بررسی تأثیر امواج الکترومغناطیس BTS (آنتن‌های فرستنده و گیرنده تلفن همراه) روی آنزیم‎های کبدی کبوتر خانگی

نوع مقاله : بهداشت و بیماری های پرندگان

نویسندگان

1 دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران

2 گروه علوم مهندسی محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران

3 گروه اطفال دانشکده پزشکی، بیمارستان حضرت فاطمه معصومه، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران

4 گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند، دماوند، ایران

چکیده

زمینۀ مطالعه: گسترش استفاده از امواج الکترومغناطیس در زمینه ارتباطات، باعث شده که اثرات بیولوژیکی آن‌ها مورد توجه قرار گیرد. طبق یافته‎های علمی معتبر، این امواج می‎توانند، منجر به پیامدهایی چون تغییر در عملکرد سلول‌ها و در نتیجه سبب ایجاد یا تسریع برخی بیماری‌ها شوند.
هدف: از آنجایی که تغییر در میزان آنزیم‎های کبدی در خون می‎تواند نشانه آسیب‎های کبدی باشد، مطالعه حاضر با هدف بررسی این آنزیم‎ها با در نظر گرفتن متغیرهای زمان و فاصله از مبدأ انتشار انجام گردید.
روش‎کار: مطالعه حاضر روی 120 کبوتر 6 ماهه انجام شد. پس از سازگاری با شرایط آزمایشگاهی، آن‌ها به شش گروه تصادفی تقسیم شدند. گروه اول (فاصله:50 سانتی‎متر، زمان: 30 دقیقه)، گروه دوم (فاصله:100 سانتی‎متر، زمان: 30 دقیقه)، گروه سوم (فاصله:150 سانتی‎متر، زمان: 30 دقیقه)، گروه چهارم (فاصله:50 سانتی‎متر، زمان: 60 دقیقه)، گروه پنجم (فاصله:100 سانتی‎متر، زمان: 60 دقیقه)، گروه ششم (فاصله:150 سانتی‎متر، زمان: 60 دقیقه). هر گروه به مدت 1 ماه و به صورت روزانه با امواج مواجهه داشته‎ و آزمایش خون برای تعیین میزان آنزیم‎های کبدی، قبل و 1 ماه پس از مواجهه، اندازه‎گیری و نتایج با نرم‎افزار SPSS پردازش شد.
نتایج: مطالعه حاضر نشان داد که رابطه آماری معنی‌داری بین امواج BTS و آسیب به کبد از طریق افزایش سطح آنزیم‌های کبدی در هر شش گروه وجود دارد. بر این اساس می‌توان گفت امواج الکترومغناطیس بسته به فرکانس، انرژی، مدت زمان و فاصله می‌توانند اثرات تخریبی بر بافت‌های بدن از جمله کبد داشته باشند. میانگین تغییرات آنزیم ALP از بقیه آنزیم‌ها بیشتر و میانگین تغییرات آنزیم ALT  از آنزیم‌های دیگر کمتر بود. همچنین بیشترین تغییرات آنزیم‎های کبدی، در گروه اول و چهارم که کمترین فاصله را تا منبع موج داشتند، رخ داده است.
نتیجه­گیری نهایی: افزایش زمان مواجهه و کاهش فاصله تا منبع موج، باعث تغییر میزان آنزیم‎های کبدی گردید. مطالعه حاضر، اهمیت بیشتر "فاصله تا منبع انتشار امواج" را  نسبت به "زمان مواجهه" نشان داد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of BTS (Base Transceiver Station) Electromagnetic Waves on Domestic Pigeon Liver Enzymes

نویسندگان [English]

  • Hesam Akbari Joor 1
  • Sanaz Khoramipour 2
  • Seyed Kamal Eshagh Hossaini 3
  • Roya Mafigholami 2
  • Behnaz Moradighiasabadi 4
1 Graduated from the West Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Environmental Sciences and Engineering, West Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Department of Pediatrics, School of Medicine, Hazrat-e Fateme Masoume Hospital, Qom University of Medical Sciences, Qom, Iran
4 Department of Environment, Islamic Azad University, Damavand Branch, Damavand, Iran
چکیده [English]

BACKGROUND: The widespread use of electromagnetic waves in communication has led to the consideration of their biological effects. According to valid scientific findings, these waves can entail changes in the cell function, there by causing or accelerating some diseases.
OBJECTIVES: Since the amount of liver enzymes in the blood can be a sign of liver damage, this study was performed to evaluate these enzymes.
METHODS: This experiment was done on 120 six-month-old pigeons. After adaptation to laboratory settings, they were divided into six random groups of distance from BTS and daily exposure time. G1: 50 cm/30 minutes, G2:100 cm/30 minutes, G3: 150 cm/30 minutes, G4: 50 cm/60 minutes, G5:100 cm/60 minutes, and G6:150 cm/60 minutes.
Each group was exposed to waves for one month daily and blood tests were measured to determine the amount of liver enzymes before and one month after exposure; the results were processed by SPSS software.
RESULTS: The findings of this study revealed a statistically significant relationship between BTS waves and liver damage after the increase in the level of liver enzymes in all six groups. Therefore, it is safe to assume that electromagnetic waves, depending on the frequency, energy, duration and distance, can have destructive effects on body tissues, including the liver. The mean changes of ALP and ALT were the highest and the lowest, respectively. Also, the most changes in liver enzymes occurred in the first and fourth groups, which had the shortest distance to the wave source.
CONCLUSIONS: Increasing the exposure time and reducing the distance to the wave source changed the amount of liver enzymes. This study showed that "distance to the source of wave propagation" was more important than "exposure time".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Radiofrequency waves
  • Biological consequences
  • Liver enzymes
  • BTS
  • The effect of radiation

اصل مقاله

مقدمه

 

با پیشرفت فناوری، توسعه صنایع مخابراتی و گسترش استفاده از امواج الکترومغناطیس در زمینه ارتباطات، با استفاده از دکل‎های فرستنده -گیرنده مخابراتی BTS (Base Transceiver Station)، به صورت‌های گوناگون سلامت موجودات زنده در معرض تهدید قرار می‎گیرد. این امواج به دو صورت، پرتوهای طبیعی و میدان‌های الکترومغناطیسی ساخت انسان، که از طریق دستگاه‎های الکتریکی تولید می‎شوند، وجود دارند (1،2). تلفن‎های همراه امواج الکترومغناطیس را در هوا منتشر می‌کنند، که متشکل از امواج الکتریکی و مغناطیسی است. این امواج در خدمات مخابراتی، ارتباطات رادیویی و ماهواره‎ای استفاده می‎شوند. امواج الکترومغناطیس را به دو بخش عمده پرتوهای یونساز و غیریونساز تقسیم می‎کنند. پرتوهای یونساز امواجی با فرکانس بالا هستند که دارای انرژی کافی بوده و می‎توانند به ساختار سلول‎های بدن آسیب برسانند (3،4). پرتوهای غیریونساز با وجود این‌که مثل پرتوهای یونساز انرژی بالایی ندارند، اما می‎توانند منجر به پیامدهایی چون تغییر در عملکرد اجزای مولکولی، سلولی و در نتیجه سبب ایجاد و یا تسریع برخی بیماری‎ها شوند (5،6،7). امواج الکترومغناطیس با توجه به شدت فرکانس، نوع موج و مدت مواجهه اثرات مختلف بیولوژیکی ایجاد می‎کنند. این اثرات به دو دسته اثرات حرارتی و غیرحرارتی تقسیم می‎شوند. اثر حرارتی در نتیجه‎ حرکت چرخشی مولکول‌های دو قطبی آب هنگام عبور امواج الکترومغناطیسی از میان بافت‌ها ایجاد می‎شود (8،9). اثرات غیرحرارتی بدون تغییر درجه حرارت در بافت‎های زیستی اتفاق می‎افتد. از جمله این اثرات می‎توان به تغییر در بیان ژن، اثر بر فعالیت آنزیم‎ها و مسیرهای کنترل آن‌ها اشاره نمود (10،11).

مطالعات نشان داد‎ه‎‎اند میدا‎ن‎های الکترومغناطیسی با فرکانس پایین می‎تواند روی رشد سلولی (12)، مورفولوژی و شکل سلولی (13)، سرطان‎زا بودن (14)، تمایز سلولی (15) و مرگ برنامه‎ریزی شده سلولی (Apoptosis) (16) مؤثر باشند. در بررسی اثرات امواج الکترومغناطیس بر سیستم تولیدمثل حیوانات آزمایشگاهی، آسیب بافتی و آپوپتوزیس، در سلول‎های اندومتریوم مشاهده شد (17،18). در مطالعه‎ای دیگر، امواج الکترومغناطیس باعث کاهش سطح آدرنوکورتیکوتروپین(ACTH)  و کورتیزول سرم خون و در نتیجه نقص سیستم ایمنی شده است (19).

با توجه به نقش کبد در متابولیسم، ترشح صفرا و دفع سموم، سلامت آن در حفظ سلامت کل بدن،  از اهمیت خاصی برخوردار می‎باشد. دو آنزیم مهم آن آلانین ترانس آمیناز (ALT)  و آسپارتات ترانس آمیناز(AST)  بوده، که افزایش فعالیت آن‌ها در سرم به هنگام آسیب سلول‎های پارانشیم کبد از جمله: هپاتیت ویروسی، نکروز کبدی حاصل از سموم و نارسایی گردش خون همراه با شوک و هیپوکسی اتفاق می‎افتد (20). آنزیم ALT آنزیمی سیتوپلاسمی است، که واکنش برگشت‎پذیر تبدیل آلانین به پیرووات را کاتالیز می‎نماید. آنزیم  AST هم درسیتوپلاسم و هم در میتوکندری وجود دارد و واکنش برگشت‎پذیر تبدیل آسپارتات به اگزالواستات را کاتالیز می‎کند. اندازه‎گیری میزان آنزیم‎های  ALT و  AST معیار مهمی برای شناسایی آسیب کبدی می‎باشد. امواج الکترومغناطیس باعث ایجاد رادیکال‎ آزاد در سلول‌های کبدی شده، که این رادیکال‌ها با اتصال به پروتئین یا لیپید غشاء و جدا نمودن یک اتم هیدروژن از لیپید، به غشا لیپید نفوذ کرده و باعث احیاء غشاء و سرانجام نکروز دیواره سلول کبدی می‎شود، در نتیجه میزان سرمی آنزیم‎هایALT وAST متعاقب از بین رفتن یکپارچگی غشاء سلول‎های کبدی و نشت آنزیم‎ها به خارج سلول افزایش پیدا می‎کند (21،22).

با توجه به اهمیت کبد به عنوان ارگان اصلی متابولیسم در بدن و نتایج متناقض مطالعات گذشته در مورد اثرات امواج الکترومغناطیس، همچنین افزایش استفاده از موبایل و گسترش BTS، این مطالعه، با هدف بررسی اثر امواج الکترومغناطیس BTS روی آنزیم‎های کبدی کبوتر خانگی، انجام شد.

مواد و روش کار

مطالعه حاضر تجربی با هدف بررسی تأثیر امواج BTS، بر سه آنزیم کبدی AST، ALT و ALP، انجام شد. در مطالعه حاضر از 120 کبوتر (هر دو جنس) با وزن600 -500 گرم و سن حدود 6 ماه استفاده شد. پرندگان در آزمایشگاه در دمای 24 درجه سانتی‎گراد، رطوبت 40 درصد، تحت یک چرخه 12 ساعت نور/ تاریکی، در قفس نگهداری و با رژیم غذایی استاندارد تغذیه شدند (23،24). پس از سازگاری با شرایط آزمایشگاهی، پرندگان به طور تصادفی به شش گروه با استفاده از روش تصادفی بلوکی، تقسیم شدند. این شش گروه به ترتیب عبارت بودند از: گروه اول: در فاصله 50 سانتی‎متری از آنتن BTS، به مدت 30 دقیقه مواجهه روزانه طی 1 ماه، گروه دوم: در فاصله 100 سانتی‎متری از آنتن BTS، به مدت 30 دقیقه مواجهه روزانه طی 1 ماه، گروه سوم: در فاصله 150 سانتی‎متری از آنتن BTS، به مدت 30 دقیقه مواجهه روزانه طی 1 ماه، گروه چهارم: در فاصله 50 سانتی‎متری از آنتن BTS، به مدت60 دقیقه مواجهه روزانه به مدت 1 ماه، گروه پنجم: در فاصله 100 سانتی‎متری از آنتن BTS، به مدت 60 دقیقه مواجهه روزانه طی 1 ماه، گروه ششم: در فاصله 150 سانتی‎متری از آنتن BTS، به مدت60 دقیقه مواجهه روزانه طی یک ماه. در مطالعه حاضر سه آنزیم کبدیAST ، ALT  و ALP  قبل از شروع آزمایش و 1 ماه پس از مواجهه، اندازه‎گیری شدند. تمام مطالعات انجام شده، در یک آزمایشگاه، توسط یک کارشناس و با کیت‎های کاملاً استاندارد و کالیبره انجام شد. مطالعه حاضر طبق اصول کار با حیوانات آزمایشگاهی انجام و پروتکل انجام مطالعه حاضر توسط کمیته اخلاق تحقیقات انسانی- حیوانی تأیید شده است.

آنالیز آماری و حجم نمونه: در مطالعه حاضر از آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون تی زوجی، آزمون ANOVA تکراری، آزمون ویلکاکسون و آزمون فریدمن) متناسب با نرمال بودن و یا نبودن، متغیر پاسخ، استفاده شد. همچنین جهت بررسی فرض نرمالیتی، از آزمون کلوموگرف - اسمیرنوف استفاده شد و جهت آنالیز داده‎ها نرم‎افزار SPSS، نسخه 21 و سطح معنی‎دار 05/0درصد، در نظر گرفته شد. جهت تخمین، حجم نمونه با در نظر گرفتن، شاخص اندازه اثر کوهن، برابر با یک و در نظر گرفتن میزان خطای نوع اول 5 درصد، توان آزمون 90 درصد،  تعداد 20 نمونه، در هر گروه محاسبه گردید.

نتایج

میانگین و انحراف معیار، متغیرهای مورد مطالعه در شش گروه، قبل و بعد از مواجهه، در جدول 1 ارائه شده است. براساس اطلاعات گزارش شده در جدول می‎توان مشاهده نمود، که شش گروه، از نظر سه آنزیم کبدی AST، ALT و ALP همانند یکدیگر بوده‎اند. همچنین مواجهه با امواج BTS در هر شش گروه، باعث افزایش معنی‎دار آنزیم‎های کبدی گردید. بر این اساس می‌توان گفت امواج الکترومغناطیس بسته به فرکانس، انرژی، مدت زمان و فاصله می‌توانند اثرات تخریبی بر بافت‌های بدن از جمله کبد داشته باشند. نتایج نشان داد، که فاصله تا منبع مواجهه، از مدت زمان مواجهه، اهمیت بیشتری دارد. به طوری که بیشترین تغییرات آنزیم‎های کبدی، در فاصله‎های نزدیک‌تر رخ داده است. میانگین تغییرات آنزیم ALP از بقیه آنزیم‌ها بیشتر و میانگین تغییرات آنزیم ALT  از آنزیم‌های دیگر کمتر بود. در نمودار1، روند میانگین سه آنزیم کبدی AST، ALT و ALP قبل و بعد از مداخله به تفکیک 6 گروه ارائه شده است. براساس این نمودار‎ افزایش آنزیم‎های کبدی در هر شش گروه، بخصوص با فواصل نزدیک‌تر قابل مشاهده است.

بحث

با توجه به افزایش استفاده از تجهیزات الکترونیکی و پرتوهای غیریون‎ساز، در محیط کار و زندگی، افراد بیشتر در معرض این امواج قرار دارند. از طرفی با افزایش کاربران تلفن‎همراه، برای جلوگیری از اختلالات شبکه ارتباطات سیار، تعداد زیادی از آنتن‎های موبایل در مناطق شهری و روستایی نصب شده‎اند. بنابراین ضروری است اثرات احتمالی این امواج، بـر فرآینـدهای زیستی، اعمال فیزیولوژیـک اندام‎های مختلف، بررسی شود. در مطالعه حاضر، افزایش میزان آنزیم‎های کبدی در سرم حیواناتی که در معرض این امواج بودند مشاهده شد. این آنزیم‎ها به عنوان یک شاخص در ارتباط با آسیب سلول‎های کبدی مطرح هستند. این آنزیم‎ها غلظت بالایی در داخل سلول‎های کبدی دارند و به دنبال تغییر در نفوذپذیری غشا و یا تخریب سلول‎های کبدی وارد خون شده و میزان آن‌ها نسبت به حالت طبیعی در سرم افزایش می‎یابد، پس می‎توان نتیجه گرفت تغییر در میزان این آنزیم‎ها در خون نشانه آسیب‎های کبدی است (25).

بیشتر مطالعات انجام شده در خصوص اثر امواج الکترومغناطیس روی آنزیم‎های کبدی در مورد آنزیم‎های AST، ALT و ALP صورت گرفته و این مطالعات بیانگر این است که میزان سرمی این آنزیم‎ها بعد از مواجهه با امواج زیاد شده است، که با نتایج مطالعه حاضر هم‎راستا است. از جمله این مطالعات، مطالعهSchuermann  و همکاران در سال 2021 است که بیان داشت، افزایش قابل توجهی در ترانس آمینازهای سرم و بیلی روبین، اوره، اسید اوریک و کراتینین مشاهده شد، همچنین مشاهدات هیستوپاتولوژیک کبد، انفیلتراسیون و تورم سلول‌های تک هسته‎ای مرکز لوبولار، را نشان داد (26). در مطالعه دیگری که توسط  Hasanو همکاران در سال 2020 انجام شد میانگین مقادیر  ALT  وAST  افزایش معنی‌داری داشت (27).

نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات Tumkaya و همکاران در سال 2019 (25)، Pooladi و همکاران در سال 2018 (28)، Aberumand و همکاران در سال 2016 (29)، Jelodar و همکاران در سال 2013 (30)، هم‎خوانی دارد. در تمام این مطالعات بیان شده میزان آنزیم‎های  ALTوAST  سرم خون، بعد از مواجهه با امواج افزایش قابل توجه نسبت به گروه شاهد داشته است.

Vamsy و همکاران در سال 2020، به بررسی اثرات تلفن همراه4G  به مدت 96 دقیقه در روز، طی 6 ماه، روی موش پرداختند، آن‌ها گزارش دادند سطح سرمی آنزیم‌های ALT و ALP افزایش و سطح سرمی AST کاهش یافت، قسمت دوم این گزارش با مطالعه حاضر مطابقت ندارد (31).

با توجه به این‌که افزایش آنزیم‎های کبدی در خون می‎تواند نشانگر آسیب کبدی باشد، در مطالعات بافت‌شناسی از جمله مطالعه Okatan و همکاران در سال 2019، این موضوع تأیید شد. آن‌ها به بررسی اثرات مواجهه با امواج 900 مگاهرتز بر روی کبد موش پرداختند. نتایج بی نظمی‎هایی را در آرایش شعاعی سلول‎های کبدی، واکوئل شدن سیتوپلاسمی، خونریزی، گسترش سینوسی، مورفولوژی سلول‎های کبدی و ادم نشان داد (32). همچنین در مطالعهFarjanikish  و همکاران در سال 2017، نیز اتساع وریدهای مرکزی و سینوزوئیدهای کبد و واکوئله شدن هپاتوسیت‎ها و همچنین نفوذ سلول‎های آماسی تک‎هسته‎ای در کبد موش‎های صحرایی مشاهده شد (33).

در مورد اثر امواج 900 مگاهرتز تلفن‎همراه، بر آنزیم‎های کبدی، نتایج مطالعه حاضر با مطالعات EL-Bediwi و همکاران در سال  2011 (4)، Dindic و همکاران در سال 2010 (6) و Abdel  و همکاران در سال 2010 (34)، مطابقت دارد. در تمام این مطالعات حیوانات بعد از مواجهه با امواج 900 مگاهرتز تلفن همراه، دچار افزایش آنزیم‎های کبدی در خون شدند.

نتیجه‎گیری نهایی: مطالعه حاضر نشان داد، که افزایش زمان مواجهه و کاهش فاصله تا منبع موج، تأثیر قابل توجهی، بر آنزیم‎های کبدی دارد. مطالعه حاضر، اهمیت بیشتر "فاصله تا منبع انتشار امواج" را  نسبت به "زمان مواجهه" نشان داد.

سپاسگزاری

نویسندگان این مقاله بر خود لازم می‌دانند از همکاری‌های بی دریغ آقای دکتر محمد غلامی جهت همکاری و پیشبرد این امر کمال تشکر را داشته باشند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

مراجع

  1. Sun W, Yang Y, Yu H, Wang L, Pan S. The synergistic effect of microwave radiation and hypergravity on rats and the intervention effect of Rana sylvatica Le conte oil. Dose Response. 2017; 15(2): doi: 10.1177/1559325817711511 PMID: 28717348
  2. Abdel A, Halaj El, Shabat M, Khitam El, Mohamed Osman A.Effect of electro magnetic field on body weight and blood indices in albino rats and the therapeutic action of vitamin C or E. Romanian J Biophys. 2010; 20(3): 235-244.
  3. Goldsmith JR, Epidemiologic evidence relevant to radar (microwave) effects. Environ. Health Persp. 1997; (105): 1579-1587. doi: 1289/ehp.97105s61579 PMID: 9467086
  4. El-Bediwi A, EL-Kott A, Saad M, Eid Effect of electromagnetic radiation produced by mobile phon on some visceral organs of rat. J Medical Sci. 2011; (11): 256-260. doi: 10.3923/jms.2011.256.260
  5. Kula B, Sobczak A, Grabowska Bochenek R. Effect of electromagnetic field on serum biochemical parameters in steelworkers. J Occup Health. 1999; 41(3): 177-180. doi: 1539/joh.41.177
  6. Dindic B, Dusan S, Dejan K, Dejan P, Jovanovic I, Muratovic M. Biochemical and histopathological effects of mobile phon exposure on rat hepetocytes and brain. Acta Medica Medianae. 2010; 49(1): 37-42.
  7. Bahreyni Toossi MH, Sadeghnia HR, Mahdizadeh Feyzabadi M, Hosseini M, Hedayati M, Mosalanejad R, Beheshti F, Alizadeh Rahvar Z. Exposure to mobile phone (900-1800 MHz) during pregnancy: tissue oxidative stress after childbirth. J Matern Fetal Neonatal Med. 2018; 31: 1298-1303. doi: 1080/14767058.2017.1315657 PMID: 28434276
  8. Ruiz-Gómez MJ, Martínez-Morillo M. Electromagnetic fields and the induction of DNA strand breaks. Electromagn Biol Med. 2009; 28(2): 201-214. doi: 1080/15368370802608696 PMID: 19811402
  9. Tafakori S, Farrokhi A, Shalchyan V, Daliri MR. Investigating the impact of mobile range electromagnetic radiation on the medial prefrontal cortex of the rat during working memory. Behav Brain Res. 2020; 5(391): 112703. doi: 1016/j.bbr.2020.112703 PMID: 32461126
  10. Sharma A, Shrivastava S, Shukla S. Oxidative damage in the liver and brain of the rats exposed to frequency-dependent radiofrequency electromagnetic exposure: biochemical and histopathological evidence. Free Radical Res. 2021; 55(5): 535-546. doi: 10.1080/10715762.2021.1966001 PMID: 34404322
  11. Ragy MM. Effect of exposre and withdrawal of 900 MHZ electromagnetic waves on brain, kidney and liver oxidative stress and some biochemical parameters in male rats. Electromagn Biol Med. 2015; 34(4): 279-284. doi: 3109/15368378.2014.906446 PMID: 24712749
  12. Halgamuge M, Skafidas E, Davis D.A Meta-analysis of in vitro exposures to weak radiofrequency radiation exposure from mobile phones (1990–2015). Environ Res. 2020; (184): 109227. doi: 1016/j.envres.2020.109227 PMID: 32199316
  13. Uche UI, Naidenko OV. Development of health-based exposure limits for radiofrequency radiation from wireless devices using a benchmark dose approach. Environ Health. 2021; 20(1): 84. doi: 1186/s12940-021-00768-1 PMID: 34273995
  14. Esa PD, Suryandari DA, Sari. Effect of extremely low frequency electromagnetic fields on the diameter of seminiferous tubules in mice. J Physics Conference Series. 2018; 1073(6): 062043. doi: 1088/1742-6596/1073/6/062043
  15. Eid FA, El-Gendy AM, Zahkouk SA, El-Tahway NA, El-Shamy SA. Ameliorative effect of two antioxidants on the liver of male albino rats exposed to electromagnetic field. The Egyptian J Hospital Medicine. 2015; (58): 74-79. doi: 12816/0009363
  16. Akdag MZ, Dasdag S, Canturk F, Karabulut D,Caner Y, Adalier N .Does prolonged radiofrequency radiation emitted from Wi-Fi devices induce DNA damage in various tissues of rats? J Chem. Neuroanat. 2016; (75): 116-1122. doi: 1016/j.jchemneu.2016.01.003 PMID: 26775760
  17. Yildirim ME, Kaynar M, Badem H, Cavis MI, Karatas of, Cimentepe EI. What is harmful for male fertility: cell phone or the wireless internet? J Med Sci. 2015; 31(9): 480-484. doi: 1016/j.kjms.2015.06.006 PMID: 26362961
  18. Moussa SA. Oxidative stress in rats exposed to microwave radiation. Romanian J Biophys. 2009; 19 (2):149-
  19. El-Hady El-desoky M, Mohamady M. Ultrastructural Studies on the Effect of Electromagnetic Field on the Liver of Albino Rats. J Am Sci. 2011; 7(2): 155-165.
  20. Kim JY, Kim HJ, Kim N, Kwon JH, Park MJ. Effects of radiofrequency field exposure on glutamate-induced oxidative stress in mouse hippocampal HT22 cells. Int J Radiat Biol. 2017; 93(2): 249-256. doi: 1080/09553002.2017.1237058
  21. Sienkiewicz Z, Rongen E. Can low-level exposure to radiofrequency fields effect cognitive behaviour in laboratory animals? A systematic review of the literature related to spatial learning and place memory. Int J Environ Res Public Health. 2019; 16(9): 1607. doi: 3390/ijerph16091607 PMID: 31071933
  22. Kivrak E, Yurt K, Kaplan A, Alkan I, Altun G. Effects of electromagnetic fields exposure on the antioxidant defense system. J Microsc Ultrastruct. 2017; 5(4): 167-176. doi: 1016/j.jmau.2017.07.003
  23. Fadiloglu E, Tapisiz O, Unsal M,  Fadiloglu S, Celik  B, Mollamahmutoglu  Non-ionizing radiation created by mobile phone progresses endometrial hyperplasia: an experimental rat study.   Arch Med Res. 2019; 50(2): 36-43. doi: 10.1016/j.arcmed.2019.05.010 PMID: 31349952
  24. Carpenter DO. Extremely low frequency electromagnetic fields and cancer: how source of funding affects results. Environ 2019; (178). doi: 10.1016/j.envres.2019.108688 PMID: 31476684
  25. Tumkaya L, Yilmaz A, Akyildiz K, Mercantepe T, Yazici Z A, Yilmaz H. Prenatal effects of a 1800 MHz electromagnetic field on rat livers. Cells Tissues Organs. 2019; 207(3): 187- doi: 10.1159/000504506 PMID: 31801129
  26. Schuermann D, Mevissen M. Manmade electromagnetic fields and oxidative stress biological effects and consequences for health. Int J Mol Sci. 2021; 22(7): 3772. doi: 3390/ijms22073772
  27. Hasan I, Islam MR. Biochemical and histopathological effects of mobile phone radiation on the liver of Swiss albino mice. Eur J Anat. 2020; 24(4): 257-261. doi: 13140/RG.2.2.14088.65284
  28. Pooladi M, Montzeri A, Nazarian N, Taghizadeh B, Odoumizadeh M. Effect of WiFi waves (2.45 GHz) on aminotransaminases (ALP, ALT and AST) in liver of rat. Archives of Advances in Biosciences. 2018; 9(2): 13-20. doi: 22037/jps.v9i2.19283
  29. Aberumand M, Esrafil M, Pourmotahari F, Mirlohi M. Phone radiation on enzymes and tissues of mice. Res J Pharmaceutical. 2016; (7): 1962-1970.
  30. Jelodar GA , Sarvani S, Rezaie M. Effect of electromagnetic waves generated by base trnsiver station on liver enzymes in female rats. zahedan J Res Med Sci. 2013; 15(7): 19-27.
  31. Vamsy A, Lakshmi S, Venkatachalam SP. A Study on the histological and biochemical effects of long-term exposure of 4G LTE radiation emitted by mobile phone on the liver of wistar rats. Asian J Pharmaceutical Res Health Care. 2020; 13(2): 132-138. doi: 18311/ajprhc/2021/26879
  32. Okatan D, Kulaber A, Kerimoglu G, Odacı E. Altered morphology and biochemistry of the female rat liver following 900 megahertz electromagnetic field exposure during mid to late adolescence. Biotechnic Histochemistry. 2019; 94(6): 420-428. doi: 1080/10520295.2019.1580767 PMID: 31017002
  33. Farjanikish G, Esmaeeli Sani S. Effect of cell phones microwaves on histologic structures of some visceral organs in rat. J Gorgan Univ Med Sci. 2017; 19(2): 38-44.
  34. Abdel Aziz I, Elwasife K, AbuJami M, Shabat M, Shahwan O. Analysis of the biochemical parameters of liver, kidney functions and thyroid stimulated hormone in children after exposure to mobile phone base station radiation and therapeutic action of olive oil. IUG J Nat Stud. 2017; 79-84.
مجله تحقیقات دامپزشکی (Journal of Veterinary Research)
دوره 77، شماره 1
فروردین 1401
صفحه 29-35

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار