بررسی کشتارگاهی وضعیت کبالت در سرم و کبد گاو در فصول مختلف سال

نوع مقاله : بهداشت و بیماری های دام های بزرگ

نویسندگان

1 دانش آموخته، دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 گروه بیماری‌های درونی و کلینیکال پاتولوژی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

3 گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

زمینۀ مطالعه: کبالت یک ماده غذایی ضروری برای نشخوارکنندگان است که برای سنتز ویتامین 12B توسط میکروفلور شکمبه مورد نیاز است. کمبود کبالت می‌تواند منجر به کمبود ویتامین 12B شود که در بسیاری از واکنش‌های متابولیکی بدن نقش اساسی دارد.
هدف: این مطالعه به منظور بررسی وضعیت کبالت در سرم خون و کبد گاو انجام گرفت.
روش‌کار: غلظت کبالت سرم و کبد به ترتیب در 151 و 196 رأس گاو کشتاری در شهرستان ارومیه در فصول مختلف سال با روش جذب اتمی مورد اندازه­گیری قرار گرفت.
نتایج: نتایج نشان داد که در 6/12درصد از نمونه های سرم و 4/21درصد از نمونه های کبد، به ترتیب با میانگین ± انحراف معیار، 25/0±64/0 میکرو‌گرم در دسی لیتر و 04/0±15/0 میکرو گرم در گرمDM، غلظت کبالت در کمتر از محدوده طبیعی است. تغییرات فصلی مقادیر کبالت در نمونه­های سرم و کبد ارزیابی شد و به ترتیب نتایج زیر بدست آمد: فصل بهار (64/1±18/2 میکرو‌گرم در دسی لیتر، 23/0±13/0 میکرو‌گرم در گرم DM)، فصل تابستان (04/1±42/3 میکرو‌گرم در دسی لیتر، 42/0±27/0 میکرو‌گرم در گرمDM )، فصل پاییز (37/0±45/3 میکرو‌گرم در دسی لیتر، 47/0±38/0 میکرو‌گرم در گرمDM ) و فصل زمستان (59/0±75/2 میکرو‌گرم در دسی لیتر،   09/0±35/0 میکرو‌گرم در گرم DM ).
نتیجه‌گیری نهایی: با توجه به نتایج مطالعه حاضر، به نظر می­رسد که در بین گاوهای این منطقه، کمبود کبالت به شکل تحت بالینی وجود داشته و توصیه ­می­شود، اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز عوارض و اختلالات ناشی از کمبود بالینی آن در نظر گرفته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Slaughterhouse Survey of Cobalt Status in Serum and Liver of Cattle in Different Seasons

نویسندگان [English]

  • Ahmad Bahrami 1
  • Siamak Asri-Rezaei 2
  • Hamid Akbari 3
  • Bahram Dalir-Naghadeh 2
1 Graduated from the Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, Iran
2 Department of Internal Medicine and Clinical Pathology, Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, Iran
3 Department of Clinical Sciences, Faculty of Veterinary Medicine, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

BACKGROUND: Cobalt is an essential nutrient for ruminants which is required for the synthesis of vitamin B12 by the ruminal microflora. Cobalt deficiency can lead to a deficiency of vitamin B12, which plays a major role in many metabolic reactions in the body.
OBJECTIVES: This study was conducted to evaluate cobalt status in the serum and liver of cattle.
METHODS: In different seasons, the blood serum and liver concentration of cobalt in slaughtered cattle in Urmia city were measured by atomic absorption in 151 and 196 cattle, respectively.  
RESULTS: The results of cobalt measurement indicated that in 12.6% of serum and 21.4% of liver samples the concentration of cobalt was less than normal range with the Mean ± SD value of 0.64 ± 0.25 µg/dl and 0.15 ± 0.04 µg/gDM, respectively. The seasonal variations of cobalt values were assessed in serum and liver samples and following results were obtained: spring (2.18 ± 1.64 µg/dl, 0.23 ± 0.13 µg/gDM), summer (3.42 ± 1.04 µg/dl, 0.42 ± 0.27 µg/gDM), autumn (3.45 ± 0.37 µg/dl, 0.47 ± 0.38 µg/gDM) and winter (2.75 ± 0.59 µg/dl, 0.35 ± 0.09 µg/gDM).
CONCLUSIONS: According to the results of this study, it seems that there is a subclinical deficiency of cobalt in cattle of this region and it is recommended that preventive measures be considered to prevent the complications and disorders caused by its clinical deficiency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cobalt deficiency
  • Liver
  • Cattle
  • Season
  • Slaughterhouse survey

مقدمه

 

کمبود کبالت در نشخوارکنندگانی که از جیره فقیر از کبالت تغذیه می­شوند روی می­دهد. وجود مقادیر کافی از کبالت برای سنتز ویتامین 12 B(سیانوکوبالامین) توسط میکروفلور شکمبه ضروری است و کمبود آن منجر به کمبود ویتامین 12B می­شود که به نوبه خود باعث اختلال در مسیرهای آنزیمی وابسته به این ویتامین می­گردد (3). ویتامین 12B در بسیاری از واکنش­های متابولیکی بدن از جمله متابولیسم کربوهیدرات­ها، لیپیدها، آمینواسیدها و اسیدهای نوکلئیک به عنوان کوفاکتور نقش دارد (8). این ویتامین در دو مسیر متابولیکی نقش مهمی دارد؛ اولی برای سنتز متیونین است که یک گروه متیل از 5-متیل تتراهیدروفولات به هموسیستئین منتقل می­کند و دومی نقشی است که در تبدیل پروپیونات به گلوکز در مسیر گلوکونئوژنز کبد ایفا می­کند. پروپیونات قبل از ورود به چرخه کربس بایستی تبدیل به متیل مالونیل کوآنزیم A و سپس سوکسینیل کوآنزیم A شود که در واکنش اخیر ویتامین 12B به عنوان کوآنزیم عمل می­کند (5).

اولین بار تشخیص کبالت به عنوان یک ماده غذایی ضروری برای گاو و گوسفند مصادف با زمانی بود که تحقیقات در استرالیا وقوع دو بیماری ساحلی در گوسفند و بیماری تحلیل­برنده در گاو را نشان داد (3،25،26). کمبود کبالت در نشخوارکنندگان با نشانه­های غیراختصاصی مانند کاهش رشد، کاهش وزن، اسهال، لاغری، انحراف اشتها، کم خونی و ریزش اشک همراه است (19،22). از دیگر عوارض کمبود کبالت، افزایش حساسیت به بیماری­های عفونی است. اهمیت این عنصر معدنی کمیاب، بر روی سامانه ایمنی بدن در مقابله با نماتودهای دستگاه گوارش شناخته شده است (21). تحقیقات نشان داده­اند که گاوهای مبتلا به کمبود کبالت، حساسیت بیشتری نسبت به آلودگی انگلی با استرتاژیا استرتاژی دارند (20). همچنین پاسخ­ سیستم ایمنی بدن در بزهای تازه از شیر گرفته شده هنگام استفاده از جیره با کبالت پایین ارزیابی گردیده و نقص در پاسخ آنتی­بادی و فاگوسیتوز مشاهده شده است (10). بنابراین، افزایش حساسیت به بیماری­های عفونی در شرایط کمبود کبالت می­تواند مربوط به نقص در سامانه ایمنی بدن باشد (21). از دیگر اختلالات ناشی از کمبود کبالت، بیماری کبد سفید در گوسفند است که توسط Sutherland و همکاران در سال 1979 در نیوزلند مورد بررسی قرار گرفت (24). این بیماری در ایرلند شمالی و نروژ به صورت تجربی با تغذیه بره­ها از جیره فقیر از کبالت ایجاد شده است (12). در بزهای عمانینیز بیماری کبد سفید به صورت تجربی ایجاد شده است (11).

برای تعیین وضعیت کبالت نشخوارکنندگان می­توان به طور مستقیم غلظت کبالت و یا ویتامین 12B را در خون و یا بافت­ها اندازه­گیری کرد. همچنین می‌توان تجمع متابولیت­های حاصل از کمبود ویتامین 12B مانند متیل مالونیک اسید (MMA) و هموسیستئین را هم اندازه­گیری کرد. تعداد زیادی آنالوگ غیرفعال کوبالامین در سرم وجود دارد که با روش‌های اندازه‌گیری تداخل ایجاد می‌کنند و چندین پروتئین سرم هم وجود دارد که ممکن است کوبالامین فعال به آن­ها متصل شود و تفسیر نتایج ویتامین 12B سرم را دشوارتر کند. بافت انتخابی برای اندازه­گیری کبالت کبد است چون بیشترین میزان از این عنصر را در خود دارد و محلی برای ذخیره ویتامین 12B نیز است. غلظت کبالت کبد می­تواند بهترین شاخص برای ارزیابی وضعیت کلی حیوان باشد. البته، مقادیر کبالت سرم یا کبد ارتباطی چندان ثابتی با غلظت ویتامین 12B ندارد و احتمالاً نمی‌تواند شاخص خوبی برای ارزیابی وضعیت ویتامین 12B بدن باشد (8،16).

نکته قابل توجه در رابطه با مطالعه وضعیت عناصر دام­ها در مناطق مختلف این است که غلظت آن­ها در انواع بافت­ها و مایعات بدن بسته به شرایط آب و هوایی منطقه، خصوصیات خاک، نوع تغذیه، نوع دام و نژاد آن و پوشش گیاهی منطقه تنوع زیادی را نشان می­دهد و لازم است که در هر منطقه­ای، از میزان این عناصر به ویژه در کبد و خون اطلاع حاصل کرد تا با توجه به آن، اقدامات لازم را در مقابله با عوارض سوء حاصل از کمبود یا افزایش دریافت آن­ها به کار بست. گزارش­ در رابطه با وضعیت کبالت در سرم و کبد گاوها در ایران بسیار نادر است. بنابراین، هدف از مطالعه حاضر تعیین وضعیت کبالت با تکیه بر اندازه­گیری آن در سرم خون و کبد در فصول مختلف سال در گاوهای به ظاهر سالم کشتار شده در کشتارگاه ارومیه است.

مواد و روش­ کار

نمونه­گیری: با مراجعه به کشتارگاه صنعتی ارومیه در طی فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان، از تعداد 206 رأس گاو نمونه خون و کبد به صورت تصادفی جمع­آوری و به آزمایشگاه کلینیکال پاتولوژی دانشکده دامپزشکی منتقل شد. گاوهای نمونه برداری شده، از جنس نر بوده و از لحاظ سنی در محدوده مشابهی قرار داشتند، بطوریکه فقط یک جفت از دندان­های ثنایایی شیری را عوض کرده بودند. نمونه­برداری­ها در فواصل دوهفته­ای انجام می­گرفت. میزان 10 میلی‌لیتر خون از دام­های مورد نظر در لوله­های آزمایش شستشو شده با اسید اخذ شد. همچنین پس از انجام عملیات کشتار، نمونه­های کبد در ابعاد cm3 3×3×2 از قطعه دم­دار (caudate lobe) توسط اسکالپل استریل برداشته شده و داخل ظروف پلاستیکی قرار داده شد. نمونه­برداری از دام­هایی انجام شد که در معاینات بالینی قبل از کشتار و بازرسی پس از کشتار، کاملاً سالم بودند. سرم نمونه­های خون پس از سانتریفوژ شدن با سرعت 1500 دور در دقیقه بمدت 15 دقیقه جدا شد. نمونه­های کبد و سرم تا زمان انجام آزمایشات در دما 20- درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. به دلیل نامناسب بودن، برخی از نمونه­های کبد و سرم از مطالعه خارج شدند و در نهایت 151 نمونه سرم و 196 نمونه کبد برای مطالعه انتخاب شدند.

اندازه­گیری مقادیر کبالت در کبد و سرم: برای اندازه­گیری مقادیر کبالت کبد، ابتدا از نمونه­های کبد خاکستر خشک تهیه شد. برای این منظور، قطعه­ای از کبد وزن شده و در پتری­دیش­های شستشو شده با اسید با وزن و شماره مشخص قرار داده شد. سپس نمونه­های کبد با اسکالپل قطعه قطعه و در فور قرار داده شدند و به مدت 48 ساعت در دمای  100 درجه سانتی‌گراد آب­گیری و خشک شدند. نمونه­های کبد پس از خشک شدن مجدداً وزن شدند و میزان رطوبت آن­ها اندازه­گیری شد. سپس 5/0 گرم از هر نمونه کبد در هاون چینی له شده و به مدت 6 ساعت در دمای 450 درجه سانتی‌گراد در کوره الکتریکی حرارت داده شدند. در نمونه­هایی که بطور کامل تبدیل به خاکستر نمی­شدند، ادامه کار با روش هضم مرطوب انجام ­شد (2،9). به این ترتیب که به هر نمونه،  5 میلی‌لیتر اسید نیتریک، 2میلی‌لیتر اسید پرکلریدریک و 3  میلی‌لیتر اسید سولفوریک اضافه گردید. محلو­ل­های حاصله در لوله­های پیرکس ریخته شد و تا زمانی که کاملاً شفاف شوند حرارت داده شدند. سپس محلول حاصل با افزودن آب مقطر دیونیزه به حجم 10 میلی‌لیتر رسانده شد. پس از اتمام مراحل هضم اسیدی، برای اندازه­گیری عنصر کبالت با استفاده از دستگاه جذب اتمی (Shimadzu AA-6800, Japan)، نمونه­های کبد 2 برابر و نمونه­های سرم خون 10 برابر با آب دیونیزه رقیق شدند. محلول استاندارد مورد استفاده برای قرائت عنصر کبالت توسط دستگاه جذب اتمی، شامل پنج رقت 50، 100، 200، 300 و 400 میکرو‌گرم در گرم  بود (2).

تجزیه و تحلیل آماری داده­ها: داده­های بدست آمده توسط برنامه آماری SPSS ویرایش 16 تحت ویندوز (SPSS Inc, Chicago, Illinois, USA) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. جهت مقایسه میانگین­ها در فصول مختلف از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه و در ادامه از آزمون توکی برای مقایسه زوج گروه­ها استفاده شد. همچنین برای مطالعه ارتباط مابین مقادیر سرمی و کبدی عنصر کبالت از آزمون همبستگی پیرسون بهره گرفته شد. اختلاف آماری در 0٫05P< معنی‌دار در نظر گرفته شد.

نتایج

ارزیابی وضعیت کبالت در سرم خون و کبد و مقایسه آن با مقادیر طبیعی گزارش شده برای گاو حکایت از وقوع کمبود در گاوهای کشتاری منطقه تحت مطالعه می­کند (جدول1). در 19 رأس از مجموع 151 رأس (12٫6درصد) گاو تحت بررسی، میزان کبالت سرم در محدوده کمبود یعنی کمتر از 1 میکرو گرم در دسی لیتر بود. اندازه­گیری غلظت کبالت کبد نشان داد که در 42 رأس از 196 رأس گاو تحت بررسی (21٫4درصد)، غلظت کبالت در محدوده کمبود (کمتر از 0٫2 میکرو‌گرم در گرم  DM) قرار دارد.

تغییرات مقادیر کبالت در سرم خون و کبد در فصول مختلف سال در جداول 2 و 3 درج شده است. نتایج نشان می­دهد مقادیر کبالت سرم و کبد در فصل بهار بطور معنی­داری کمتر از دیگر فصول بوده و بتدریج در طی فصول تابستان و پائیز افزایش یافته و مجدداً در زمستان روند نزولی مشابه بهار را نشان می­دهد. فراوانی نسبی کمبود کبالت با توجه به مقادیر سرمی و کبدی آن در فصول مختلف سال به این صورت بود که در فصل بهار به ترتیب، 19٫4درصد و 57٫5درصد، تابستان 27٫9درصد و 16٫7درصد، پاییز 0درصد و 15درصد و زمستان 0درصد و 5٫4درصد در محدوه کمبود کبالت بودند. به عبارت دیگر، در تمامی فصول به غیر از فصل تابستان، تعداد بیشتری از نمونه­های کبدی در مقایسه با نمونه­های سرم در محدوه کمبود قرار داشتند. ارزیابی ارتباط مابین مقادیر کبالت سرم خون با مقادیر کبدی این عنصر نشان داد که در گاوهای سالم و مبتلا به کمبود کبالت ارتباط معنی­داری مابین مقادیر کبالت در سرم و کبد وجود ندارد. 

بحث

 

کبالت یک عنصر کمیاب ضروری در تغذیه نشخوارکنندگان است و به دلیل اینکه در بافت­های خاصی از بدن به صورت محدودی ذخیره می­شود، باید بصورت مداوم از راه دریافت از جیره غذایی تأمین شود تا در سنتز ویتامین 12B توسط میکروفلور شکمبه مورد استفاده قرار گیرد. کمبود کبالت منجر به کمبود ویتامین 12B می­شود و از این رو باعث اختلال در مسیرهای آنزیمی وابسته به این ویتامین می­گردد (3). بنابراین آگاهی از وضعیت کلی کبالت بدن می­تواند نقش اساسی در پیشگیری از عوارض سوء ناشی از کمبود آن داشته باشد. هدف از انجام این مطالعه، تعیین وضعیت کبالت در سرم خون و کبد در فصول مختلف سال در گاوهای کشتاری منطقه ارومیه بود.

شاخص­های مورد استفاده در بررسی وضعیت کبالت در گاو به روشنی مورد توصیف قرار نگرفته­اند. Graham در سال 1991 غلظت کبالت را در کبد گاوهای سالم،  0٫3-0٫2 میکرو‌گرم در گرم DM ذکر کرده و غلظت­های پایین­تر از 0٫04 تا 0٫08 را معرف کمبود کبالت تعیین کرده است (7). Suttle در سال 2010 ضمن تأکید بر مفید بودن اندازه­گیری غلظت کبالت در کبد گاو و گوسفند در تشخیص اختلالات حاصله از کمبود کبالت در سطح بالینی، پیشنهاد کردند که مقادیر 0٫06-0٫04 میکرو‌گرم در گرم  DM یا کمتر از آن در کبد گوسفند و گاو، نشان­دهنده کمبود کبالت است و مقدار 0٫12-0٫08 میکرو‌گرم در گرم  DM یا بیشتر نشان­دهنده وضعیت رضایت‌بخش این عنصر است (25). مطالعه مشابهی در مورد گوسفند نشان داد که مقادیر کمتر از 0٫15 میکرو‌گرم در گرم  DM کبد باعث بروز نشانه­های بالینی مربوط به کمبود کبالت می شود، که با مقادیر ذکر شده در نتایج مطالعه حاضر برای محدوده کمبود کبالت همخوانی دارد (1).

در مطالعه حاضر عامل فصل نیز به عنوان یک متغیر در ارزیابی مقادیر سرمی و کبدی کبالت در نظر گرفته شد. از میان نمونه­های سرمی مربوط به دو فصل پاییز و زمستان هیچکدام در محدوده کمبود نبودند، هر چند که غلظت کبالت سرم در فصل زمستان نسبت به پائیز و تابستان کمتر بود. کاهش قابل توجه مقدار کبالت سرم و کبد در فصل بهار، احتمالاً به شرایط تغذیه­ای دام­ها در این فصل از سال ارتباط دارد. هرچند هیچ­گونه روند قطعی برای تغییرات فصلی مقادیر کبالت گیاهان در مراتع مشخص نشده است (6)؛ اما نشان داده شده است که با تغییر فصول، مقادیر کبالت گیاهان هم دچار تغییر می­شود. در فصل بهار به دلیل رشد سریع گیاهان علوفه­ای غلات در مراتع که میزان کبالت کمتری نسبت به گیاهان علوفه­ای حبوبات دارند، سبز و آبدار بودن پوشش گیاهی که به خاطر آب زیاد و دفع سریع­تر، منجر به کاهش جذب مواد معدنی در روده­ها می­شود و همچنین میزان بارندگی زیاد در این فصل که منجر به شسته شدن اکثر مواد معدنی موجود در خاک می­گردد، میزان کمبود کبالت افزایش پیدا می­کند (3). در پاکستان، تغییرات فصلی عناصر معدنی کمیاب در خاک و گیاهان مراتع در دو فصل تابستان و زمستان بررسی شد که نشان می­داد میزان کبالت خاک در فصل­های مورد مطالعه تغییر نمی­کند ولی کبالت گیاهان در فصل زمستان بیشتر از تابستان بود؛ البته میزان کبالت گیاهان در هر دو فصل در محدوده کمبود قرار داشت. وجود برخی عناصر دیگر از جمله منگنز می­تواند در جذب کبالت توسط گیاهان تداخل ایجاد کند (13). در مراتع نروژ، مطالعه­ای بر روی غلظت کبالت گیاهان صورت گرفته بود که نشان داد تنوع گونه­ای در پوشش گیاهان مراتع، بیشتر از تفاوت­های منطقه­ای بر روی غلظت کبالت موثر است و کمبود بالینی کبالت فقط در بره­هایی دیده شد که از مراتع حاوی گیاهان علوفه­ای غلات تغذیه می­کردند و این نوع گیاهان در فصل بهار از رشد بیشتری برخوردار هستند (23). در ایران نیز مطالعه­ای بر روی میزان کبالت مراتع در استان همدان صورت گرفته بود که نشان ­داد، 24 درصد از زمین­های زیر کشت یونجه، کمبود کبالت دارند (14). در مطالعه­ی حاضر، ممکن است دلیل کاهش مقادیر سرمی و کبدی کبالت در فصل بهار نسبت به سایر فصول در دام­های مورد بررسی، وابستگی تغذیه دام­ها به مراتع حاوی گیاهان علوفه­ای غلات باشد. با توجه به اینکه مقادیر کبالت سرم و کبد، هر دو در محدوده کمبود قرار دارد، می­توان گفت که در این فصل دام­های مورد بررسی احتمالاً دچار کمبود بوده­اند.

مقایسه‌ی فراوانی نسبی کمبود کبالت با توجه به مقادیر سرمی و کبدی در فصول مختلف سال نشان داد که در تمام فصول به غیر از فصل تابستان، اندازه‌گیری کبالت در کبد می‌تواند تعداد بیشتری از موارد کمبود را نسبت به اندازه‌گیری آن در سرم شناسایی کند. در فصل تابستان فراوانی نسبی کمبود کبالت با توجه به مقادیر آن در سرم بیشتر از کبد بود، اما با توجه به اینکه مقادیر سرمی کبالت متغیر بوده و در ارتباط مستقیم با کبالت دریافتی از جیره است نمی­توان فقط با تکیه بر مقادیر کبالت سرم، اظهار نظر قطعی در مورد وضعیت کلی کبالت در دام انجام داد (8). انتظار می­رفت که در فصل زمستان مقادیر کبالت در سرم یا کبد بیش از سایر فصول باشد، چرا که در این فصل تغذیه حیوان عمدتاً محدود به علوفه خشک است و در نتیجه دام­ها ماده خشک بیشتری را دریافت می کنند (3). اما برخلاف انتظار، مقادیر کبالت در این فصل یک روند رو به کاهش را نشان داد که علت دقیقی را نمی­توان برای آن ذکر کرد. با این وجود، احتمال می­رود که این امر به شرایط اقلیمی، تغذیه­ای و فیزیولوژیک حیوان و شرایط نگهداری علوفه در این فصل مرتبط باشد. مطالعه­ی Kincaid و همکاران در سال 2007 نشان داد که با افزودن مکمل­های حاوی کبالت به جیره گاوهای شیروار و غیر شیروار (خشک)، غلظت کبالت در کبد یا سرم چندان تحت تأثیر مقدار کبالت دریافتی از جیره قرار نمی­گیرد. با این حال، کاهش چشمگیری در غلظت ویتامین 12B سرم از 20 تا 55 روز قبل از زایمان، و یک کاهش جزئی نیز از 7 تا 120 روز بعد از زایمان مشاهده شد (17). با توجه به اینکه اواخر دوران آبستنی و زایمان در گاوهای منطقه، عمدتاً فصل زمستان است؛ با عنایت به نتایج مذکور، این احتمال وجود دارد که کاهش غیر منتظره­ی مقادیر سرمی و کبدی کبالت در فصل زمستان، به نحوی مرتبط با آبستنی و زایش گاوها در این فصل باشد. 

ارزیابی ارتباط بین مقادیر سرمی و کبدی کبالت نشان داد که در گاوهای سالم و گاوهای دارای کمبود، همبستگی معنی­داری مابین مقادیر کبالت در سرم و کبد وجود ندارد. برخلاف یافته­های مطالعه­ی حاضر، مطالعه­ای که بر روی گاوهای نر آفریقایی (Bos indicus) در کشتارگاه کشور اتیوپی انجام شده بود، ارتباط بین مقادیر عناصر معدنی کمیاب در بافت­های مختلف مانند کبد، کلیه، عضلات، قلب و سرم خون ارزیابی شد و نتایج این مطالعه، ارتباط مثبت معنی­داری (0٫001P<؛ 0٫61r ) را بین مقادیر کبالت سرم و کبد نشان داد (4). ممکن است دلیل این اختلاف با نتایج مطالعه حاضر، مربوط به تعداد نمونه­­ی بررسی شده، شرایط اقلیمی و تغذیه­ای باشد.

مطالعات متعددی در رابطه با ارزیابی وضعیت کبالت به عمل آمده است که به منظور مقایسه با نتایج مطالعه حاضر به تعدادی از آنها اشاره می­شود. در مطالعه­ای، وضعیت کبالت در خاک، علوفه و سرم گوسفندان منطقه شهرکرد در ایران بررسی شد که نشان­ می­داد، خاک این منطقه دچار کمبود کبالت است (127/0 میکرو گرم در گرم DM). میزان کبالت در علوفه های مصرفی (52/1 میکرو گرم در گرم DM) و سرم گوسفندان (1٫45 میکرو‌گرم در دسی لیتر) در حداقل رنج طبیعی بود که علت آن می­توانست، کمبود کبالت در خاک و وجود عناصر مداخله­گر در جذب کبالت مانند نیتروژن، فسفر، سرب و مولیبدن در خاک آن منطقه باشد (18). در مطالعه­ دیگری که توسط Kiatoko و همکاران در سال 1978 در ناحیه سان­کارلوس واقع در کشور کاستاریکا انجام گرفت، بین دو منطقه با خصوصیات خاک متفاوت، 12 گله گاو گوشتی (از هر گله 10 نمونه کبد) از نظر میزان عناصر معدنی در کبد مورد بررسی قرار گرفت که از نمونه‌های کبد، 27درصد در محدوده مرزی تا کمبود کبالت قرار داشتند (15).

باید توجه داشت که مقادیر خیلی پایینی از کبالت در بافت­های مختلف وجود دارد و سایر شاخص‌های مربوط به کبالت مانند ویتامین 12B درسرم و کبد، غلظت متیل مالونیک اسید و فورمیمینوگلوتامیک اسید در سرم و ادرار نیز می­توانند معیارهای مناسبی برای ارزیابی وضعیت کبالت باشند (3،19،22،27). با توجه به اینکه کبالت در بدن به شکل ویتامین 12B فعالیت بیولوژیکی دارد، اندازه­گیری غلظت ویتامین 12B موجود در کبد می­تواند معیار حساس­تری برای ارزیابی وضعیت کبالت باشد (27). به هر حال، روش­های مختلفی برای تشخیص موارد کمبود کبالت وجود دارد که بسته به نوع مطالعه می­توان از آن­ها استفاده کرد.

نتیجه گیری نهایی: در کل نتایج مطالعه حاضر نشان داد که مقادیر کبالت در گاوهای بررسی شده در کشتارگاه ارومیه در محدوده مرزی است و احتمالاً مواردی از کمبود کبالت به شکل تحت بالینی در بین آن­ها وجود داشته باشد. بررسی تغییرات فصلی عنصر کبالت در سرم و کبد نشان داد که مقادیر کبدی و سرمی این عنصر در فصل بهار کمتر از سایر فصول است، ولی به تدریج در طی فصول تابستان و پاییز بر مقدار آن افزوده شده و متعاقباً در زمستان دچار کاهش می­شود.

سپاسگزاری

تحقیق حاضر با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه به انجام رسیده است.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

 

جدول 1. وضعیت کبالت سرم خون و کبد در گاوهای کشتاری در کشتارگاه ارومیه

 

پارامتر

وضعیت

تعداد (فراوانی نسبی%)

میانگین ±  انحراف معیار

دامنه اطمینان 95%

میزان طبیعی

کبالت سرم

(μg/dl)

طبیعی

(87٫4) 132

1٫04 ±  2٫99

2٫82-3٫17

1 1-3

(μg/dl)

پایین

(12٫6) 19

0٫25 ±  0٫64

0٫45-0٫83

کبالت کبد

(μg/gDM)

طبیعی

(78٫6) 154

0٫25 ±  0٫43

0٫39-0٫47

1 0٫2-0٫3

(μg/gDM)

پایین

(21٫4) 42

0٫04 ±  0٫15

0٫14-0٫16

 

 

 

 

 

جدول 2. وضعیت کبالت سرم خون (μg/dl) در گاوهای کشتاری در کشتارگاه ارومیه در فصول مختلف

 

فصل

وضعیت

تعداد (%)

میانگین ± انحراف معیار

دامنه اطمینان 95%

بهار

طبیعی

(80٫6) 29

2٫56±1٫62

1٫94-3٫17

پایین

(19٫4) 7

0٫62±0٫25

0٫37-0٫86

کل

(100٫0) 36

a2٫18±1٫64

1٫62-2٫74

تابستان

طبیعی

(72٫1) 31

3٫55±0٫86

3٫27-3٫83

پایین

(27٫9) 12

0٫73±0٫25

0٫23-1٫22

کل

(100٫0) 43

b3٫42±1٫04

3٫1-3٫74

پاییز

طبیعی

(100٫0) 15

3٫45±0٫37

2٫74-3٫85

پایین

(0٫0) 0

-

-

کل

(100٫0) 15

b3٫45±0٫37

2٫74-3٫85

زمستان

طبیعی

(100٫0) 57

2٫75±0٫59

1٫56-3٫94

پایین

(0٫0) 0

-

-

کل

(100٫0) 57

a2٫75±0٫59

1٫56-3٫94

 

حروف لاتین نامتشابه بر روی مقادیر میانگین کل در فصول مختلف بیانگر وجود اختلاف آماری معنی دار در حد 0٫05 P< است.

 

 

 

جدول 3. وضعیت کبالت کبد (μg/gDM) در گاوهای کشتاری در کشتارگاه ارومیه در فصول مختلف

 

فصل

وضعیت

تعداد (%)

میانگین ± انحراف معیار

دامنه اطمینان 95%

بهار

طبیعی

(42٫5) 17

0٫13 ± 0٫34

0٫27-0٫40

پایین

(57٫5) 23

0٫04 ± 0٫14

0٫12-0٫16

کل

(100٫0) 40

a0٫13 ± 0٫23

0٫18-0٫27

تابستان

طبیعی

(83٫3) 50

0٫26 ± 0٫47

0٫40-0٫55

پایین

(16٫7) 10

0٫04 ± 0٫15

0٫12-0٫18

کل

(100٫0) 60

b0٫27 ± 0٫42

0٫35-0٫49

پاییز

طبیعی

(85٫0) 34

0٫39 ± 0٫53

0٫39-0٫66

پایین

(15٫0) 6

0٫04 ± 0٫14

0٫10-0٫18

کل

(100٫0) 40

b0٫38 ± 0٫47

0٫35-0٫59

زمستان

طبیعی

(94٫6) 53

0٫10 ± 0٫35

0٫33-0٫38

پایین

(5٫4) 3

0٫02 ± 0٫18

0٫14-0٫22

کل

(100٫0) 56

ab0٫09 ± 0٫35

0٫32-0٫37

 

حروف لاتین نامتشابه بر روی مقادیر میانگین کل در فصول مختلف بیانگر وجود اختلاف آماری معنی دار در حد 0٫05 P< است.

 

  1. Andrews, E., Hart, L., Stephenson, B. (1959). A comparison of the vitamin B12 and cobalt contents of livers from normal lambs, cobalt-dosed lambs, and others with a recent history of mild cobalt deficiency disease. New Zeal J Agr Res, 2, 274-282. https://doi.org/10.1080/00288233.1959.10420315
  2. Bischoff, K., Lamm, C., Erb, H.N., Hillebrandt, J.R. (2008). The effects of formalin fixation and tissue embedding of bovine liver on copper, iron, and zinc analysis. J Vet Diagn Invest, 20, 220-224. https://doi.org/10.1177/104063870802000213 PMID: 18319437
  3. Constable, P.D., Hinchcliff, K.W., Done, S.H., Grünberg, W. (2017). Veterinary Medicine: A Textbook of the Diseases of Cattle, Horses, Sheep, Pigs, and Goats. (11th ed.) WB. Saunders. St. Louis, Missouri, USA. p. 817-823.
  4. Dermauw, V., Alonso, M.L., Duchateau, L., Du Laing, G., Tolosa, T., Dierenfeld, E., Clauss, M., Janssens, G.P.J. (2014). Trace element distribution in selected edible tissues of zebu (Bos indicus) cattle slaughtered at Jimma, SW Ethiopia. PloS one, 9, 1-8. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0085300 PMID: 24465529
  5. Duplessis, M., Lapierre, H., Pellerin, D., Laforest, J.P., Girard, C.L. (2017). Effects of intramuscular injections of folic acid, vitamin B12, or both, on lactational performance and energy status of multiparous dairy cows. J Dairy Sci, 100, 4051-4064. https://doi.org/10.3168/jds.2016-12381 PMID: 28237602
  6. Givens, D.I., Owen, E., Omed, H., Axford, R. (2000). Forage evaluation in ruminant nutrition. (1th ed.) CAB International. New York, USA. p. 373-389.
  7. Graham, T.W. (1991). Trace element deficiencies in cattle. Vet Clin North Am Food Anim Pract, 7, 153-215. https://doi.org/10.101 6/S0749-0720(15)30816-1 PMID: 2049666
  8. Herdt, T.H., Hoff, B. (2011). The use of blood analysis to evaluate trace mineral status in ruminant livestock. Vet Clin North Am Food Anim Pract, 27, 255-283. https://doi.org/10.1016/j.cvfa.2011.02.004 PMID: 21575769
  9. Horowitz, A.J., Elrick, K.A. (1987). The relation of stream sediment surface area, grain size and composition to trace element chemistry. Appl Geochem, 2, 437-451. https://doi.org/10.1016/08 83-2927(87)90027-8
  10. Johnson, E.H., Al-Habsi, K., Al-Busaidi, R., Al-Abri, M. (2016). Impaired antibody response and phagocytosis in goats fed a diet low in cobalt. Small Rumin Res, 140, 27-31. https://doi.org /10.1016/j.smallrumres.2016.05.013
  11. Johnson, E.H., Al-Habsi, K., Kaplan, E., Srikandakumar, A., Kadim, I.T., Annamalai, K., Al-Busaidy, R., Mahgoub, O. (2004). Caprine hepatic lipidosis induced through the intake of low levels of dietary cobalt. Vet J, 168, 174-179.https://doi.org/1 0.1016/j.tvjl .2003.10.012 PMID: 15301766
  12. Kennedy, S., McConnell, S., Anderson, H., Kennedy, D., Young, P., Blanchflower, W. (1997). Histopathologic and ultrastructural alterations of white liver disease in sheep experimentally depleted of cobalt. Vet Pathol, 34, 575-584. https://doi.org/10.1177 /030098589703400605 PMID: 9396138
  13. Khan, Z.I., Ashraf, M., Hussain, A., & McDowell, L. R. (2006). Seasonal variation of trace elements in a semiarid veld pasture. Commun Soil Sci Plant Anal, 37, 1471-1483. https://doi.or  g/10.1080/00103620600585914
  14. Khavazy, K., Malakouti Rad, M.J., Saleh Rastin, N., and Afshari, M. (2006). Investigation of nutrient status of soils under alfalfa cultivation in Hamadan province. J Agri Sci Nat Res, 2, 1-14.
  15. Kiatoko, M., McDowell, L., Fick, K.R., Fonseca, H., Camacho, J., Loosli, J., Conrad, J. (1978). Mineral Status of Cattle in the San Carlos Region of Costa Rica. J Dairy Sci, 61, 324-330. https://doi.org/10.3168/jds.S0022-0302(78)83601-7 PMID: 659686
  16. Kincaid, R.L. (2000). Assessment of trace mineral status of ruminants: A review. J Anim Sci, 77, 1-10. https://doi.org/10.2527 /jas2000.77E-Suppl1x
  17. Kincaid, R.L., Socha, M.T. (2007). Effect of Cobalt Supplementation During Late Gestation and Early Lactation on Milk and Serum Measures. J Dairy Sci, 90, 1880-1886. https://doi.org/10.3168/jds.2006-296 PMID: 17369229
  18. Kojouri, G.A. (2006). The status of cobalt in soil, plants and sheep in Shahrekord district, Iran.  Iran J Vet Res, 7, 66-69. https://doi .org/10.220 99/IJVR.2006.2685
  19. Lalman, D.L., McMurphy, C. (2009). Vitamin and mineral nutrition of grazing cattle. (4th ed.) Oklahoma State University. Oklahoma, USA. p. 10-12.
  20. MacPherson, A., Gray, D., Mitchell, G., Taylor, C. (1987). Ostertagia infection and neutrophil function in cobalt-deficient and cobalt-supplemented cattle. Br Vet J, 143, 348-353. 10.1016/0007-1935(87)90069-8 PMID: 3620893
  21. McClure, S. (2008). How minerals may influence the development and expression of immunity to endoparasites in livestock. Parasite Immunol, 30, 89-100. https://doi.org/10.1111/j.1365-3024.2 007.00996.x PMID: 18186769
  22. Sager, R., Maas, J. (2015). Cobalt Deficiency in Ruminants. In: Large animal internal medicine. Smith, B.P. (eds.). (5th ed.) Elsevier. St. Louis, Missouri, USA. p. 840-841.
  23. Sivertsen, T., Garmo, T.H., Lierhagen, S., Bernhoft, A., & Steinnes, E. (2014). Geographical and botanical variation in concentrations of selenium, cobalt, iodine, zinc and other essential elements in sheep pasture plants in Norway. Acta Agric Scand A Anim Sci, 64, 188-197. https://doi.org/10.1080/09064702.2014.1001872
  24. Sutherland, R.J., Cordes, D.O., Carthew, G.C. (1979). Ovine white liver disease: an hepatic dysfunction associated with vitamin B12 deficiency. N Z Vet J, 27, 227-232. https://doi.org/10.1080/00 480169.1979.34658 PMID: 294529
  25. Suttle, N.F. (2010). Mineral Nutrition of Livestock. (4th ed.) CAB International. Wallingford Oxfordshire, London, UK. p. 223-254.
  26. Underwood, E.J. (1975). Cobalt. Nutr Rev, 33, 65-69. https://doi.org /10.1111/j.1753-4887.1975.tb06019.x  PMID: 1091878
  27. Underwood, E.J., Suttle, N.F. (1999). The mineral nutrition of livestock. (3th ed.) CAB International. New York, USA. p. 251-282.