استفاده از ترازوی دیجیتال و طول و قطر خارجی با استفاده از کولیس دیجیتال (دقت 01/0 میلیمتر) اندازهگیری شدند.
برای ارزیابی ایمنی هومورال، در روزهای 10 و 18 دوره پرورش به هشت قطعه پرنده از هر گروه آزمایشی 2/0 میلیلیتر از سوسپانسیون گلبول قرمز گوسفندی 5 درصد شسته شده در بافر فسفات استریل، از طریق عضله سینه تزریق گردید. سپس در روز 24 دوره پرورش، از همان پرندهها از طریق ورید بال حدود 1 میلیلیتر خون گرفته شد و سرم نمونههای خون با سانتریفیوژ جدا گردید و تیتر پادتن با روش رقیقسازی متوالی (سنجش هماگلوتیناسیون میکروتیتر) اندازهگیری شد (14). در پایان دادههای بدست آمده با نرم افزار SAS و رویهی GLM مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن و معنیداری در سطح 5 درصد تعیین شد.
مصرف خوراک و افزایش وزن بدن بین تیمارهای مختلف تفاوت معنیداری داشت (جدول 2، 05/0>P)، اما بین گروههای شاهد منفی و مثبت تفاوت معنیداری وجود نداشت. خوراک مصرفی در گروه دریافت کننده پروبیوتیک در دوره آغازین (10-1 روزگی) کمتر از گروههای شاهد منفی، شاهد مثبت و پلیمر بود (05/0>P). در دوره میانی و کل دوره (24-1 روزگی)، بالاترین افزایش وزن بدن در پرندگانی مشاهده شد که آفلاتوکسین مکمل شده با توکسین بایندر دریافت کردند و از این نظر با پرندگان گروه شاهد مثبت تفاوت معنیداری داشت (05/0>P).
نتایج نشان میدهند که گروههای آزمایشی تأثیر معنیداری بر ضریب تبدیل غذایی نداشتند (05/0<P)، ولی مناسب‌ترین ضریب تبدیل در گروه توکسین بایندر )زرین بایندر) مشاهده شد.
تأثیر گروههای آزمایشی مختلف بر شاخصهای بیوشیمیایی و سطوح مواد معدنی سرم خون در جداول 3 و 4 نشان داده شده است. میزان پروتئینتام، آلبومین، فسفر، منیزیم و روی در گروه شاهد مثبت بهطور معنیداری کمتر از گروه شاهد منفی بود (05/0>P). از نظر مقدار پروتئینتام سرم، گروه شاهد مثبت نسبت به گروه شاهد منفی کاهش معنیداری نشان دادند (05/0>P). در مورد سطح آلبومین سرم، مصرف پروبیوتیک باعث افزایش معنیدار آن در قیاس با گروه آزمایشی شاهد مثبت گردید (05/0>P). بالاترین میزان گلوبولین سرم در گروه پلیمر و شاهد منفی مشاهده شد که تفاوت معنیداری با گروه پروبیوتیک نشان داد. نسبت آلبومین به گلوبولین در گروههای آزمایشی تفاوت معنیداری را با هم نشان ندادند، بهجز گروه دریافت کننده پروبیوتیک که بیشترین نسبت آلبومین به گلوبولین را نشان داد (05/0>P). میزان فسفر سرم در گروه شاهد مثبت بهطور معنیداری کمتر از سایرگروهها بود. گروههای پروبیوتیک و پلیمر بیشترین میزان منیزیم سرم را داشتند و اختلاف معنیداری را با گروه شاهد مثبت نشان دادند (05/0>P). میزان روی در گروههای شاهد منفی، پروبیوتیک و پلیمر تفاوت معنیداری با گروه شاهد مثبت داشت (05/0>P). کمترین میزان روی در گروه شاهد منفی و بیشترین آن در گروه پلیمر مشاهده شد (05/0>P).
تأثیر گروههای آزمایشی مختلف بر فعالیت آنزیمهای کبدی سرم جوجههای گوشتی در جدول 5 نشان داده شده است. نتایج تحقیق حاضر نشان داد گروه آزمایشی شاهد مثبت موجب افزایش معنیدار سطح آنزیم آلانین آمینوترانسفراز (ALT) سرم در مقایسه با گروه شاهد منفی شد (01/0>P). همچنین گروه آزمایشی پلیمر موجب کاهش معنیدار سطح آنزیم AST در مقایسه با سایر گروههای آزمایشی بهجز گروه آزمایشی شاهد منفی شد (001/0>P). افزایش فعالیت آنزیم ALT سرم ناشی از مسمومیت آفلاتوکسین توسط هیچ یک از افزودنیها بهبود نیافت (01/0>P). گروه آزمایشی پلیمر موجب کاهش معنیدار سطح فعالیت آنزیم ALP در مقایسه با سایر گروهها شد. همه افزودنیها فعالیت آنزیم LDH را در قیاس با گروه شاهد مثبت افزایش دادند (05/0> P).
در بررسی پاسخ ایمنی هومورال به تزریق پادگن گلبول قرمز گوسفند (SRBC) در سن 24 روزگی، تفاوت معنیداری بین تیمارها مشاهده شد (01/0>P) (جدول 5). تیتر SRBC در گروه شاهد مثبت تحت تأثیر آفلاتوکسین بهطور معنیداری کمتر از سایر گروههای آزمایشی بود (01/0>P). استفاده از توکسین بایندر، پلیمر و پروبیوتیک توانست اثر سم بر کاهش تیتر پادتن علیه SRBC را جبران نماید.
اثر گروههای آزمایشی بر ویژگیهای استخوان درشتنی جوجههای گوشتی در جدول 6 ارائه شده است. نتایج نشان دادندکه گروههای آزمایشی توانستند وزن، طول، قطر استخوان درشتنی و استحکام آن را بهطور معنیداری تحت تأثیر قرار دهند (05/0>P). بدین صورت که در پرندگان دریافت کننده پروبیوتیک وزن استخوان درشتنی بهطور معنیداری بالاتر از پرندگان گروه شاهد مثبت بود (05/0>P). مصرف آفلاتوکسین به تنهایی (گروه شاهد مثبت) موجب کاهش معنیدار طول استخوان نسبت به جیرههای شاهد منفی، پروبیوتیک، پلیمر و توکسین بایندر شد. تفاوت معنیداری بین طول استخوان در دو گروه شاهد مثبت و منفی مشاهده شد (01/0>P). گروه شاهد منفی دارای طول استخوان بلندتری نسبت به گروه شاهد مثبت بود. بالاترین میزان استحکام استخوان در پرندگانی مشاهده شد که با جیره حاوی پروبیوتیک تغذیه شدند و از این نظر با گروههای آزمایشی شاهد مثبت و منفی تفاوت معنیداری نشان دادند (05/0>P). نتایج حاصل از اندازهگیری شاخصهای قطر کوچک و بزرگ استخوان درشتنی نشان دهنده تأثیر معنیدار گروههای آزمایشی پروبیوتیک و پلیمر بر مولفههای مورد نظر بود (01/0>P). مصرف جیره آلوده به آفلاتوکسین (شاهد مثبت) تفاوت معنیداری را در شاخصهای استخوان درشتنی (غیر از طول استخوان) نسبت به گروه مصرف کننده جیره شاهد منفی نشان نداد با این حال افزودن پروبیوتیک، پلیمر و توکسین بایندر موجب افزایش معنیدار شاخص طول استخوان درشتنی میشود (05/0>P).
در آزمایش حاضر افزودنیهای پروبیوتیک و توکسین بایندر با جذب آفلاتوکسین در دستگاه گوارش طیور باعث بهبود عملکرد در مقایسه با گروه شاهد مثبت (دارای آفلاتوکسین و بدون افزودنی) شدند (جدول 2). کاهش رشد ناشی از حضور آفلاتوکسین در جیره میتواند با کاهش مصرف خوراک در ارتباط باشد که در آزمایش حاضر در دوره آغازی به طور معنیداری مشاهده شد و با گزارشهای پیشین مبنی بر تأثیر منفی آفلاتوکسین بر عملکرد مطابقت دارد (8،21،29). پایین آمدن مصرف خوراک و سرعت رشد بهعلت کاهش فعالیت آنزیمهای مهم در هضم کربوهیدراتها، لیپیدها، پروتئینها و اسیدهای نوکلئیک و اختلال و نقص در جذب برخی از مواد مغذی است و در نتیجه با بروز کمبود این مواد ارتباط دارد. بهبود افزایش وزن بدن در گروه آزمایشی توکسین بایندر احتمالاً بهدلیل ارتباط بین گروه کربونیل آفلاتوکسین و بخش انتهای یون نامتقارن آلومینیوم موجود در ساختار ترکیبات آلومینوسیلیکاتی باشد که سبب کاهش قابلیت دسترسی به سم و مهار سمیت آن در جوجهها میشود (32). پروبیوتیکها در دورههای ابتدایی پرورش اثر چندان زیادی بر مصرف خوراک ندارند، اما با افزایش سن، ممکن است باکتریهای پروبیوتیک از طریق تأثیراتی که بر جمعیتهای میکروبی و فرآیندهای هضمی می‌گذارند، مصرف خوراک را افزایش دهند (23،24). بهطورکلی پروبیوتیکها با تأثیری که بر روند هضم و جذب مواد مغذی دارند، موجب افزایش مصرف خوراک میشوند که با نتایج آزمایش حاضر در دوره میانی و کل دوره آزمایش هم خوانی دارد. در تحقیقی مشخص شد گنجاندن AFB1 به میزان 5/2 میلیگرم در کیلوگرم در رژیم غذایی باعث کاهش رشد بلدرچین شد و مکمل پروبیوتیکی مانع از کاهش وزن بدن و سبب بهبود راندمان خوراک گردید (10). با استفاده از لاکتوباسیلوس پلانتاروم به عنوان پروبیوتیک، حدود 20 درصد بهبود افزایش وزن در جوجههای گوشتی مسموم شده با آفلاتوکسین گزارش شده است (21).
مسمومیت با آفلاتوکسینها در جوجههای گوشتی قبل از اینکه نشانههای کلینیکی آشکار شوند، با بررسی تغییرات بیوشیمیایی و خونشناسی قابل تشخیص است (7). گزارشهای متعدد حاکی از کاهش میزان پروتئینتام و آلبومین سرم در جانورانی است که در تماس با آفلاتوکسین قرار گرفتهاند (7،28). گزارش شده است که کاهش میزان گلوکز، پروتئینتام، کلسیم و فسفر سرم در شرایط آفلاتوکسیکوز، نشانه آسیبهای کبدی توسط سم است (41). Chen و همکاران در سال 2014 نشان دادند که مصرف آفلاتوکسین بهطور قابل توجهی سطح سرمی گلوکز، آلبومین، پروتئینتام، گلوبولین و فسفر را کاهش میدهد (15). در تحقیق حاضر غلظت سرمی پروتئینتام و آلبومین در گروه آفلاتوکسین (شاهد مثبت) بهطور معنیداری در مقایسه با گروه آزمایشی شاهد منفی کاهش یافت (جدول 3). با توجه به اثر تخریبی سموم بر بافت کبد، ساخت پروتئینهای پلاسما و بهویژه آلبومین کاهش مییابد. کاهش آلبومین در گروههای آزمایشی حاوی آفلاتوکسین احتمالاً در اثر آسیبهای کبدی و کلیوی ناشی از ورود این سم در جیره غذایی جوجهها میباشد. از جمله عواملی که سبب کاهش میزان پروتئینتام میشوند، میتوان به افزایش سوخت و ساز پروتئینها در جریان تنشهای حاد، کاهش سنتز پروتئین بهدلیل آسیبهای وارده به کبد و همچنین کاهش بازجذب پروتئینها در اثر آسیبهای کلیوی اشاره کرد (34). با این حال، برخی از مطالعات نشان دادند که میزان این فراسنجهها و گلوبولین در اثر دریافت آفلاتوکسین تغییر نمییابند (2). ترکیبات افزودنی مورد مطالعه اثرات نامطلوب آفلاتوکسین بر سطح سرمی پروتئینتام را تخفیف دادند. کاهش پروتئینتام تحت تأثیر آفلاتوکسین و اثرات ترکیبات افزودنی مورد مطالعه بر پارامترهای سرم با مطالعات قبلی در این زمینه مطابقت دارد (12،13). مصرف آفلاتوکسین در بلدرچین ژاپنی باعث کاهش پروتئینتام، آلبومین سرم و افزایش غلظت اسید اوریک و کراتینین سرم شد. حضور پروبیوتیک در جیره حاوی آفلاتوکسین B1 باعث تعدیل سطح این فراسنجهها شد (10). Arab Abousadi و همکاران در سال 2007 گزارش کردند که افزودن دیواره سلولی مخمر به جیره آلوده به آفلاتوکسین B1 باعث جلوگیری از تغییر در میزان این شاخصها میشود (5).
تغییر در میزان کلسترول سرم در بیماریهای کبدی گزارش شده است (18). در آزمایش حاضر میزان گلوکز، کلسترول و تریگلیسرید در بین گروههای آزمایشی تفاوت معنیداری نداشت. نتایج آزمایش حاضر با نتایج Azimi و همکاران در سال a2013 مطابقت دارد، که در آن هیچ‌گونه تفاوتی در مقدار تریگلیسیرید پلاسما بین جیره پایه بدون سم و افزودنی و شاهد حاوی 1 میلیگرم در کیلوگرم آفلاتوکسین مشاهده نشد (7). در آزمایش حاضر میزان گلوکز بین گروه شاهد مثبت و منفی در سن 24 روزگی تفاوت معنیداری نداشت. مشابه این نتایج در گزارش Bovo و همکاران در سال 2015 نیز بدست آمد (13). عدم تأثیر افزودن بنتونیت سدیم به خوراک بر افزایش تریگلیسرید و کاهش کلسترول سرم ناشی از آفلاتوکسین گزارش شده است (36). بررسی Taherpour و همکاران در سال 2009 نشان داد که با استفاده از پروبیوتیک و پریبیوتیک در خوراک جوجههای گوشتی تغییر معنیداری در میزان تریگلیسرید آنها مشاهده نشد (38).
آفلاتوکسینها باعث ایجاد تغییر در متابولیسم کلسیم و فسفر غیرآلی میشوند. این تغییرات ممکن است در نتیجه آسیب کلیهها، روده و پاراتیروئید باشد که مقادیر کلسیم و فسفر غیرآلی را تنظیم میکنند (19). حضور آفلاتوکسین به میزان 5/0 میلیگرم در کیلوگرم جیره غذایی موجب کاهش غلظت فسفر سرم در سن 24 روزگی جوجهها شد (جدول 4) که در مقایسه با شاهد منفی معنیدار بود (05/0>P). محققان در بررسیهای خود به کاهش میزان فسفر سرم خون در اثر مسمومیت با آفلاتوکسین اشاره نمودهاند که با نتایج حاصل از این بررسی همخوانی داشت (4،28). کاهش فسفر سرم را میتوان به تأثیر منفی آفلاتوکسین بر متابولیسم ویتامین D و جلوگیری از تبدیل ویتامین D به کوله کلسیفرول در کبد و در نتیجه کاهش جذب رودهای فسفر نسبت داد. در آزمایش حاضر میزان کلسیم سرم تفاوت معنیداری بین گروههای آزمایشی مختلف نشان نداد (05/0<P). در این آزمایش استفاده از مواد افزودنی در جیرههای حاوی آفلاتوکسین باعث افزایش سطح کلسیم و فسفر سرم نسبت به گروه شاهد مثبت شدند. طبق مطالعات پیشین مصرف خوراک آلوده به آفلاتوکسین باعث کاهش سطوح کلسیم و فسفر سرم شد و افزودن بنتونیت سدیم و مونت موریلونیت تأثیری در میزان کاهش نداشت (11،36). همچنین مصرف خوراک آلوده به آفلاتوکسین در موش باعث کاهش سطح روی سرم نسبت به گروه کنترل شد و تنها افزودن برخی جاذب‌ها (پلی ذورب) موجب افزایش سطح روی سرم شد (7).
افزایش فعالیت آنزیمهای کبدی بهعنوان شاخص حساس سرولوژیکی در مسمومیتهای کبد و کلیه گزارش شده است (9،38). افزایش سطوح AST، ALT و ALP ممکن است نشانه تغییرات دژنراتیو در بافت کبد باشد (6). در مقابل عدم تغییر در فعالیت آنزیمهای مربوطه در مسمومیت خوراکها به آفلاتوکسین نیز گزارش شده است (16). بهطور کلی این آنزیمها مختص پلاسما نبوده، بلکه بیشتر درون سلولها وجود دارند و در اثر آسیب دیدن سلولها وارد پلاسما میشوند. یکی از دلایل افزایش فعالیت این آنزیمها میتواند آسیبهای وارده به هپاتوسیتها باشد. در آزمایش حاضر آفلاتوکسین باعث افزایش مقدار ALT و AST در مقایسه با گروه شاهد منفی شد که بالا رفتن این آنزیمها در سرم بهعنوان شاخصی از تخریب کبد میباشد (جدول 5). مصرف پلیمر باعث کاهش مقادیر آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز در کبد شد (05/0>P). همچنین افزودن مواد جاذب پلیمری و توکسین بایندر به جیره حاوی آفلاتوکسین باعث کاهش فعالیت ALP سرم در مقایسه با گروه آفلاتوکسین شد. افزودن مواد جاذب به جیره حاوی آفلاتوکسین B1 باعث کاهش غلظت این آنزیمها در سرم میشود که نشان دهنده تأثیر مواد جاذب مختلف در کاهش تأثیر آفلاتوکسین B1 میباشد (28). جیرههای غذایی آلوده به آفلاتوکسین باعث افزایش سطح سرمی فعالیت آنزیم ALT در مقایسه با رژیم غذایی شاهد منفی شدند. افزودن پروبیوتیک به آب آشامیدنی پرندگان دریافت کننده خوراک آلوده، باعث بهبود فعالیت این آنزیمها شد (10).
آفلاتوکسین مانع توسعه و رشد بافت استخوانی در جوجههای گوشتی میشود و این اثرات بیشتر در استخوان درشتنی دیده میشوند (29). Mutus و همکاران در سال 2006 بیان کردند که ضخامت دیواره استخوان درشتنی با استفاده از پروبیوتیک در مقایسه با گروه شاهد تفاوت معنیدار نشان میدهد (27). این محققان همچنین از افزایش عددی شاخص استحکام استخوان درشتنی در نتیجه استفاده از پروبیوتیک خبر دادند. نتایج بررسی تأثیر زئولیت شامل عدم تأثیر بر فراسنجههای مربوط به استخوان درشتنی (35) و یا بهبود (1) فراسنجههای مربوط به استخوان درشتنی در جوجههای گوشتی گزارش شده است.
سرکوب سیستم ایمنی توسط آفلاتوکسین نمونهای بارز از سرکوب پاسخهای هومورال است و حیواناتی که در معرض این سرکوب هستند، نسبت به سرطان بسیار حساس میباشند (8،39). Verma و همکاران در سال 2004 با افزودن 5/0، 1 و 2 میلیگرم در کیلوگرم آفلاتوکسین به جیره جوجههای گوشتی مشاهده کردند که عیار پادتن تولید شده علیه گلبول قرمز گوسفند در 32، 37، 42 و 47 روزگی کاهش معنیداری را در مقایسه با گروه کنترل داشت (40). با افزایش غلظت سم، عیار پادتن به میزان بیشتری کاهش یافت. کاهش عیار پادتن ممکن است در اثر کاهش سنتز پروتئینها و ایمونوگلوبولینها، کاهش در تعداد لنفوسیتها و اثرات روی بورس فابریسیوس باشد (42). کاهش سطح پروتئین تام و اجزاء آن در پژوهش حاضر مشاهده شد. در مطالعه حاضر، استفاده از پروبیوتیک سطح ایمونوگلوبولین را افزایش داده و عملکرد سیستم ایمنی بدن را بهبود بخشید، که این یافتهها با نتایج Barati و همکاران در سال 2018 مطابقت دارد (12). Manafi در سال 2012 در آزمایشی با بررسی تغذیه جیره غذایی آلوده به 5/0 میلیگرم در کیلوگرم آفلاتوکسین و 75/0 و 1 درصد بنتونیت سدیم به جوجههای گوشتی، بهبود اثرات منفی آفلاتوکسین بر تیتر پادتن بهوسیله بنتونیت سدیم را گزارش کرد که مطابق نتایج این آزمایش بود (26). همین محقق در آزمایش دیگری افزایش پاسخ ایمنی هومورال را با استفاده از جاذب طبیعی گزارش نمود (25).
بهطور کلی نتایج بدست آمده از این بررسی نشان دهنده آن میباشند که حضور آفلاتوکسین در جیره غذایی جوجههای گوشتی در سطح 5/0 میلیگرم در کیلوگرم، اثرات زیانآوری بر عملکرد رشد، شاخصهای بیوشیمیایی خون، آنزیمهای کبدی، ویژگیهای استخوان درشتنی و ایمنی همورال جوجههای گوشتی داشته و بدین ترتیب خسارات اقتصادی مهمی را به عملکرد گله وارد مینماید. تأثیر بهکارگیری فرآورده‌های دارای مکانیسم حذف رقابتی یا جاذب سموم قارچی تجاری و جاذب پلیمری منقوش بر عملکرد رشد، شاخصهای بیوشیمیایی خون، آنزیمهای کبدی، ویژگیهای استخوان درشتنی و ایمنی همورال جوجههای گوشتی توانسته است بخشی از اثرات زیانآور آفلاتوکسین را کاهش دهد. در تحقیقات آتی سنجش بقایای سموم و متابولیتهای آن در قسمتهای خوراکی لاشه میتواند تصویر دقیقتری از کارایی این افزودنیها ارایه نماید.
نگارندگان از گروه دانش بنیان ویوان و شرکت زیستی طبیعتگرا در تأمین ماده آزمایشی و حمایت از اجرای این تحقیق قدردانی مینمایند.
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.
References
20. Khanian, M., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A. (2019). Alleviation of aflatoxin-related oxidative damage to liver and improvement of growth performance in broiler chickens consumed Lactobacillus plantarum 299v for entire growth period. Toxicon, 158, 57–62. https://doi.org/10.1016/j. toxicon.2018.11.431 PMID: 30529382
21. Mahmoodtbar, A., Karimi Torshizi, M.A., Sharafi, M., Mojgani, N. (2018). The effect of some poultry probiotics produced in Iran on performance parameters, economic indices and small intestinal morphology of broilers. Iranian J Anim Sci, 49(3), 415-425. https://doi.org/10.22059/ijas. 2018.249544.653602
22. Mahmoodtabar, A., Karimi Torshizi, M.A., Sharafi, M., Mojgani, N. (2017). Comparing the effects of antibiotic growth promoter, some Iranian probiotics and similar imported products on performance, economic indicators and small intestinal morphology of broilers. Iranian J Anim Sci, 48(3), 321-334. https://10.22059/IJAS.2017.236971.653541
23. Manafi, M. (2018). Impact of application of natural toxin binder on performance, humoral immune response, cecal microbial population and changes in small intestine morphology of broilers fed with diet contaminated with aflatoxin B1. J Vet Res, 73(3), 273-282. https://10.22059/ JVR.2018.128340.2327
24. Manafi, M. (2012). Counteracting effect of high grade sodium bentonite during aflatoxicosis in broilers. J Agric Sci Tech, 14, 539-547.
25. Mutus, R., Kocabagl, N., Alp, M., Acar, N., Eren, M., Gezen, S.S. (2006). The effect of dietary probiotic supplementation on tibial bone characteristics and strength in broilers. Poult Sci, 85, 1621-1625. https://doi.org/10.1093/ps/85.9.1621
26. Oguz, H., Kurtoglu, F., Kurtoglu, V., Birdane, Y.O. (2002). Evaluation of biochemical characters of broiler chickens during dietary aflatoxin (50-100 ppb) and clinoptilolite exposure. Res Vet Sci, 73, 101-103. https://doi.org/10.1016/ S0034-5288(02)00040-1
27. Osweiler, G.D., Jagannatha, S., Trampel, D.W., Imerman, P.M., Ensley, S.M., Yoon, I., Moore D.T. (2010). Evaluation of XPC and prototypes on aflatoxin-challenged broilers. Poult Sci, 89, 1887–1893. https://doi.org/10.3382/ps.2010-00773
28. Raju, M.V.L.N., Devegowda, G. (2002). Influence of esterified-glucomannan on performance and organ morphology, serum biochemistry and haematology in broilers exposed to individual and combined mycotoxicosis (aflatoxin, ochratoxin and T-2 toxin). Br Poult Sci, 41, 640-650. https://doi.org/10.1080/713654986
29. Ramos, A.J., Hernandez, E. (1997). Prevention of aflatoxicosis in farm animals by means of hydrated sodium calcium aluminosilicate addition to feedstuffs: a review. Anim Feed Sci Tech, 65, 197-206. https://doi.org/10. 1016/S0377-8401(96)01084-X
30. Rawal, S., Kim, J.E., Coulombe, J.R. (2010). Aflatoxin B1 in poultry: Toxicology, metabolism and prevention. Res Vet Sci, 89, 325-331. https://doi.org/10.1016/j.rvsc.2010.04.011
31. Rehulka, J., Minarik, B., Adamec, V., Rehulkova, E. (2005). Investigations of physiological and pathological levels of total plasma protein in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss (Walbaum). Aqua Res, 36, 22-32. https://doi.org/10.1111/j. 1365-2109.2004.01177.x
32. Safari, M.H., Shams Shargh, M., Amini, A., Tatyar, A. (2014). Effects of different levels of natural glauconite and zeolite on performance, tibia bone characteristics and blood parameters of broiler chicken. Anim Sci J, (Pajouhesh Va Sazandegi), 105, 167-178. (In Persian).
33. Santurio, J.M., Mallmann, C.A., Rosa, A.P., Appel, G., Heer, A., Degeforde, S., Bottcher, M. (1999). Effect of sodium bentonite on the performance and blood variables of broiler chickens intoxicated with aflatoxins. Br Poult Sci, 40, 115–119. https://doi.org/10.1080/00071669987935
34. Shi, Y.H., Xu, Z.R., Feng, J.L., Wang, C.Z. (2006). Efficacy of modified montmorillonite nanocomposite to reduce the toxicity of aflatoxin in broiler chicks. Anim Feed Sci Tech, 129, 138–148. https://doi.org/10.1016/j.anifeedsci.2005.12. 006
35. Taherpour, K., Moravej, H., Shivazad, M., Adibmoradi, M., Yakhchali, B. (2009). Effects of dietary probiotic, prebiotic and butyric acid glycerides on performance and serum composition in broiler chickens. African J Biotech, 8, 2329-2334.
36. Thaxton, J.P., Tung, H.T., Hamilton P.B. (1974). Immunosuppression in thrombocytes during aflatoxicosis. Poult Sci, 58, 562-566.
37. Verma, J., Johri, T.S., Swain, B.K., Ameena, S. (2004). Effect of graded levels of aflatoxin and their combinations on the performance and immune response of broilers. Br Poult Sci, 45, 512-518. https://doi.org/10.1080/00071660412331286226
38. Yunus, A.W., Razzazi-Fazeli, E., Bohm, J. (2011). Aflatoxin B1 in affecting broiler’s performance, immunity, and gastrointestinal tract: A review of history and contemporary issues. Toxins, 3, 566-590. https://doi.org/10.3390/toxins 3060566PMID: 22069726
39. Zhao, J., Shirley, R.B., Dibner, J.D., Uraizee, F., Officer, M., Kitchell, M., Vazquez-Anon, M., Knight, C.D. (2010). Comparison of hydrated sodium calcium aluminosilicate and yeast cell wall on counteracting aflatoxicosis in broiler chicks. Poult Sci, 89, 2147–2156. https://doi.org/10.3382/ ps.2009-00608
', './data/jvr/coversheet/cover_fa.jpg'))