نوع مقاله : علوم پایه (بیوشیمی، آناتومی، جنین، بافت شناسی و فیزیولوژی)
نویسندگان
1 گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 گروه جراحی و رادیولوژی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
BACKGROUND: One of the important parts of the cardiovascular system is the cardiac vessels. Ultrasonography which is the method of choice for evaluating the heart and vessels in all living animals can also be used in this fish.
OBJECTIVES: This study was conducted to make a full understanding of the anatomic and echocardiographic characteristics of these vessels in beluga and suggest standard methods of ultrasonography for this species.
METHODS: In this study, a total of 10 immature belugas were selected. The transducer was placed on the ventral surface of the body, between pectoral fins and transverse and sagittal images were obtained. By moving the anterior and posterior regions the vessels were investigated. After the ultrasound examination, anatomic studies were performed. Length and diameter of the vascular compartment were measured and analyzed by SPSS 16 software and Paired Sample T – method (P>0.05).
RESULTS: In ultrasonography, blood flow was visible because of the movement of echoic particles. Two precardiac vessels joining between the liver lobes constituted and common vascular compartment before entering the sinus venosus. In the anatomical study, the ventral aorta was bifurcate near the gills. The right liver adjacent to the vessel was shorter and wider than the left one. Moreover, the common vascular compartment was shorter and wider than the liver adjacent to the vessels. The ventral aorta was longer and wider than the right precardiac vessel and common vascular compartment but was shorter than the left precardiac vessel (P>0.05).
CONCLUSIONS: Due to lacing thorough anatomic and ultrasonographic studies concerning the cardiac vessels in this species, this study can be a cornerstone for further researches of this kind. In this study the long left precardiac vessel is named Common cardinal vein and wide right vessel is named Hepatic vein.
کلیدواژه‌ها [English]
تفاوتهای ساختاری و عملکردی دستگاه گردش خون در مهرهداران رابطه تنگاتنگی با جا بجایی مواد توسط این ساختارها دارد. بعضی از این تفاوتها مربوط به توانایی دستگاه گردش خون برای تبادل گازها در فشارهای مختلف هوا است. یکی از مهمترین اختلافات آبزیان و موجودات خشکیزی، تفاوت در قلب و عروق اصلی آن‌هاست (9،10،11). ماهیها نیازهای فیزیولوژیک بسیار گوناگونی دارند که به دلیل محیطهای بسیار متنوع زیستی و شیوه‌های مختلف زندگی در آنها، ایجاد شده است (5).
قابل ذکر است که دستگاه گردش خون دارای ویژگیهای تاکسونومیک مهمی در گروه ماهیان Scombroidei میباشد، همینطور الگوی شاخهشاخه شدن سرخرگها در ماهیان گروه Elasmobranch دارای اهمیت زیادی است و میتوان با بررسی آنها به فرضیه‌های فیلوژنیک خاصی پی برد (13). تاکنون محققان از اولتراسونوگرافی با اهداف گوناگونی در ماهیان خاویاری استفاده کردهاند. اولتراسونوگرافی یکی از روشهای مناسب برای مطالعات بافت نرم است، از این روش با اهداف گوناگون در آبزیان استفاده شده است. مانند تعیین جنسیت و مشخص کردن مرحله رسیدگی جنسی. دقت تشخیص روش اولتراسونوگرافی نسبت به روشهای دیگر مانند لاپاروسکوپی برای تعیین جنسیت و مرحله رسیدگی جنسی سریعتر و دقیقتر است. علاوه براین آسیبی هم به نمونهها وارد نمیشود (12،16).
در برخی از ماهیان مانند زبرافیش و چند گونه از کوسهها از اکوکاردیوگرافی استفاده شده است. Sun و همکاران در سال 2008 در زبرا فیش بالغ با هدف بررسی بازسازی قلب از اکوکاردیوگرافی با فرکانس بالا استفاده کردهاند (15). Chin و همکاران در سال 2004 با استفاده از اکوکاریوگرافی به بررسی مقایسهای عملکرد بطن قلب پنج گونه کوسه‌ماهی پرداختند و ارزیابی تطبیقی اکوکاردیوگرافی عملکرد درون بطنی in vivo و ویژگیهای ساختاری و عملکردی با سطح فعالیت کوسه ماهی و نقش فشار پریکاردی بر حجم بطن قلب را مورد مطالعه قرار دادند (1). Gregory و همکاران در سال 2004 با استفاده از اکوکاردیوگرافی ارتباط بین پریکارد و کانال پریکاردیوپریتونئال را با عملکرد قلبی در Acipenser transmontanus در یک مطالعه مقایسهای اکوکاردیوگرافی روی پنج گونه کوسه ماهی انجام داد (4). ساختار آناتومیک و مراحل تکوین قلب در برخی ماهیان خاویاری هم توسط دیگر دانشمندان مورد بررسی قرار گرفته است. Icardo و همکاران در سال 2009 به بررسی مراحل تکوین ساختار قلب در Acipenser naccariiپرداختهاند (6). Icardo و همکاران هم در سال 2002 بافت شناسی مخروط شریانی را در Acipenser naccarii مورد توجه قرار دادهاند (4،5). در برخی منابع به توضیح بعضی ویژگیهای دستگاه قلبی عروقی ماهیان خاویاری اشاره شده است، همانند بسیاری از ماهیها رگی که از قلب خارج شده و به سمت آبششها میرود، آئورت شکمی (Ventral aorta) نامیده شده است، ولی در مورد ماهیان خاویاری اشاره چندانی به نام و شیوه قرارگیری رگهایی که به قلب ختم میشوند نشده است (16). همچنین ساختار میوکارد قلب Acipenser naccarii با استفاده از میکروسکوپ الکترونی و میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفته است (6).
Zehtabvar و همکاران در سال 2018 مطالعهای درمورد ساختار بافتی و نمای اکوکاردیوگرافیک بخشهای مختلف قلب در فیلماهی فیل ماهی نابالغ نر انجام داده و دریافتند که پرده پریکارد با اکویی یکنواخت دور تا دور ساختارهای قلب را احاطه کرده و سینوس سیاهرگی فاقد انقباض و انبساط با دیواره بسیار نازک بود. دیواره دهلیز کاملاً عضلانی و انقباض و انبساط در آن مشاهده میشد. در لایه عضلانی بطن یک لایه متراکم اطرافی و یک لایه اسفنجی مرکزی مشهود بود. در مخروط شریانی نیز دیواره عضلانی مشخص همراه با بافت همبندی دیده میشد. یافته‌های حاصل نشان داد که قلب فیل ماهی نیز دارای سه لایه کلی اپی کارد، میوکارد و آندوکارد است. در مجموع، یافته‌های بافت‌شناسی با نتایج اکوکاردیوگرافی منطبق بود (17).
یکی از مهمترین گونههای ماهیان خاویاری ایران فیلماهی (Huso huso) میباشد، که امروزه به صورت مصنوعی پرورش داده میشود. با توجه به طولانی بودن دوره پرورشی ماهیان خاویاری، در طول دوره احتمال بروز بیماریها و مشکلات مختلف بالاست. بنابراین از روشهای مختلف برای تشخیص بیماریها باید استفاده نمود. یکی از اندام‌هایی که در آن امکان بروز مشکلات مختلف، به ویژه مشکلات مادرزادی وجود دارد، قلب و رگهای مرتبط با آن است. در صورتی که درزمانی مناسب وضعیت قلب به وسیله اکوکاردیوگرافی بررسی و معاینه شود، میتوان با تشخیص نمونه‌های دچار مشکلات جدی، به مدریت پرورش آنها پرداخت. برای اینکه امکان معاینه و تشخیص مشکلات به وسیله اکوکاریوگرافی وجود داشته باشد، لازم است که اطلاعات دقیق و کاملی از کالبدشناسی قلب و رگهای مرتبط با آن در دسترس باشد. همچنین با مطالعات مرتبط لازم است روش استانداردی برای انجام اولتراسونوگرافی قلب و رگهای مرتبط با آن ارائه شود، که تاکنون چنین مطالعاتی روی فیلماهی انجام نشده است. بنابراین مطالعه حاضر با هدف مشخص کردن ویژگیهای کالبدشناسی و اکوکاردیوگرافی رگهای مرتبط با قلب و ارائه روش استاندارد برای انجام اولتراسونوگرافی آنها انجام شد.
تعداد 10 عدد فیل ماهی (Huso huso) نابالغ (5/2 ساله) سالم با وزن متوسط 5/3 کیلوگرم از یک مرکز پرورش خصوصی خریداری و به صورت زنده به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران منتقل گردیدند. قبل از شروع مطالعه، به مدت 24 ساعت نمونهها نگهداری و جهت تامین هوای مورد نیاز از پمپ هوادهی آب استفاده شد. ابتدا نمونهها با استفاده از اولتراسونوگرافی با روشی که در منابع برای تعیین جنسیت ماهی‌های خاویاری نابالغ اشاره شده است، تعیین جنسیت شدند (3،16). سپس جهت انجام اکوکاردیوگرافی، ماهی در داخل وان مستطیلی پر از آب قرار داده شدند. در این مطالعه از دستگاه Sonosite-MicroMaxx و پراب خطی با فرکانس MHz 12-6 استفاده گردید. ماهی در داخل وان پر از آب به طوری که ناحیه ونترال بدن رو به بالا باشد، با دست نگاه داشته شدند (با توجه به اینکه ماهیها مقاومت خاصی برای انجام اولتراسونوگرافی نداشتند، نیازی به اعمال بیهوشی نبود و تمامی نمونهها به راحتی مورد بررسی قرارگرفتند). لازم به ذکر است که جنسیت همه نمونهها نر بود و در زمان تشریح تشخیص جنسیت توسط اولتراسونو گرافی مورد تایید قرار گرفت.
برای انجام اکوکاردیوگرافی از رهیافت شکمی (Ventral) بین بالههای سینهای استفاده و تصاویری به صورت طولی و عرضی تهیه گردید، البته براساس شیوه قرارگیری رگها، لازم بود که پراب اولتراسونوگرافی به قدام و خلف، حرکت داده شود. برای انجام اولتراسونوگرافی به این دلیل که ماهی در داخل آب بود، از ژل سونوگرافی استفاده نشد. بعد از انجام مراحل اولتراسونوگرافی، ماهیها خارج از آب قرار داده شدندو مطالعه آناتومی انجام گرفت. ابتدا با ایجاد برش مثلثی در دیواره ونترال حفره بطنی در ناحیه بین بالههای سینهای، حفره پریکاردی و رگهای مرتبط با قلب مشخص و سپس مطالعات توپوگرافیک و مورفولوژیک انجام شد و تصاویرلازم ثبت گردید. قابل ذکر است که در مطالعه مورفولوژیک، طول و قطر ساختارهای مورد بررسی توسط کولیس دیجیتال مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج به دست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS16 و روش Pair sample T مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت (05/0>P). لازم به ذکر است که در کلیه مطالعات آناتومی هم مانند مطالعه اولتراسونوگرافی ماهیها رو به پشت خوابانده شده بودند.
مطالعه اولتراسونوگرافی رگهایی که به قلب ختم میشوند: در این مطالعه بخش‌هایی از قلب شامل بطن، سینوس وریدی، بخشی از دهلیز و دیواره پریکارد مشخص و در خلف آنها کبد قرار داشت. کبد از نظر اکو دارای بافت یکنواختی بود. این ساختار نسبت به قسمت خلفی پریکارد که در قدام کبد قرار داشت کم پژواک (Hypoechoic) بود. بطن در موقعیت پایینی، دهلیز و سینوس وریدی در موقعیت بالایی مشاهده گردید و موقعیت سینوس وریدی نسبت به دهلیز عقبتر بود. در خلف قلب، دو رگ در مجاورت کبد قرار داشتند که پس از طی مسافتی به هم پیوسته و ساختار مشترک رگی را ایجاد کرده و به قلب خاتمه مییافتند. رگ سمت راست بزرگتر از رگ سمت چپ بود. این دو رگ به صورت آناکوئیک(Anechoic) در ساختار یکنواخت کبد مشخص بودند. با توجه به اینکه خون در این ماهیان حاوی ذرات اکوئیک مشخصی بود، با مشاهده آنها در سونوگرافی B-Modeبه راحتی وجود جریان خون و جهت آن قابل تشخیص بود (تصاویر1،2). برای مشاهده رگ سمت راست مجاور کبد لازم بود پراب روی سطح ونترال بدن در فضای بین دو باله سینهای کمی خلفی‌تر قرار داده شود و با حرکت لغزشی به سمت راست متمایل گردد. برای مشاهده رگ سمت چپ مجاور کبد، لازم بود پراب روی سطح ونترال بدن در فضای بین دو باله سینهای کمی خلفی‌تر قرار داده شود و با حرکت لغزشی به سمت چپ متمایل شود.
مطالعه کالبدشناسی رگهایی که به قلب ختم میشوند: بعد از برداشت دیواره مربوط به حفره پریکاردی، شیوه قرار گرفتن بخشهای مختلف بررسی شد. همانند اولتراسونوگرافی بطن در موقعیت پایینی و دهلیز و سینوس وریدی در موقعیت بالایی قرار داشتند. قابل ذکر است که سینوس وریدی درخلف دهلیز قرار داشت. ساختار سینوس وریدی در زمان فعالیت قلب قابل شناسایی بود. لازم به ذکر است که بعد از خارج کردن ماهی از آب و مرگ آن هنوز هم ضربان قلب تاحدودی ادامه داشت. خلف پریکارد با ضخامت بیشتر ساختار دیافراگم مانندی را ایجاد کرده بود. در عقب این مجموعه کبد قرار داشت که از داخل آن مسیر دو رگ قابل مشاهده بود. رگ سمت راست ظاهری قطورتر از رگ سمت چپ داشت، ولی رگ سمت چپ نسبت به رگ سمت راست بلندتر بود. این دو رگ در ادامه یکی شده از پریکارد عبور کرده و به سینوس وریدی تخلیه میشدند. قبل از تخلیه رگها به قلب با به هم پیوستن آنها ساختار مشترکی ایجاد میشد که متمایل به سمت راست بود (تصویر3). موقعیت حفره پریکاردی نسبت به حفره بطنی به صورت قدامی پایینی(Cranioventral) بود.
مطالعه اولتراسونوگرافی آئورت شکمی (Ventral aorta): در ادامه مخروط شریانی، آئورت شکمی به صورت طولی به سمت قدام حرکت کرده که در نمای طولی و عرضی به صورت ساختاری آناکوییک مشخص بود (تصویرهای4،5). در ادامه به طرف قدام، در تصاویر طولی مشاهده شد که آئورت شکمی در مجاورت آبششها به دو شاخه راست و چپ تقسیم میشود (تصویر5). برای تهیه تصویر از آئورت شکمی پراب روی سطح ونترال بدن در خلف دهان قرار داده میشد. این ساختار روی خط میانی بدن قابل مشاهده بود (تصویر5).
مطالعه کالبدشناسی آئورت شکمی: در بررسی کالبدشناسی آئورت شکمی، این ساختار روی خط میانی بدن قرار داشت و در انتهای قدامی به دو شاخه تقسیم میشد، این دو شاخه به سمت آبششها حرکت می‌کردند. حرکت آئورت شکمی رو به جلو و کمی متمایل به بالا بود.
مطالعه مورفومتریک رگهای مرتبط با قلب: در جدول1 نتایج اندازهگیریهای انجام شده در این مطالعه نمایش داده شدهاند. نتایج حاصل از مقایسه طول رگهای مجاور کبد نشان داد که رگ سمت راست کوتاه‌تر و رگ سمت چپ طویل‌تر بود. این اختلاف از نظر آماری معنی‌دار بود (05/0P<). بعلاوه طول ساختار مشترک رگی نیز نسبت به رگهای مجاور کبد کوتاه‌تر و اختلاف بین آنها معنی‌دار بود (05/0P<). قابل ذکر است که طول آئورت شکمی در مقایسه با رگ سمت راست مجاور کبد و ساختار مشترک رگی طویل‌تر و دارای اختلاف معنی‌دار بود. همچنین طول آئورت شکمی نسبت به رگ سمت چپ مجاور کبد کوتاه‌تر بود و این اختلاف هم معنی دار بود (05/0P<).
نتایج حاصل از مقایسه قطر رگهای مجاور کبد نشان داد که رگ سمت راست قطر بیشتری در مقایسه با رگ سمت چپ داشت که این اختلاف از نظر آماری معنی دار بود (05/0P<). بعلاوه قطر ساختار مشترک رگی نیز نسبت به رگهای مجاور کبد، بیشتر و دارای اختلاف معنی‌دار با آنها بود (05/0P<). همچنین قطر آئورت شکمی در مقایسه با رگ سمت راست و چپ مجاور کبد بیشتر و اختلاف معنی‌دار بود (05/0P<). قابل ذکر است که اندازه قطر آئورت شکمی نسبت به ساختار مشترک رگی تفاوت معنی داری نداشت (05/0P>).
جدول 1. میانگین و انحراف معیار طول و قطر رگهای مرتبط با قلب در فیلماهی نابالغ دو و نیم ساله.
|
ساختار مورد بررسی |
طول (میلیمتر) |
قطر (میلیمتر) |
|
رگ سمت راست مجاور کبد |
a 27 /1 ± 4/3 |
a 53 /1 ± 2 |
|
رگ سمت چپ مجاور کبد |
b 06/1 ± 6/4 |
b 36 /1 ± 6/0 |
|
ساختار مشترک رگی |
c 55/0 ± 2/2 |
c 45/1 ± 7/3 |
|
آئورت شکمی |
d 71 /0 ± 11 |
c 37 /1 ± 4 |
حروف ناهماهنگ دال بر اختلاف معنی دار در هر ستون عمودی میباشد (05/0P<). n=10.
جدول2. محل قرار دادن پراب و حرکات مربوطه برای بررسی رگهای مختلف مرتبط با قلب در فیلماهی نابالغ دو و نیم ساله به وسیله اولتراسونوگرافی.
|
ساختار مورد بررسی |
محل قرار دادن پراب |
توضیحات |
|
سیاهرگ اصلی مشترک (یا همان رگ سمت راست مجاور کبد) |
کمی خلفتر از مثلث فرضی |
پراب با حرکت لغزشی به سمت راست حرکت داده میشد |
|
سیاهرگ کبدی (یا همان رگ سمت چپ مجاور کبد) |
کمی خلفتر از مثلث فرضی |
پراب با حرکت لغزشی به سمت چپ حرکت داده میشد |
|
ساختار مشترک رگی |
کمی خلفتر از مثلث فرضی |
پراب با حرکت لغزشی به سمت راست حرکت داده میشد |
|
آئورت شکمی |
قدام مثلث فرضی |
در خلف دهان میتوان دو شاخه شدن را مشاهده کرد |
تصویر1. سونوگرام پاراساژیتال راست از ناحیه خلفی قلب، سینوس وریدی و بطن قابل مشاهده هستند، رگ سمت راست با ستاره و ساختار مشترک رگی قبل از قلب با پیکان نشان داده شدهاند.
تصویر2. سونوگرام پاراساژیتال چپ از ناحیه خلفی قلب، بطن و کبد قابل مشاهده است، رگ سمت چپ با پیکان نشان داده شده است.
تصویر3. بررسی کالبدشناسی ارتباط بین کبد، پریکارد و دو رگی که به قلب ختم میشوند (نمای شکمی)، در تصویر سمت چپ (A) کبد در حالت طبیعی قرار دارد، در تصویر سمت راست (B) لوبهای کبد کنار زده شدهاند، در این تصویر رگ قطورتر که سمت راست قرار میگیرد با پیکان بزرگتر و رگ سمت چپ که قطر کمتری دارد با پیکان کوچکتر نشان داده شده است (L: چپ، R: راست).
تصویر4. تصویر سمت راست: سونوگرام عرضی از ناحیه خلفی دهان، آئورت شکمی و آبششها مشاهده میشوند. تصویر سمت چپ: نمای شکمی مطالعه کالبدشناسی ناحیه خلفی آبششها، در این تصویر محل تهیه سونوگرام عرضی با یک خط نشان داده شده است. (AO: Ventral Aorta, R.Gill: Right Gill, L.Gill: Left Gill).
تصویر5. سونوگرام مدین ازبخش خلفی سر (خلف دهان)، آئورت شکمی مشاهده میشود، محل دو شاخه شدن آئورت شکمی در انتها با علامت ستاره مشخص شده است(AO: Ventral Aorta).
تصویر6. نمای شماتیک سطح شکمی فیلماهی نابالغ، مثلث فرضی مربوط به محل توپوگرافیک حفره پریکاردی مشخص شده است.
بحث
طبق مشاهدات اولتراسونوگرافی و کالبدشناسی این مطالعه در مورد ساختارهای رگی مجاور قلب فیلماهی نابالغ، میتوان گفت که قبل از قلب دو رگ اصلی وجود دارد که یکی در مجاورت لوب راست کبد و دیگری در مجاورت لوب چپ کبد است. این دو رگ اصلی قبل از قلب به هم میپیوندند و ساختاری مشترک را ایجاد میکنند. این ساختار رگی مشترک به سینوس وریدی قلب وارد میشود. رگ سمت راست قطر بیشتری نسبت به رگ سمت چپ دارد. این ساختار مشترک در خلف پریکارد تشکیل میشود و تقریباً در سمت راست خط میانی بدن قرار میگیرد. قابل ذکر است که در دستگاه گردش خون ماهی، خون تیره که حاوی دی اکسید کربن و مواد غذایی است از بطن قلب خارج می‌گردد و به قسمتی به نام مخروط سرخرگی می‌رسد. خون تیره از مخروط سرخرگی وارد سرخرگ شکمی شده و جهت تبادلات گازی به آبششهای دو طرف سر ماهی میرود. در آبششها مویرگ‌هایی وجود دارند که بین دو سرخرگ قرار گرفته‌اند و بخش سیاهرگی ندارند. این مویرگ‌ها تبادلات گازهای تنفسی را انجام می‌دهند و خون تیره را به خون روشن تبدیل میکنند. خون روشن آبششها را ترک کرده و از طریق سرخرگ پشتی به تمام مویرگ‌‌های بدن ماهی فرستاده میشود. مویرگ‌ها مواد غذایی و اکسیژن لازم را به سلول‌های ماهی می‌رسانند و دی اکسید کربن را از سلول‌ها دریافت میکنند تا دوباره به قلب انتقال یابند. خون در مسیر بازگشت به قلب از سیاهرگ شکمی به سینوس سیاهرگی رفته و وارد حفره دهلیز میشود. خون تیره موجود در دهلیز با دریافت مواد غذایی به بطن میرود و دوباره مسیر گردش خون آغاز می‌گردد. سینوس سیاهرگی در ماهیان تلئوست و الاسموبرانش (مثل کوسهها) مشاهده نمیشود (2،8). علاوه براین در سایر منابع به وجود چنین ساختاری در ماهیان خاویاری هم اشارهای نشده است. در کوسه ماهیان هم دو رگی که به قلب وارد میشوند، جداگانه به سینوس وریدی تخلیه میشوند. یکی سیاهرگ کبدی (Hepatic Vein) و دیگری سیاهرگ اصلی مشترک (Common Cardinal Vein) یا Cuvierian Duct نامیده میشوند (2،8). سیاهرگ کبدی که در سمت چپ قرار دارد، دارای قطر کمتری از سیاهرگ اصلی مشترک است که در سمت راست قرار دارد (2،8). در فیلماهی نیز نتایج مشابهی دیده شد، بنابراین دو رگی که وارد قلب میشوند را می‌توانیم سیاهرگ کبدی و سیاهرگ اصلی مشترک بنامیم. نکته مهمی که در بررسی اکوکاردیوگرافی مشاهده گردید، مشخص بودن جریان خون به دلیل مشاهده ذرات اکوئیک در خون و مشاهده حرکت آنها توسط جریان خون بود. Chin و همکاران در سال 2004 یک مطالعه مقایسهای اکوکاردیوگرافی روی پنج گونه کوسه‌ای که مورفولوژی قلب و جنبه‌های رفتاری آنها متفاوت بود انجام شد (1). آئورت شکمی روی خط میانی بدن در ادامه مخروط شریانی قرار گرفته بود که ابتدای این ساختار هم در داخل حفره پریکاردی قرار داشت و نسبت به ناحیه حلق به صورت شکمی واقع شده بود. برای بررسی این ساختار در اکوکاردیوگرافی لازم بود پراب در ناحیه خلفی دهان قرار داده شود. همچنین تا فاصله قابل توجهی از آئورت شکمی انشعابی مشاهده نشد. قالب گیری تحلیلی عروق نیزیکی از روش هایی‌است که برای بررسی ساختار عروق خونی در یک بافت یا اندامی خاص بکار میرود. قالب گیری دستگاه گردش خون در ماهی کپور نقره‌ای توسط محققین دیگر انجام شده است و ماده رزین به روش تزریق، در داخل سرخرگ دمی، پیاز آئورتی قلب، آئورت پشتی و آئورت شکمی، به ماهیان تزریق شد. پس از بررسی کالبد شناسی قالبهای تهیه شده، قسمت‌های مختلف قلب و سرخرگهای آبششی، سیاهرگ کبدی (هپاتوپانکراس)، سیاهرگ معده (گوارشی)، آئورت پشتی و انشعابات آن و سرخرگهای کلیوی و همچنین شبکه‌های مویرگی اندامهای گوناگون به خوبی مشخص شدند (14). به نظر می‌رسد که تزریق رزین به داخل پیاز آئورتی یکی از روشهای مناسب برای بررسی عروق خونی میباشد. با استفاده از روش اولترا سونوگرافی در ماهیان بدون آسیب رساندن به آنها تا حدود زیادی رگهای مرتبط با قلب آنها قابل تشخیص میباشد.
با توجه به مشاهدات انجام شده در این مطالعه برای مشخص کردن شیوه استاندارد تهیه تصویر اولتراسونوگرافی از رگهای مرتبط با قلب در فیلماهی، یک مثلث فرضی در سطح شکمی بین بالههای سینهای در این ماهی درنظر گرفته شد که در واقع نشان‌دهنده موقعیت توپوگرافیک حفره پریکاردی بود (تصویر6)، راس این مثلث رو به سر ماهی و دو ساق آن در بین ساختارهای غضروفی سخت کف ناحیه سر قرار میگیرند. بعضی ساختارهای مربوطه در این بخش و برخی دیگر کمی خلفتر و کمی قدامتر از این ناحیه قرار میگیرند. بنابراین میتوان گفت که برای تهیه تصویر از رگهایی که به قلب ختم میشوند، باید پراب به صورت طولی و عرضی کمی خلفتر از مثلث فرضی قرار داده شود. در حالت طولی برای بررسی بیشتر، پراب با حرکت لغزشی به سمت راست و چپ حرکت داده میشد. جهت بررسی اکوکاردیوگرافیک آئورت شکمی هم، پراب در قدام مثلث فرضی به صورت طولی و عرضی در خلف دهان قرار داده میشود. در جدول2 محل قرار دادن پراب و حرکات مربوطه برای بررسی رگهای مختلف مرتبط با قلب در فیلماهی نشان داده شده است. بعلاوه در این تحقیق، وجود ساختار مشترک رگی در این گونه ماهیان مشخص گردید که به سینوس وریدی قلب تخلیه می شد.
نویسندگان این مقاله برخود واجب می‌دانند که از همکاری‌های بی دریغ و ارزشمند اعضای هیات علمی، کارشناسان و رزیدنت‌های محترم بخشهای آناتومی و رادیولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران کمال تشکر را داشته باشند.
بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.
', './data/jvr/coversheet/cover_fa.jpg'))